.webp){kind=icon}
Глобалната рударска индустрија се соочи со предизвик во 2023 година, за што најдобар показател се финансиските перформанси на 40-те најголеми рударски компании во светот, кои беа притиснати од падот на цените на суровините и зголемените трошоци, се укажува во новата анализа на оваа индустрија изработена од „Прајсвотерхаускуперс“ - ПВЦ (PricewaterhouseCoopers – PwC). Имено, нивните приходи паднаа за повеќе од седум проценти и покрај зголемувањето на производството на клучните стоки, а и добивката исто така се намали.
„Во 2024 година се очекува продолжување на овие трендови, што е првпат од 2016 година приходите од индустријата да паднат втора година по ред. Мешавината од циклични и структурни прашања ги принудува водечките компании од рударството да инвестираат во раст и трансформација дури и кога приходите и профитните маржи се под притисок“, се наведува во анализата.
Во неа се посочува дека рударството зазема единствена улога меѓу глобалните индустрии и се дава фокус на тоа како индустријата планира повторно да има клучно влијание во светскиот економски раст. Анализата на ПВЦ беше повод да истражиме каква е состојбата со рударството во Македонија и колку во нашата земја се применливи плановите на светските играчи за идниот развој на индустријата.
Позитивно влијание од алтернативните методи
Како еден од главните двигатели за оваа индустрија во иднина меѓу другото се посочува развојот на таканареченото урбано рударство (т.е. рециклирање). Тоа значи искористување на технологијата, вклучувајќи ги и револуционерните импликации на вештачката интелигенција, за да се унапредат продуктивноста, одржливоста и безбедноста.
Од ПВЦ велат дека рециклирањето минерали е веќе вообичаено и тоа е клучен додаток на традиционалното рударство.
„Урбаното рударство, познато и како рециклирање или секундарно производство, еволуираше во софистицирана индустрија од повеќе милијарди долари. Во одредени случаи рециклираните метали може да имаат ’зелена премија’, бидејќи им се допаѓаат на потрошувачите што се насочени кон одржливост и индустриските корисници што им даваат приоритет на еколошки одговорните методи на производство“, се наведува во анализата.
Теоретски, користењето повеќе рециклирани материјали може да ја намали побарувачката за ископани материјали, но не и целосно да ја анулира.
„Урбаното рударство нуди значајни можности за традиционалните рударски компании бидејќи тие повторно ги измислуваат своите деловни модели и наоѓаат нови методи за создавање вредност во поширокиот екосистем. Како што се заоструваат регулаторните барања, инвестирањето во циркуларни економии ќе биде клучно за постигнување успех“, се посочува во анализата.
Во неа се додава дека урбаното рударство може да биде поекономично од примарното рударство.
„Тоа го намалува влијанието врз животната средина поврзано со традиционалното рударство, ублажувајќи ги прашањата како што се деградацијата на земјиштето, отпадот од карпи, загадувањето на водата и емисиите на стакленички гасови, ги скратува синџирите на снабдување и ја намалува зависноста од увоз. Сепак, урбаното рударство исто така се соочува со значителни предизвици. Во многу области економијата на рециклирање нема смисла. Процесот на рециклирање може да генерира опасен отпад и нуспроизводи. И снабдувањето со изворен материјал може да биде непредвидливо“, се укажува во анализата.
Овие прашања нагласуваат итна потреба од технолошки напредок за понатамошно рафинирање и оптимизирање на процесите на урбано рударство. Иновациите како што се подобрувањата во хидро и пирометалуршките процеси и новите технологии, како што е вештачката интелигенција, ветуваат подобрување на ефикасноста на обновувањето на материјалите од сложени извори на отпад.
Каква е состојбата во Македонија?
Македонија во минатото важеше за земја на рударите, а покрај новоотворените рудници за бакар, злато, олово, цинк и други минерални суровини никнуваа цели гратчиња. Но, со текот на годините, поради недостигот од инвестиции во нови технологии и застарени методи за експлоатирање на суровините оваа индустрија доби лош имиџ, пред сè поради докажаното загадување на животната средина. Денес има очигледен пад на оваа индустрија, а тоа најдобро го илустрира бројот на вработени, кој се намалил од 7.655 лица во 2021 година на 4.360 лица во минатата година.
