.webp){kind=icon}
Министерот за финансии Фатмир Бесими во април добил за околу 55.000 денари или близу 900 евра повисока плата споредено со март. Тој, исто како и 1.060 функционери, има зголемена плата за 78 отсто. Вчера на брифинг со новинарите Бесими прецизно кажа дека за март на сметката му легнале 71.145 денари, а за април 125.960 денари. Досега само претседателот Стево Пендаровски и министрите за внатрешни работи Оливер Спасовски и за економија Фатмир Бесими кажаа за колку им е зголемена платата.
Функционерските плати се зголемија со одлука на Уставниот суд, кој ја укина одредбата за замрзнување на платите од 2012 година. На годишно ниво зголемените плати на државните функционери ќе го чинат буџетот 960 милиони денари или над 15,5 милиони евра.
Покачените плати на функционерите целосно ја отворија веќе подотворeнaта Пандорина кутија за платите во земјава. Иако статистички просечната плата во земјава расте со двоцифрена стапка на годишно ниво, високите цени на храната и енергентите го „стопија“ покачувањето и реално платите паѓаат.
Дополнително од март се зголеми и минималната плата за 2.175 денари. Тоа прави поголем проблем во јавниот сектор, каде што најниските плати мора да се усогласат со минималната, а другите стојат во место.
Со притисок до покачување на платите
Во согласност со законот за минимална плата, таа се усогласува во март, се применува формула што вклучува 50 отсто од зголемувањето на инфлацијата и 50 отсто од порастот на просечната плата. Потоа со оваа сума се усогласуваат другите плати. Но, според првиот човек на синдикатот на Управата, правосудството и здруженијата на граѓани (УПОЗ), Трпе Деаноски, досега усогласувањето, и покрај законската обврска, не било правено.
„Прашањето е сложено бидејќи со години државата или не знаеше или не сакаше да најде решение за континуиран пораст на платите во администрацијата. Иако Законот за минимална плата предвидува платите во државата (приватниот и јавниот сектор) да се усогласуваат секоја година со новата вредност на минималната плата, тоа делумно се направи само годинава, иако минималната плата се воведе во 2012 година. Во последните 30 години се дозволи во одредени делови од јавниот сектор да има повисоки плати од други делови иако се регулирани со исти закони, затоа во овој момент имаме дури 200 системи на плати во јавниот сектор“, вели Деаноски во изјава за „Блумберг Адрија“.
Трпе Деаноски, претседател на УПОЗ
Токму поради ваквите состојби, до крајот на минатата недела не беше извесно дали матурантите ќе полагаат матура (27 мај е определен ден за полагање на првиот екстерен предмет), затоа што вработените во Државниот испитен центар стапија во штрајк за покачување на платите. По три недели, штрајкот во петокот беше ставен во мирување и на матурантите конечно им беше даден знак да почнат да се подготвуваат за испитот на зрелоста.
Истовремено, вработените во јавното здравство почнаа да применуваат таканаречен бел штрајк, па Владата го овласти министерот за здравство да го потпише анексот на колективниот договор со кој платите на медицинскиот кадар ќе се зголемат од две до три илјади денари.
Според експертите, во наредниот период сè почесто ќе имаме вакви ситуации, каде што под притисок ќе се зголемуваат платите.
„Бидејќи немаме регулиран и стабилен систем на плати во јавниот сектор, а воопшто и во државата, затоа вакви состојби секојдневно се случуваат и ќе се случуваат. Имено, секој незадоволен од висината на платата (иако во јавниот сектор точно е регулирано кога и како може да се штрајкува - мора јавните функции во минимален обем да ги извршуваат) прави притисок (најчесто оправдан) во вид на штрајк, за да си ги оствари своите барања. Кога можат винари, лозари, сточари, тутунари и кој било да штрајкува и да добие субвенции, зошто да не можат и вработените во јавниот сектор да бараат, кои најверојатно ќе добијат некакво зголемување на нивните плати. Ова стана дел од македонското секојдневие“, вели универзитетскиот професор по административно право и јавна администрација Борче Давитковски.
Проф. д-р Борче Давитковски - Правен факултет, Скопје
Како државата пресметува плата?
Според Деаноски, платата во администрацијата не е зголемена од 2017 година и затоа овие вработени се најслабо платени во државата.
„Многупати досега сме потенцирале дека речиси 95 отсто од администрацијата е под просечната плата и дека единствено решение е платите на администрацијата и на целиот јавен сектор да се поврзат со порастот на просечната плата, што беше наше барање уште од 2017 година. Покачувањето на функционерските плати апсолутно ја прелеа чашата и уште повеќе го зголеми револтот на вработените во државата. Никогаш досега во Македонија немало толкаво покачување на платите и апсолутно се неиздржливи оправдувањата од функционерите што ги слушаме изминативе денови“, вели тој
Професорот Давитковски објаснува дека платите се пресметуваат на различни начини и зависат од тоа што се зема како основа, дали минималната или просечната плата. И токму тука и настана проблемот со драматичното зголемување на платите на функционерите.
„Функционерските плати се пресметуваат во согласност со коефициенти што се пондерираат со минималната плата или просечната плата (што не е исто дали коефициентот се множи со 20.000 или со 35.000 денари), потоа плати во согласност со ефектот (фондовски плати, плати во здравство), според мерила и критериуми (условно неквалификуван работник) во образованието, до согласно со образованието, стажот и статусот во администрацијата. Оваа различност за платите во јавниот сектор егзистира изминативе 30 години. Уставниот суд направи само усогласување на коефициентите на функционерските плати во согласност со постојната регулатива. За жал, во другите области во јавниот сектор не се направи тоа или се нема волја да се направи“, вели професорот.
Бесими вели платите да се зголемат идната година
Прашањето за платата во администрацијата ќе треба да го реши социоекономскиот совет како тело составено од претставници на Владата, синдикатите и работодавците. Се преговара за нов општ колективен договор за јавниот сектор. Но власта и синдикатите имаат различен концепт за одредбата што треба да го затвори прашањето.
За власта, во дефинирањето на бруто-платата треба да се земе минималната бруто-плата и на тоа да се додаде бројот на бодовите и вредноста на бодот, а вредноста на бодот да ја носи собранието.
Фатмир Бесими
Предлогот на синдикатите, пак, е во основната бруто-плата да се дефинира просечната бруто-плата, помножена со коефициентот на сложеност на работното место.
Министерот за финансии Фатмир Бесими на вчерашниот брифинг препорача да се почека со кое било од двете решенија затоа што ќе го зголеми дефицитот во буџетот. Тој смета дека сега не е најповолно време за усогласување и зголемување на платите во јавниот сектор и поради инфлацијата и затоа препорачува зголемувањето на платите да се имплементира од 2024 година.
„Општиот колективен договор е прашање за кое се разговара во рамките на Економско-социјалниот совет. Минатата недела имавме состанок и оптимист сум во однос на наоѓањето решение. Имаше два предлога, основицата да биде минималната плата или просечната плата. И двата се прифатливи за нас. Тоа е голема реформа, која не се одвива во една година и треба да има транзициски период“, истакна министерот Бесими.
