.webp){kind=icon}
Во исчекување на официјалните податоци за стапката на инфлација во Македонија во јануари 2023 година, кои денеска треба да ги објави Државниот завод за статистика, „Блумберг Адрија“ анализира неколку показатели од кои може делумно да се предвиди во која насока ќе се движи инфлацијата во следниот период. Тие сигнализираат дека забавување на инфлацијата ќе има, но дека тоа ќе оди бавно, односно ќе се одолжи најмалку до првата половина од годинава, кога би требало да се почувствуваат позначителни промени. Притоа, мора да се земе предвид дека голема неизвесност во однос на прогнозите за инфлацијата сè уште надвиснува од развојот на геополитичките тензии и војната во Украина. Се консултиравме и со регионални аналитичари, чиј став е дека инфлацијата во регионот ќе забавува ама не како во поразвиените земји.
Цените ќе останат високи
Стапката на инфлација во Македонија достигна врв од 19,8 проценти во октомври минатата година, по што следуваше благо намалување до 19,5 проценти во ноември и до 18,7 проценти во декември. Иако во последниот месец од минатата година растот на трошоците на животот забележа поизразено забавување, сè уште имаше зголемување на цените кај повеќе производи и услуги.
Финалните податоци покажаа дека 2023-та е година на рекордни поскапувања, со просечна стапка на инфлација во 2023-та од 14,2 проценти. Храната и безалкохолните пијалаци поскапеа за 20,9 проценти, транспортот за 19,5 проценти, рестораните и хотелите за 15,5 проценти, а ставката домување, вода, електрика, гас и други горива се зголеми за 13,3 проценти. Ако се земат предвид искуствата што покажуваат дека кога еднаш ќе се зголемат цените на основните прехранбени производи и општо трошоците на животот, потоа многу тешко се враќаат назад, јасно е дека во текот на 2023 година тие ќе останат на високо ниво. Тоа значи и дека основата за пресметка на инфлацијата годинава ќе биде на повисоко ниво, што ќе резултира со повисок базен ефект врз новите бројки, односно пониска вредност на стапката на инфлација.
Што сигнализираат платите, каматите и малопродажбата?
Континуираниот пораст на платите и рекордно ниските камати на кредитите во изминатиов период не помагаа во запирањето на инфлаторниот вител, односно ги поддржуваа потрошувачката и растот на инфлацијата. Меѓутоа, во последните месеци од минатата година почнаа промени што навестуваат дека во 2023 година ќе има различни трендови. Имено, просечната месечна исплатена нето-плата по вработен во ноември 2022 година изнесуваше 33.011 и првпат по долг период забележа благо намалување во однос на претходниот месец, кога изнесуваше 33.104 денари. Тоа секако ќе влијае врз куповната моќ на граѓаните и ќе ја намали потрошувачката.
Во услови на нагорни инфлациски притисоци и притисоци на девизниот пазар, Народната банка започна да реагира уште при крајот на 2021 година, пред сè преку регулирање на ликвидноста (интервенции на девизен пазар). Потоа од април 2022 година започна да ги зголемува каматните стапки на благајничките записи и другите инструменти, а наедно направи и промени во инструментот задолжителна резерва.
Затегнувањето на монетарната политика што во изминатиов период преку повеќе инструменти го спроведува Народната банка во борбата против високата инфлација почна да се пресликува во каматните политики на македонските банки, кои ги коригираат каматите на кредитите и на депозитите во нагорна линија.
Така, НЛБ банка од 1.1.2023 година ja зголеми каматната стапка за кредитни картички, дозволено пречекорување на трансакциска сметка и инстант кредити за 2,75 процентни поени. Корекција на каматите имаше и во Комерцијална банка. Оттаму соопштија дека, следејќи ги сигналите на НБРСМ, како и движењата на референтните стапки во ЕУ и на домашниот пазар во втората половина на 2022 година, во сегментот кредитирање население во неколку наврати делумно е зголемена каматната стапка на новоодобрените станбени и потрошувачки кредити.
