Општини губат по една градинка годишно од ненаплатата на данокот на имот

Услугите од Катастарот се прескапи за општините, а размената на податоци за сопственоста и деталите на имотите е на многу ниско ниво, што ја отежнува работата на локалните власти за утврдување и наплата на данокот на имот. Некои општини го решаваат проблемот со работа на терен и сами ја утврдуваат фактичката состојба со имотите на граѓаните. Но за дел знаеме дека наплатата им е нерешена непозната во равенките.

На проблемите со непостоењето на интегриран систем за размена на податоци меѓу институциите, што во практика ќе ги олесни евиденцијата на имотите и наплатата за нив, пред извесно време укажа градоначалничката на Скопје, Данела Арсовска. Таа посочи дека само 25 проценти од сопствениците на имот во главниот град плаќаат данок, што значи дека дури три четвртини од имотите не се пријавени. А, одделни општини воопшто и не наплаќаат ваков данок. Затоа анализираме кои се сите предизвици за собирањето на овој данок.

Едниот начин за евиденција на имотот, кој всушност е најактуелен, е да се чека традиционално сопствениците да си го пријават имотот за да бидат оданочени за него. Друг начин е општините да имаат пристап до интегриран систем со Агенцијата за катастар на недвижности, за по автоматизам да ги добиваат сите измени во врска со сопственоста и големината на имотите. Пристап до тие податоци имаат одделни институции, како Управата за јавни приходи, Министерството за финансии или Финансиската полиција. Трет начин е општините да платат за тие податоци, кои и покрај високите цени нема ни да ги добијат целосно, зашто некои од тие податоци се заштитени. Токму на тоа се пожали градоначалничката на Скопје, која рече дека за да ги добие потребните податоци треба да плати над два милиона евра.

Град Скопје ги дели парите од данокот на имот со општините во главниот град

Во согласност со Законот, за општините во градот Скопје, Градот е одговорен за утврдување и наплатата на данокот на имот. Така, по неговото утврдување, односно донесувањето на годишните решенија за данок на имот од страна на Град Скопје, наплатените приходи се делат по 50 проценти меѓу градот и општините.

Општина Кисела Вода во буџетите со години планира 46 милиони денари (околу 748.000 евра) по основа на данок на имот и толку приближно и се слеваат. Тоа значи дека Град Скопје за територијата на Општина Кисела Вода утврдува вкупен данок на имот од 96 милиони денари или 1,5 милион евра, кои се делат меѓу Градот и Oпштина Кисела Вода.

„Со огромна почит кон редовните плаќачи на данокот на имот, чии средства ни се од огромно значење, ако се земат предвид јавно достапните податоци, со една многу едноставна пресметка може да се види дека Општината секоја година губи огромни средства по основа на данок на имот. Така, ако знаеме дека во Општина Кисела Вода има над 95.000 објекти (куќи, станови, дуќани, помошни објекти, производствени капацитети итн.), со вкупна површина од околу 3,6 милиони квадратни метри и ако земеме дека се со просечна цена од 750 евра за квадратен метар, и градежно земјиште од околу четири милиони  квадратни метри, со просечна цена од 50 евра по квадратен метар, пресметката покажува дека вкупната вредност на недвижности што се подложни на данок на имот изнесува околу 3 милијарди евра и ако тоа се подели со просечна даночна стапка 0,1 отсто данок на имот, минималниот приход што треба да го имаат Општината и Град Скопје е околу три милиони евра. Тоа значи дека имаме даночна евазија од 100 проценти. Ова значи дека секоја година губиме по една градинка или други капитални инфраструктурни објекти“, вели Орце Ѓорѓиевски, градоначалник на Општина Кисела Вода и претседател на Заедницата на единиците на локална самоуправа (ЗЕЛС).

Орце Ѓорѓиевски, градоначалник на Кисела Вида и претседател на ЗЕЛС
Фото: Општина Кисела Вода

Проблемот со меѓуинституционалната размена на податоци за максимално оданочување и наплата на имотите не е проблем само во главниот град туку на сите општини во државата. Ѓорѓиевски вели дека токму низ примерот на неговата општина може да видите дека несоработката со Катастарот ги чини општините и Градот многу, а ако се земе предвид дека општините во внатрешноста имаат многу поскромни капацитети во секторите за даноци, јасно е дека на државно ниво овој процент на неутврден и ненаплатен данок е огромен.

„Определени анализи укажуваат дека ако годишно сите општини заедно наплаќаат околу 25 милиони евра од данокот на имот, уште 30 милиони евра данок на имот воопшто не е утврден, а не пак наплатен“, вели претседателот на ЗЕЛС.

Општините бараат законски измени за да добијат пристап до информациите за имот

Ѓорѓиевски вели дека како ЗЕЛС во повеќе наврати се обратиле до Владата и Министерството за финансии за промена на Законот, со што ќе се овозможи бесплатна достава на податоците од Катастарот до општините за даночни цели. „Но, за жал, до овој момент нема никаква реакција од Владата“, вели тој.