Под притисок на екологистите, властите низ годините станаа повнимателни во однос на доделувањето концесии за нови големи рудници, бидејќи во повеќе случаи се покажа дека и државата нема капацитет за соодветна контрола на концесионерите. Тоа најдобро го илустрира неодамнешниот извештај на Државниот завод за ревизија (ДЗР) за придобивките и штетните влијанија од експлоатацијата на минералните суровини со фокус на мермерот.
Во него се наведува дека за експлоатација на минерални суровини заклучно со 2022 година им се доделени вкупно 348 концесии на 257 концесионери, на вкупна површина од 333,73 км2, што претставува 1,3 процент од вкупната територија на државата, од кои за експлoатација на мермер се доделени 29 концесии. Ревизорите укажуваат дека, според регулативата, концесионерот што врши експлоатација на минерални суровини е должен да плаќа: годишен надоместок за користење на просторот и надоместок за експлоатирано (продадено) количество на минерална суровина, предмет на концесијата. Средствата се уплаќаат на соодветна уплатна сметка во рамките на трезорската сметка и се 22 процента приход на буџетот на Македонија и 78 проценти приход на буџетот на општината на чие подрачје се врши концесиската дејност.
Во извештајот се констатира дека за вршење експлоатација на минерални суровини за периодот 2018-2022 година се наплатени вкупно 2,78 милијарди денари (околу 45 милиони евра) концесиски надоместоци, од кои 287 милиони денари (околу 4,6 милиони евра) надоместок за користење на просторот, 2,4 милијарди денари (околу 40,2 милиони) евра надоместок за експлоатираното количество на минерална суровина.
„Со извршената ревизија и обезбедените докази стекнавме разумно уверување дека мерките и активностите што се преземаат од страна на надлежните институции не обезбедуваат целосна подготвеност и сигурност за остварување оптимална искористеност на минералните суровини, сеопфатна и навремена наплата на концесиските надоместоци и ефикасен систем на надзор над реализацијата на склучените договори“, се наведува во извештајот.
Од ДЗР меѓу другото заклучиле дека користените рударски техники за добивање корисна маса и отсуството на мерки за реупотреба на јаловината имаат влијание врз степенот на искористеност на минералните суровини, како и зголемено производство на јаловина, со што се создаваат негативни ефекти врз животната средина, како и дека недостигот од инспекциски надзор врз донесените планови за управување со отпад создава ризик врз намалувањето на негативните ефекти и штетните влијанија врз животната средина.
Најмногу отпад создаваат рудниците, голем дел не се рециклира
Според податоците на Државниот завод за статистика (ДЗС), во 2022 година во земјава се создадени 1.397.000 тони отпад. Од вкупното количество создаден отпад, 70,5 проценти се неопасен отпад, a 29,5 проценти се опасен отпад. Најмногу отпад е создаден во секторот „рударство и вадење на камен“ – 497.000 тони (35,6 проценти). Од ДЗС откриваат и дека голем дел од отпадот воопшто не се рециклира.
„Во 2022 година вкупно се третирани 1.376.000 тони отпад. Количеството на рециклиран отпад или отпад предаден за рециклирање изнесува 564.000 тони. Според видовите отпад што е рециклиран или предаден за рециклирање, најголемо е количеството на отпад од категориите: отпадоци од железен метал и необоени метали, отпадоци од хартија и картон и отпадоци од пластика“, посочуваат од ДЗС.
Ново министерство и нова стратегија
Со формирањето на новата влада првпат во Македонија беше формирано и Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини, кое меѓу другото има задача да ги врши сите работи поврзани со рударството, да донесе стратегија и да води политика за развој на рударството, да се занимава со експлоатацијата на минерални суровини и геолошките ресурси и со геолошките истражувања и истражувањата поврзани со експлоатација на минерални суровини. Се очекува со новата реорганизација да се консолидираат надлежностите и во однос на рударската индустрија, кои досега беа поделени на неколку министерства, но и да се зголеми контролата врз работењето на рударските капацитети. Истовремено, во завршна фаза е подготовката на нова стратегија за геолошки истражувања и одржливо искористување на минералните суровини во Македонија за периодот 2025-2045, која би требало да покаже во која насока ќе оди развојот на рударството во земјава.