„Податоците покажуваат дека овие промени кај централната банка постепено се пренесуваат и во каматната политика на банкарскиот систем. Повеќегодишниот тренд на намалување на каматните стапки беше прекинат, а во согласност со последните објавени податоци за ноември 2022 година се забележува одредено нагорно придвижување на каматните стапки кај новопримените депозити и новоодобрените кредити“, соопштија од Народната банка за „Блумберг Адрија“.
Дефлациски сигнали доаѓаат и од малопродажбата во Македонија. Последниот извештај на аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ покажа дека во четвртиот квартал од 2022 година реалната трговија на мало забележа пад од -1 процент на годишно ниво (или 15,6 проценти номинално), во споредба со просечниот годишен реален раст од 1,5 процент во првите три квартали од годината (или 17,5 проценти номинално), што е втор последователен квартал со пад на продажбата на годишно ниво. Ако се елиминираат горивото, моторните возила и мотоциклите, реалниот пад на продажбата на мало е уште поголем и изнесува 6,2 проценти на годишно ниво во четвртиот квартал. Трговијата на мало со храна постојано опаѓаше во текот на 2022 година, забележувајќи пад од 6,2 проценти на годишно ниво во четвртиот квартал. Тоа значи дека населението ја намалува потрошувачката, што може позитивно да влијае во насока на намалување на инфлацијата.
Што предвидуваат аналитичарите?
Што се однесува до изгледите за инфлација, аналитички тим на „Блумберг Адрија“ неодамна изрази очекување за сериозно забавување на инфлациските притисоци дури во втората половина од 2023 година. Според нив, тоа главно би било поттикнато од високиот базен ефект, затегнувањето на монетарната политика, намалувањето на цените на храната и на енергијата и намалената побарувачка. Оттаму потенцираа дека една сериозна непозната за следната година останува геополитичката несигурност, која може значително да го промени реалниот исход на инфлацијата во годината што следува и понатаму.
„Сè на сè, очекуваме просечните годишни стапки на инфлација во регионот Адрија да бидат во опсег од 8 до 13 проценти во 2023 година, при што Словенија и Хрватска се на долниот крај на листата, додека Македонија е на врвот. Очекуваме дека планираната цел за стапка на инфлација од 2 процента ќе се реализира во 2025 година“, велат од нашиот аналитички тим.
Велимир Лукиќ, професор на Економскиот факултет во Белград, во вчерашното гостување на телевизијата Блумберг Адрија рече дека во Европа инфлацијата почнала да спласнува уште на крајот од минатата година, додека сè уште не достигнала максимум во некои земји од регионот.
„Во јануари стапката на инфлација во Унгарија е над 25 проценти, а слична е состојбата и во Чешка. Сè уште ги очекуваме јануарските податоци за Србија, меѓутоа поизгледно е дека позитивни поместување во однос на стапката на инфлација во регионот може да се очекуваат кон средината на годинава“, вели Лукиќ.
На прашањето кој го плаќа цехот за инфлацијата, тој рече дека во основа тоа го плаќа целата економија.
„Сите дисторзии што ги носи инфлацијата се протегаат низ целиот систем. Тие го замаглуваат алоцирањето на основните ресурси, ги отежнуваат деловните калкулации и ги искривуваат реалните цени... Главниот цех го плаќаат оние субјекти што не можат да ги коригираат цените доволно да ја компензираат растечката инфлација, како и лицата чии доходи не го следат растот на цените“, вели Лукиќ.
Кога се во прашање доходите, тој вели дека растот на платите во Европа во некои случаи бил толку голем што го антиципирал идниот раст на цените и дека тоа е опасно затоа што може да доведе до понатамошно хранење на инфлаторниот вител. Според него, единствен реален раст на платите е оној во услови на ниска инфлација, кон која треба да тежнееме сите.
