.webp){kind=icon}
Од стокова размена, преку ковани и печатени пари, потоа виртуелни банкарски трансакции, па пластифицирани платежни картички, потоа онлајн и бесконтактно плаќање. Вака во главни црти може да ја опишеме еволуцијата на платниот систем, кој што особено бргу се развива во 21 век.
И додека светот тестира нови начини на плаќање преку биометриска идентификација, за што ќе биде доволно само да „мавнете со рака“ или „да се насмевнете“, Македонија далеку заостанува со имплементацијата на системите за плаќање, кои веќе „застаруваат“ во развиените држави.
Еден од примерите е софтверот за мобилно плаќање Гугл Пеј (Google Pay). Иако претходно постоеше во неколку поинакви и помалку развиени форми, сепак во својот актуелен облик официјално стана достапен од 28 август 2018 година. По точно 4 години од лансирањето на можноста за трансфер на пари и плаќање преку т.н. дигитален паричник Гугл Пеј, Македонија не се вбројува меѓу 80-тина држави каде е достапна оваа опција.
Во поширокиот регион Гугл Пеј е достапен во Албанија, Бугарија, Грција, Романија, Хрватска, а од пред неколку дена и во Србија. Додека светот ита напред, Македонија е дел од државите во кои само делумно се дозволени услугите на Пејпал (PayPal). Оваа платформа за виртуелни трансакции постои уште од минатиот век, поточно од 1998 година и е распространета во околу 200 држави и региони. Но, во некои од тие земји, како и во Македонија само делумно се достапни услугите на Пејпал. Конкретно, кај нас, може само да се плаќа преку Пејпал, а не и да се примаат или подигнуваат пари.
Недостапноста на модерните системи за плаќање е сериозен проблем за фриленсерите од земјава
Фриленсерството е во континуиран подем, особено откако светот се соочи со пандемија и со рестрикции на движењата и работата од досега невидени размери. Македонците не заостануваат во работата од далечина на принципот „фриленс“ (freelance) но, проблемот е во недостапноста на старо-новите платежни системи во земјава.
„За една земја со висока стапка на фриленс заработка голема штета и пропуст е нерегулираниот начин на исплата на средства“, вели Петар Кожуваровски, кој работи фриленс како забен техничар. „Отварање сметка во странска или виртуелна банка и подигање готовина во странство е едно од „решенијата“ и причина за излети преку граница еднаш месечно во последните неколку години“, објаснува Кожуваровски за Блумберг Адриа.
Но, тој е само еден од илјадниците. Разговаравме со повеќемина фриленс ангажирани лица од земјава за странски компании или проекти и сите го потенцираат истиот проблем, за кој што решенијата се отварање сметка во странство или во виртуелна банка, како што е Пејонир (Payoneer). Но, во тој случај платата, односно парите што ги добиваат на својата сметка ги користат само за онлајн плаќање, бидејќи провизиите за подигнување готовина од банкоматите во земјава се многу високи и достигнуваат и до 20-тина евра.
„Има многу луѓе кои користат Пејонир со квази банкарски сметки во Соединетите Американски Држави (САД) за да можат да повлекуваат пари, бидејќи нема друга алтернатива. Дел од нив вообичаено чекаат да им се собере поголем износ и патуваат во друга држава, најчесто во соседна Грција, за да извадат пари од банкомат и се враќаат веднаш назад“, раскажува за Блумберг Адриа Стефан Митески, софтверски инженер и претприемач.
Bloomberg Mercury
Но, Пејонир создава и друг проблем. Овој систем овозможува буквално секаде да се плаќа со таа картичка но, не може од секоја фирма „бесплатно“ да се добиваат пари. Односно, Пејонир соработува само со ограничен број компании во светот и доколку некој од Македонија, на пример, е ангажиран од компанија која што нема договор со Пејонир, тогаш тоа ќе значи пообемна документација за отварање сметка и секако, ќе чини повеќе пари, односно многу повисоки провизии за услугите.
