Ќе има ли системски реформи за згрижување на сите деца во градинките?

Еден од клучните предизвици на младите родители е периодот кога детето треба да се пушти во градинка. Секако, ова се однесува на тие кои се одлучуваат на таков чекор, или едноставно немаат друга алтернатива за чување деца, освен да се носат во градинка/јасли.

Иако периодов доста слушаме за намалениот наталитет, сепак, во реалноста постои и друг проблем: не се ретки случаите кога родителите со месеци чекаат да се ослободи место во јавните установи за згрижување деца за да може да го запишат своето дете.

Во Македонија има вкупно 81 јавна установа за деца-детска градинка и три јавни установи за деца-центри за ран детски развој. Вкупниот проектиран капацитет во јавните детски градинки/центри за ран детски развој е 35.862 деца, при што запишани се 37.609 деца, а на листа на чекање во моментов се 6.528 деца.

Недостигот од згрижувачки капацитети во предучилишна возраст за некого претставува бизнис шанса, па одамна во светот, а секако и кај нас, функционираат приватните градинки.

Според податоците на Министерството за социјална политика, демографија и млади, во Македонија има вкупно 34 приватни детски градинки со капацитет од 2.288 деца и еден приватен центар за ран детски развој со капацитет за 60 деца. Пет од приватните градинки имаат по два објекти и две приватни градинки имаат по три објекти. Исто така, како форма на згрижување се и детските градинки организирани како организациони единици. Во земјава има шест такви детски градинки организирани како организациони единици  со капацитет за 573 деца,  од кои една организациона единица има два објекти.

Друг проблем е и недостигот од стручен кадар, иако не станува збор за изолиран случај, туку тренд во речиси секоја дејност. Според податоците од Министерството за социјална политика за стручен кадар, во јавните установи за деца има вкупно 3.742 вработени лица, а бројот на административен, готвачки и технички кадар е 1.655 лица. Тоа значи дека соодносот на деца и воспитувачи е речиси 10:1.

Како до максимално згрижување на децата во градинките?

Од Асоцијацијата на приватни установи „Полет“, во која членуваат околу 15 приватни градинки и центри за ран развој на деца со посебни потреби, сметаат дека субвенционирањето на приватните градинки може да е барем делумно решение за константниот проблем со недостиг од капацитети за згрижување на сите деца за кои има интерес од страна на родителите за згрижување во градинките. Исто така, соработка меѓу државата и приватните градинки може да го реши и проблемот со недостиг од стручен кадар.

„Воспитувачките и негувателките се премалку, а бројот на деца во групите расте. Се спојуваат групи, се нарушува квалитетот на грижата и образованието, а последиците ги трпат најмладите и нивните семејства“, посочија неодамна од „Полет“, преку објава на нивниот официјален Фејсбук канал, укажувајќи дека ова не е само административен предизвик, туку аларм за системска реакција. „Наместо да продолжиме да бараме импровизирани решенија, сега е момент да се преземе конкретен, прагматичен чекор: Субвенционирање на приватните градинки.“

Depositphotos

 

Од „Полет“ велат дека приватниот сектор во предучилишното образование веќе постои, функционира и покажува резултати. Поседува капацитет, просторни и кадровски ресурси кои моментално не се целосно искористени, па оттука членовите на асоцијацијата сметаат дека со минимална интервенција од државата, преку финансиска поддршка за секое дете сместено во лиценцирана приватна градинка, може да се постигнат два клучни ефекта: секое дете да биде згрижено во соодветна установа, без оглед на тоа дали таа е државна или приватна, а семејствата нема да се дискриминирани по основ на цена бидејќи државната субвенција ќе го покрие делот од трошоците, исто како што тоа го прави кај државните градинки.

„Овој модел не е нов – постои во голем број европски земји и функционира успешно. Тој не значи приватизација на системот, туку партнерство. Државата останува носител на политиката за предучилишно образование, но во соработка со веќе постоечките приватни капацитети, го решава итниот проблем“, велат од „Полет“, додавајќи дека субвенционирањето на приватните градинки не е трошок, туку инвестиција.

Од ресорното министерство во одговор за „Блумберг Адрија“ велат дека веќе е остварена средба меѓу претставници од Асоцијацијата на приватни градинки „Полет" и министерот за социјална политика, демографија и млади, Фатмир Лимани, како и раководните структури во министерството.

„Во фокусот на разговорот беа актуелните предизвици со кои се соочува предучилишното воспитание и образование. Се дискутираше за потребата од системски пристап во подобрувањето на законската рамка, професионализација и лиценцирање на кадарот, како и за проширување на пристапот до приватните предучилишни установи преку јасни и фер механизми на државна поддршка“, велат од Министерството за социјална политика.

Според информациите оттаму, дискусиите на средбата биле насочени кон остварувањето на една клучна заедничка стратешка цел: создавање на инклузивен, квалитетен и достапен систем за ран детски развој.

„Министерството за социјална политика, демографија и млади е отворено за соработка, преку размена на идеи и можни решенија кои ќе бидат во насока на унапредување на предучилишното воспитание и образование“, потенцираат од ресорното министерство.