А, сè што бараат општините е олеснет пристап на локалните власти до информации за сопственоста на имотите за да можат да ги наплатат даноците на кои имаат право, а за што граѓаните не се во еднаква положба. И градоначалникот на Охрид потврдува дека сите општини го имаат истиот проблем.

Кирил Пецаков, градоначалник на Охрид
Фото: Општина Охрид

„Секоја општина се соочува со проблем со утврдување на имотот зашто од Катастарот не располагаме со доволно податоци, а за да се добијат, тоа многу ги чини општините. Преку ЗЕЛС работиме на законско решение или на некаква форма на меѓуинституционална соработка врз чија база ќе може да располагаме со податоците. Инаку, во Охрид генерално немаме проблем со наплатата. Дури и тоа малку што се доцни потоа се наплаќа со соодветна постапка и главно нема многу доцнење во наплатата на данокот на имот“, вели Кирил Пецаков, градоначалник на Охрид.

Во меѓувреме, тие што се заинтересирани сами се снаоѓаат со детални пописи и процени на имотите на терен. Таков е случајот во Валандово.

„Поради сите проблеми со кои се соочуваме, одлучивме лани да направиме репроцена на имотите, што всушност е и законска обврска на општините. Процесот е макотрпен, тежок, бидејќи се работи на терен и се мерат парцелите и градбите, но е реална процена и правично оданочување. Со тие што имаат постар имот нема проблем, но тие што имаат нов имот или доградби, ако не го пријават тоа сами, без оваа репроцена нема да бидат оданочени. Затоа и веќе се работи на нови даночни решенија со кои ќе се поедностави целиот процес, а институциите ќе се поврзат и полесно ќе соработуваат“, вели Перо Костадинов, градоначалник на Валандово, потенцирајќи дека неговата општина генерално има голема наплата, но сега дополнително е зголемена и праведна токму поради извршената репроцена на имотите.

Перо Костадинов, градоначалник на Валандово
Фото: Приватна архива

„Е, сега, овие операции се многу потешки во големите градови, но не постои подобар начин. Затоа на големите општини им се потребни податоците од Катастарот, за реална и правилна процена и оданочување на имотот“, вели градоначалникот на Валандово, Костадинов, кој инаку е и потпретседател на ЗЕЛС.

Свој начин за подобрување на процентот на наплата на данокот на имот пронашол и градоначалникот на Штип.

Иван Јорданов, градоначалник на Штип
Фото: „Блумберг Адрија ТВ“

 

„Направивме измени и новитети за функционирањето и наплатата. До пред две години немало уредна достава, туку вработените во Општината ги доставувале решенијата. Тоа придонело за ненавремена наплата или некои воопшто не го плаќале данокот. Направивме измена така што склучивме договор со ’Македонски пошти’ и сега има уредна достава на решенијата за данок. За тие даночни обврзници што не плаќаат навреме, сега Општината наплаќа со присилна наплата. Затоа сега имаме поголем процент на наплата, а направивме и ажурирање на податоците, зашто често некои од сограѓаните што имаат нови површини, се впишани во Катастарот, но не се ажурирани кај нас. За таа цел пуштивме тимови да ги посетат домаќинствата и тие уште работат на терен“, вели Иван Јорданов, градоначалник на Штип. Во согласност со интензитетот на работата на терен, тој очекува следната година да располагаат со комплетни информации од терен и заедно со податоците од регистарот да имаат целосна евиденција на имотите и поголема наплата.

Има и такви општини што велат дека немаат проблем со евиденцијата на имотот и со наплатата на данокот на имот. Таков е примерот со Струмица.

Костадин Костадинов, градоначалник на Струмица
Фото: Општина Струмица

 

„Од 2008 година имаме наша евалуација на имот со овластени проценители од Општина Струмица и планираме нова реевалуација, со што основата за даночна пресметка сигурно ќе се мултиплицира. Досега наплатата е редовна и граѓаните си ги плаќаат давачките“, вели Костадин Костадинов, градоначалник на Струмица.

Некои од локалните власти бараат и соодветен третман за општинарите што не наплаќаат даноци.

„Наплатата во општината Карпош е одлична, ние имаме највисок процент на наплата на данокот на имот“, вели градоначалникот Стевчо Јакимовски. И неговата општина целосно ги попишала имотите и земјиштата на терен.

Стевчо Јакимовски, градоначалник на Карпош
Фото: Општина Карпош

 

„Во исто време, сè што се легализираше, веднаш и се регистрираше. Така, сега секоја парцела се проверува и се внесува во даночната книга. Со Катастарот имаме проблеми со заштитените податоци. За тој дел Владата треба да подготви ново законско решение, зашто на овој начин општините губат многу пари“, апелира Јакимовски, според кого дополнителен проблем е тоа што државата и надлежните институции и ревизори се толерантни кон општините што не вршат наплата.