„За да ја наплатам својата работа јас користам Пејонир. Не ми смета што нема банки и што можам само да плаќам онлајн или во странство да вадам пари од банкомат. Проблемот е што сум ограничен од каде може да добивам пари“, вели Дарко, кој како фриленс од Македонија работи видео обработка за странство. „На пример со таа картичка не може физичко лице или друга фирма која што не е дел од Пејонир да прати пари. Сега да најдам работа во друга компанија не знам како би ги земал парите“, раскажува Дарко за Блумберг Адриа.
Според претприемачот Стефан Митески, освен што недостигаат Пејпал, Гугл Пеј и другите слични софтверски решенија за трансфер на пари за физичките лица, пречка има и кога станува збор за фирмите.
„Ако сакаме да направиме наплата за мобилна апликација или игра продуцирана од нашата компанија, имаме проблем бидејќи не оди дирекно. Односно, на самите мобилни апликации правиме електронско банкарство, каде преку линк корисникот излегува од апликацијата, плаќа, па се враќа во апликацијата, што не е добро искуство, бидејќи корисникот нема чувство дека ни плаќа нам“, објаснува Митески за Блумберг Адриа, додавајќи дека фирмите се снаоѓаат со други решенија. На пример, работат на тој начин што отвараат подружница во Обединетото Кралство, Естонија или САД, каде е релативно лесно да се стори тоа. „Но, Македонија како држава губи заради тоа што ИТ фирмите отидоа многу подалеку, отколку што банкарските услуги им парираат“, вели Митески, според кого потребно е да се најде начин за да се изградат дополнителни капацитети и во делот на легислативата и во делот на банкарската системска поддршка.
Mногу ветувања но, без целосна реализација
Bloomberg Mercury
Иако повеќе пати во јавноста се зборуваше за либерализирање на услугите од електронските платежни сервиси, сепак Македонија значајно заостанува зад соседството во овој дел. Пред само 3 години Народната Банка ја укина регулативата и овозможи алтернативи за македонските граѓани. И повторно, не целосно.
На прашањето зошто сè уште граѓаните не можат целосно да уживаат во овие поволности, од Народната банка само кусо одговорија дека постојната регулаторна рамка не претставува пречка за пристап на субјекти и вршење трансакции преку нивните сметки.
„Сепак, одлуката за пристап на македонскиот пазар на картички/платежни услуги е во најголема мера условен од деловниот модел на компанијата и начинот и условите коишто се предмет на уредување помеѓу неа и носителот на платниот промет во земјата со кој ќе ослучат да соработуваат“, објаснуваат од Народна банка за Блумберг Адриа.
Либерализацијата на пазарот на електронски сервиси за финансиски трансакции не само што ја олеснува работата и функционирањето и на фриленсерите и на фирмите, туку придонесува за целата економија. Дополнително, ја поттикнува електронската трговија и го олеснува пристапот до странските пазари и за купувачите и за продавачите.
Недостапноста е всушност ограничување на слободата
Отсеченоста на Македонија од начините на финансиско комуницирање според Бојан Кордалов, експерт за нови медиуми и односи со јавност влијае врз животот на луѓето.
„Неограничените можности, слободата да избирате кога, со кого, каде и на кој начин трошите, поврзувањето со целиот свет - се одлика на ерата на глобализација и дигитализација во која живееме, чија круна се различните видови на онлајн финансиски трансфери“, вели Кордалов за Блумберг Адриа, додавајќи дека од комуникациски аспект важно е граѓаните да се чувствуваат слободно и со неограничени можности.
„Ова особено се однесува на денешните генерации кои не можат и не треба да сфатат или прифатат никакви бирократските процедури, а кои во вакво дигитално време се тотално непотребни и рационално необјасниви. Младите денес живеат во време во кое веќе деценија и повеќе работат од дома за најоддалечени компании во светот, тргуваат со крипто валути, имаат можност за онлајн регистрација на фирми, дигитални државјанства, слободни зони за ИТ и други дигитални професии, стартапи кои никнуваат преку ноќ, а веќе за една година се продаваат за милионски суми итн.“, вели Кордалов.