Државните градинки се преполни, приватните се поскапи

Образовниот процес во Македонија задолжително започнува на шестгодишна возраст прво со подготвителна година во рамки на основното училиште. Градинките, како јавните, така и приватните, главно згрижуваат деца од девет месеци до пет години.

Официјалните податоци од Министерството за социјална работа, наведени на почетокот од текстот, нудат заклучок дека околу 15 проценти од децата чии родители сакаат и/или имаат потреба да ги згрижат во градинки се на листа на чекање, односно за нив во моментот нема место во државните установи. Во вакви услови, приватните градинки се недостапна опција за многу семејства бидејќи цената што се плаќа во државна и приватна градинка е драстично различна.

Depositphotos

 

Во просек, месечната партиципација во државна градинка во Македонија изнесува околу 1.400–1.500 денари, додека приватните градинки индивидуално ги определуваат цените, но во просек наплатуваат од 15.000 до 18.000 денари месечно. Тоа значи дека приватното згрижување е најмалку десеткратно поскапо од државното, што создава јаз меѓу родителите бидејќи мнозинството не можат да си дозволат приватна градинка, уште помалку ако станува збор за повеќедетно семејство.

Во однос на условите и услугите, Министерството за социјална политика пропишува стандард за простор, опрема и кадар кој приватните установи мора да го исполнуваат за да добијат лиценца. Освен тоа, треба да се придржуваат до Програмa за рано учење и развој донесена на државно ниво, иако приватните градинки имаат поголема слобода за организирање на активностите.

Како функционираат градинките во странство и колку се достапни?

Во европските земји постојат различни модели за функционирање на приватните детски градинки, особено во однос на тоа дали добиваат државни субвенции, како се интегрирани во образовниот систем и колку се достапни за децата од сите семејства независно од приходите.

Компарацијата овој пат ја правиме со Шведска, Германија и Шпанија, со опфат на овие аспекти, но и не некои други релевантни параметри.

Скандинавски модел - Шведска

Приватните градинки во Шведска се дел од националниот систем и добиваат субвенции по дете, слично како и јавните установи. Според податоците од „Фемили енд џоб“ (familyandjob.eu - невладина организација која делува во насока на усогласување на приватниот и професионалниот живот, а вмрежува работодавачи, вработени и родители), општините во оваа скандинавска земја исплаќаат месечен грант за секое запишано дете (на пример, околу 880 евра месечно за дете од три до пет години, односно околу 1.000 евра за дете од една до две години). Ова финансирање ги покрива трошоците за персонал, оброци, одржување и други услуги, овозможувајќи едновремено приватните градинки финансиски да опстанат, а родителите да плаќаат разумни такси.

Според ваквиот начин на функционирање, сите градинки во Шведска, независно дали се јавни или приватни, наплаќаат иста законски ограничена партиципација зависно од приходот на семејството. За првото дете родителите плаќаат максимум три отсто од семејниот бруто приход, но не повеќе од 124 евра месечно. Таа партиципација се намалува за второ и трето дете, додека за четврто дете згрижувањето е целосно бесплатно. 

Depositphotos

 

Ваквиот модел обезбедува достапност на градинките за сите семејства без оглед на примањата бидејќи и посиромашните семејства плаќаат симболичен износ. Резултатот е висока опфатеност од околу 83 проценти од сите деца на возраст од една до пет години кои посетуваат претшколска установа.

Иако приватните градинки во Шведска имаат слобода во организациски аспекти, нивната образовна програма и стандарди се под надзор на државата и мора да го следат националниот наставен план за претшколско образование, исто како и општинските градинки.

Шведскиот систем обезбедува право на место во градинка од моментот кога детето ќе наполни една година, до почетокот на училиштето (шест години). Општините се обврзани да обезбедат место за секое дете, било во своја или во приватна установа. Благодарение на субвенционирањето и ограничените такси, приватните градинки во практика се отворени за сите деца – нема ексклузивност само за побогати семејства.

Земјата со поредок - Германија

Германскиот систем за детска нега и образование (т.н. Кита - Kita, што опфаќа јасли и градинки) е децентрализиран, под надлежност на покраините, односно сојузните држави, но со законска гаранција на место за секое дете над една година. Интересно е што најголемиот дел од градинките во Германија се раководени од невладини или приватни нефинансиски организации (на пр. црковни институции, добротворни здруженија, родителски организации). Според „Едукејшн профајлс“ (education-profiles.org) на УНЕСКО, дури 96 проценти од местата во претшколските установи ги обезбедуваат вакви „слободни носители“ на детска заштита (герм. Freie Träger) на непрофитна основа. Тие работат во партнерство со државата и обично добиваат јавни средства. Постојат и приватни градинки со профитна цел, но тие чинат мал удел во системот и не се субвенционирани од државата.

Според германскиот закон, приватните комерцијални провајдери на градинки не се квалификуваат за јавни субвенции и не подлежат на ограничувања на цените. Тоа значи дека можат да постават повисоки приватни школарини, но со оглед на тоа дека не добиваат државна поддршка, нивниот број е мал.