„Да не го наплатиш данокот е исто како да крадеш и за тоа мора да се одговара. Тие општини што не наплаќаат мора да имаат и одговорност за тоа“, вели Стевчо Јакимовски, градоначалник на Карпош.

Еден таков пример е Општина Арачиново, која е позната како даночен рај. Државниот завод за ревизија утврди дека оваа општина не наплаќа данок на имот и комунални такси од фирмите. Ниту, пак, локалните власти знаат колку недвижен имот има на нејзината територија.

Во неодамна објавениот ревизорски извештај за 2021 година, ревизорите констатирале дека Општина Арачиново не води регистар на недвижен имот, не издава решенија за задолжување за данок на имот на физички и правни лица, а данокот на промет на недвижности и данокот на наследство и подарок не се утврдуваат во согласност со методологијата за утврдување на пазарната вредност. Дополнително, ревизорите утврдиле дека оваа општина не издала ниту едно одобрение за градење, со што не остварила ниту приходи по основа на надоместок за уредување градежно земјиште.

„Блумберг Адрија“ веќе пишуваше за тоа дека, според пресметките на ЗЕЛС, поради неусогласеност општините губат повеќе од 50 милиони евра и по основа на данок на имот, кој е нивни изворен приход. Над половина од оваа сума е на Град Скопје. Парите не стигнуваат до касите на локалните власти поради застареноста на Законот за данок на имот, кој влече решенија од СФР Југославија, но и поради нееднаквиот третман на општинската даночна администрација во однос на државната даночна администрација, односно пристапот до потребните податоци, кој за државните институции е бесплатен, а за општинските не.

Од тие причини десетина општини лани почнаа сами, но и потпомогнати од УСАИД, да вршат масовна репроцена на недвижен имот. Меѓу тие општини е и Арачиново, каде што веќе две децении не се врши наплата на данокот на имот, а сега се очекува да бидат издадени решенија за плаќање.

„Сегашниот систем на утврдување и наплата на даноците на имот без големи промени функционира од поранешна Југославија и истиот тој е застарен и му треба комплетна реформа“, вели претседателот на ЗЕЛС, Орце Ѓорѓиевски. Како пример ги наведува САД, кои веднаш по Втората светска војна, а западноевропските држави од осумдесеттите години на минатиот век, развиле систем на масовна процена на недвижностите врз основа на податоците од катастарот.

Орце Ѓорѓиевски, градоначалник на Кисела Вида и претседател на ЗЕЛС
Фото: Општина Кисела Вода

 

„Благодарение на дигитализацијата на македонскиот катастар, како и легализацијата на дивоградбите, кои ги направи претходната влада, Катастарот е институција што ги има податоците за сите недвижности во државата и споделувањето и размената на податоците со општините треба да бидат секојдневна активност“, вели Ѓорѓиевски.

Практиката покажува дека во Западна Европа постои директна поврзаност на податоците од катастрите со системите за масовна процена на општините, со цел на дневно ниво за секој даночен обврзник да се има ажурирани податоци за имотот што е предмет на оданочување.

„Не смее да дозволиме локалната самоуправа да биде блокирана од Владата, односно институциите на централната власт, и затоа мојот ангажман ќе биде во насока на воведување на европските и светските стандарди во оваа сфера“, потенцира претседателот на ЗЕЛС.

Системот за даночење имот има многу слабости

Најчеста примена на најниската стапка на оданочување на данокот на имот, системски недостатоци во регистрите за недвижен имот, несоработка меѓу институциите, одложување на процесот на ревреднување на имотот се само дел од слабостите во однос на даночењето на имотот и самата наплата, што Центарот за економски анализи и УСАИД ги забележаа во својот последен извештај. Нерешавањето на овие проблеми значи слаба наплата на даноците и празни општински каси.

Проектот идентификуваше низа предизвици и бариери што се поврзани со системот на администрирање на данокот на имот кај единиците на локалната самоуправа.

„Овие предизвици директно придонесуваат кон намалена ефикасност во собирањето на данокот на имот, како и кон јазот помеѓу буџетираните (планирани) и извршените (наплатените) приходи од данокот на имот, и искористување на потенцијалот за собирање на приходите од данокот на имот кај единиците на локалната самоуправа“, се забележува во извештајот објавен неодамна.

Оттука, УСАИД и Центарот за економски анализи упатуваат на повеќе клучни препораки, меѓу кои редовно ажурирање на податоците за имот и сопственици, паралелно со теренска ревалоризација на вредноста на имотите, водење соодветен регистар на земјоделско земјиште, поголема меѓуинституционална размена на податоци, преиспитување на методологијата за вреднување на недвижниот имот, поголеми напори за наплата на данокот на имот со сите расположливи законски можности, зајакнување на административниот кадар задолжен за данокот на имот и дигитализација со соодветни софтверски решенија.

 

Текстот е дополнет со став од градоначалникот на Струмица.