Depositphotos

 

Непрофитните и црковните градинки во Германија се финансирани преку комбинација на општински/државни средства и родителски партиципации. Државните субвенции се значителни, па родителските такси во јавните и непрофитните градинки се релативно ниски и често пропорционални на приходот. Според „Експатрио“ (expatrio.com), многу покраини имаат политика на скалести такси според примањата – семејствата со повисоки приходи плаќаат повеќе, додека нископлатените семејства плаќаат многу малку или дури и воопшто не плаќаат. Дополнително, некои покраини целосно укинаа партиципацијата за одредени возрасти. На пример, во Берлин градинките се бесплатни за сите деца од првиот роденден до почеток на училиштето, а родителите плаќаат само за храна. И други покраини овозможуваат бесплатно последно претшколско годиште или бесплатно згрижување за деца на возраст од 3+ години. Овие мерки обезбедуваат висок степен на пристапност – деца од семејства со понизок доход имаат можност за градинка, бидејќи или воопшто не плаќаат или плаќаат симболична сума.
Во приватните (комерцијални) градинки, пак, таксите можат да бидат повисоки (некогаш над 1.000 евра месечно), но тие се избор најчесто за семејства што бараат специфични услуги.

Инаку, без разлика на носителот (јавна, црковна, приватна), сите градинки во Германија мора да бидат лиценцирани и да ги исполнуваат стандардите пропишани со закон, при што постојат воспоставени норми за број на деца по воспитувач, простор, програма и слично, кои се контролираат од надлежните служби. Наставната програма во градинките не е строго академска, туку се води по педагошки насоки за игра и развој.

Откако во 2013 година Германија воведе законско право на место во градинка за секое дете над една година, капацитетите значително се зголемија. Сепак, побарувачката сè уште може да ја надминува понудата во некои урбани средини, па листите на чекање се чест феномен. Родителите обично аплицираат за место во јавна или субвенционирана градинка преку локалните канцеларии, а доколку нема слободно место во посакуваната установа, општината може да понуди место во друга градинка (најчесто во разумна оддалеченост). 

Земјата на цивилизациите - Шпанија

Според „Фемили енд џоб“, во Шпанија предучилишното образование опфаќа деца од нула до шест години и е поделено во две циклуса: прв циклус од нула до три години и втор циклус од три до шест години. Оваа фаза формално не е задолжителна, но речиси сите деца (близу 100 проценти) го посетуваат вториот циклус бидејќи тој е бесплатен за семејствата и се смета за дел од образовниот систем. Овој циклус е интегриран со основното образование и државата го финансира и во државните училишта и во приватните училишта што имаат договор. Тоа значи дека и децата во многу приватни претшколски установи не плаќаат школарина за овој возрасен период, под услов установата да е концесионирана од државата и да ги следи утврдените наставни програми.

Depositphotos

 

Приватните училишта што се дел од системот мора да ги исполнуваат националните образовни стандарди и се под целосен надзор, па децата во приватните (субвенционирани) градинки добиваат исто образование како и во јавните. За приватните установи кои функционираат целосно самостојно (без договор со државата), не важи правилото за бесплатност – тие можат да наплатуваат школарини, но сепак мора да се овластени и да ги задоволат прописите за простор, кадар и програма поставени од надлежните во секоја автономна заедница.

За вториот циклус трошоците целосно се покриени од државниот буџет. Родителите можеби плаќаат само мали дополнителни надоместоци (на пример за храна или воннаставни активности) доколку така е предвидено. За првиот циклус (0–3 год.), ситуацијата е поразлична. Овој циклус не е универзално бесплатен, па јавните јасли најчесто наплатуваат одредена партиципација, а приватните центри поставуваат школарини. Сепак, регулацијата на цените е присутна – регионалните власти пропишуваат критериуми за максимални или стандардни такси во лиценцираните установи. Во просек, трошокот за приватна градинка (0–3 г.) се движи меѓу 300 и 700 евра месечно во зависност од градот и услугите, додека јавните јасли може да чинат околу 100–200 евра (или скалесто по приход).

Субвенции за најмалите

Сепак, Шпанија мисли и на најмладите. Бидејќи чувањето деца под три години претставува финансиски товар за многу семејства, шпанската влада и особено регионалните власти воведоа поддршка за семејствата. Постојат различни шеми на помош, како директни субвенции или ваучери (познати како „cheque guardería” - ваучер за градинка), кои им се доделуваат на родителите за да ги покријат месечните трошоци ако детето посетува приватни јасли. На пример, Мадрид, Каталонија и други региони обезбедуваат финансиска помош по дете запишано во приватен центар за возраст од нула до три години, особено таргетирана кон семејства со пониски приходи. Дополнително, на национално ниво постојат даночни олеснувања за трошоците за градинка и универзален детски додаток, со цел раната грижа да биде подостапна за сите. Севкупно, трендот е сė поголема јавна инвестиција во раното образование бидејќи околу 80 проценти од вкупните трошоци за образование во Шпанија ги покрива јавниот сектор, според „Јуропеан ејџенси“ (european-agency.org). 

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар