Се коцкаме со водата: Скопје троши неконтролирано, загубите ќе чинат многу

Се коцкаме ли со водата како неопходен ресурс за живот, која засега, за среќа, сѐ уште ја имаме во изобилство, и тоа речиси за без пари?!

Да, ова е клучното прашање што веќе долго време се поставува, особено откако ќе ги видиме резултатите од анализите на состојбите со водните ресурси во земјава. Се чини дека не знаеме да го почитуваме тоа што го имаме. Додека голем дел од светот се бори за пивка вода и вложува огромни напори да ја обезбеди, што некогаш чини и цело богатство, кај нас како воопшто да не се обрнува внимание на овој драгоцен ресурс. Иако и покрај климатските промени, кои веќе се чувствуваат и кај нас, ние и натаму имаме изобилство од пивка вода, сепак грижата за неа недостига. И тоа недостига од многу чинители во општеството. Негрижата за трошењето на пивката вода во иднина може сериозно многу да нѐ чини.

Според податоците од ЈП „Водовод и канализација“ – Скопје, во главниот град на дневно ниво се трошат околу 350.000 кубни метри вода. Ако се земат предвид само двата параметри - произведена вода и број на жители – во Скопје се трошат меѓу 670 и 700 литри вода по жител дневно. Дали е во ред сета таа вода што се троши да е пивка и покрај тоа што станува збор за различни намени за кои се користи? Секако дека не.

Според информациите од „Водовод и канализација“ – Скопје, јавното претпријатие што во главниот град испорачува вода за пиење до крајните корисници (физички и правни лица), водата за пиење се користи од страна на корисниците и за полевање зеленило, бавчи, градини, ниви, за миење автомобили, за полнење базени, за производствени процеси и слично. 

Во одговор за „Блумберг Адрија“ од ЈП „Водовод и канализација“ – Скопје велат дека технички има можност да се одвои намената на водата за да се заштеди пивката вода за нејзината основна намена наместо да се користи буквално за сѐ, вклучувајќи го и миењето коли или улици и плоштади. Згора на тоа, често сведочиме и на прскалки за наводнување трева што наместо да бидат насочени кон зелената површина, бесцелно прскаат на тротоарите, и тоа пивка вода.

Depositphotos

 

„Технички има можност доколку се ископуваат бунари за користење техничка вода, истата таа да се користи за полевање на зеленилото во градот и за други потреби“, велат од „Водовод“. 

Според анализата на претпријатието за 2024 година, како и испитувањето на неприходуваната вода со мерење протоци, притисоци и откривање дефекти, резултатите покажуваат дека загубите на пивка вода во Скопскиот Регион изнесуваат околу 60 проценти, а таквата состојба се повторува веќе со години.

„Неприходуваната вода од околу 60 проценти преставува широк поим и зависи од многу фактори, како што се: дефекти и време на нивна поправка, неутврдени дефекти како резултат на стар водоводен систем, неизмерена и нефактурирана потрошена вода за полевање зелени површини за јавен интерес, непрецизност на водомери, грешки во обработка на податоци и нечитани состојби, потрошувачка на испорачано количество на вода за приклучоци што не се евидентирани, нечитани состојби и зголемување на потрошувачка кај корисно потрошена вода“, посочуваат од скопски „Водовод“, напоменувајќи дека претпријатието подготвува стратегија за намалување на процентот на неприходувана вода и во континуитет работи на реализација на проекти и технички зафати за подобрување на водоводната мрежа во градот Скопје, а во насока на подобрување на услугите за граѓаните.

Клучни проблеми: недоволна свесност за употребата на водата, константни неплаќачи и диви приклучоци

Сите облици на злоупотреба на водата за други потреби (полевање зеленило, полевање земјоделски површини и разладување на улиците, диви приклучоци и сл.) доведуваат до проблеми во снабдувањето, со намален или слаб притисок, а на одредени места и прекин во водоснабдувањето, посочуваат од ЈП „Водовод и канализација“. Тоа особено е видливо во летните месеци, а најранливи се жителите на повисоките населени места во главниот град, каде што во период на црвен метеоаларм со многу високи температури некои жители со денови останаа без вода.

Depositphotos

 

„ЈП ’Водовод и канализација’ - Скопје, во насока на кревање на јавната свест за рационална употреба на водата за пиење и заштита на природните ресурси, секоја година континуирано апелира до граѓаните за рационална и одговорна потрошувачка на водата за пиење, но и зголемување на свесноста за значењето на природните ресурси, како и факторите што влијаат на нив“, велат од компанијата.

Проблемот со константните неплаќачи, велат, се решава по точно утврдени процедури за работа на неколку начини: редовно опоменување за ненамирениот долг и понуда за отплата на рати, редовно тужење на ненамирениот долг, наплата на долгот преку овластените извршители, како и прекин на комуналната услуга (исклучување на корисникот што не го намирил долгот).

Во однос на дивите приклучоци, од „Водовод“ велат дека иако станува збор за релативна работа, но сепак и за нелегалните/диви приклучоци постојат процедури за работа што се во корелација со законските нормативи.

„По откривање на нелегалниот/див приклучок, за сторителот се обезбедуваат целосни податоци, се составува записник и се доставува контролна опомена за регулирање на нелегалниот/див приклучок. Се подготвува налог за исклучување и се врши исклучување и се почнува постапка за кражба на вода, која се процесира до надлежните инстанци (нелегалните/дивите приклучоци се забранети со Законот за снабдување со вода за пиење и одведување урбани отпадни води, членот 23, и истите тие се утврдуваат од страна на овластен комунален инспектор на општината и на градот, членот 37, врз основа на што за сите утврдени иматели на нелегален/див приклучок ќе биде поведена прекршочна постапка)“, посочуваат од јавното претпријатие.

Невладините организации апелираат за брзи и конкретни чекори за заштита на водните ресурси

Од граѓанското здружение „О2 Иницијатива“, чии активности се во насока на заштита и одбрана на природата и обезбедување чиста и здрава животна средина, по направените анализи на состојбите на терен предлагаат низа мерки што би довеле до намалување на загубите на вода.

„Скопје троши 4.000 литри во секунда. Од Рашче се добиваат максимални 3.000 литри во секунда, а од петте бунари од системот Лепенец-Нерези дополнителни 1.000 литри во секунда. Ако се форсираат изворите на вода доволно долго, како што се форсираат периодов, тие може да најдат друг пат и да ги изгубиме овие извори на вода трајно“, посочуваат од „О2 Иницијатива“ во своето соопштение.

Depositphotos

 

Според здружението, изработката на детални урбанистички планови не значи само изградба на згради туку и инвестирање во водоснабдување и канализација, што е обврска на општините. „Имаме нови населби, нови згради, нови жители, а снабдувањето со вода е непроменето“, велат од „О2 Иницијатива“.

Според нив, потребна е изградба на нови пумпни станици, примарна мрежа и резервоари, како и алтернативен извор на вода за Скопје - Врело или Патишка Река.

„Според нас, потребно е и воведување серија мерки, како: забрана за користење пивка вода за индустријата, освен онаму каде што е неопходно, како во прехранбената индустрија, забрана за користење пивка вода за миење возила и сите автомијачници да си обезбедат техничка вода, полевањето на зеленилото во градот и миењето улици и плоштади да се вршат само со техничка вода, а таква да се користи и за украсните фонтани“, велат од „О2 Иницијатива“.

Дополнително, од здружението предлагаат да се воведе и прогресивно наплаќање на водата, во смисла колку повеќе се користи толку поскапо да се плаќа за неа, а ако е потребно, во летните периоди кога е најкритична состојбата дури и да се ограничи употребата на вода на 50-80 литри вода дневно по жител. Покрај тоа, бараат воведување високи парични казни и кривична одговорност за дивите приклучоци, како и високи казни за вода што неконтролирано тече.

Може ли зголемувањето на цената на водата да ги освести потрошувачите?

Фактите велат дека јавните водоводни претпријатија тонат во долгови, водата ја снемува, а состојбата се влошува од година на година. „Блумберг Адрија“ веќе пишуваше за тоа дека во вакви услови единственото решение е Регулаторната комисија за енергетика и водни услуги (РКЕ) да ја утврдува конечната цена не само за струјата туку и за водата.

Depositphotos

 

За ова решение постои согласност и кај јавните претпријатија што стопанисуваат со водата во земјава и кај Регулаторната комисија. Иницијативата наскоро ќе биде ставена на хартија и ќе може да почне постапката за измена на законите.

„Потребна е само политичка волја. Треба да се сменат два закона. Едниот е Законот за утврдување цени на водни услуги, а другиот е Законот за локална самоуправа, кој е системски закон и кој се менува со двотретинско мнозинство“, рече во изјава за „Блумберг Адрија“ претседателот на Регулаторната комисија, Марко Бислимоски.

Според годишниот извештај на РКЕ за 2024 година, околу 64 отсто од водата на територијата на целата земја е изгубена, а главната причина е дотраената инфраструктура. Претпријатијата во моментов немаат пари за инвестициски проекти, а немаат ниту желба да ја зголемат цената на водата за да се инвестира во обнова на старата водоводна инфраструктура.

Имено, во согласност со сегашната регулатива, РКЕ определува највисока и најниска тарифа, но конечната одлука ја носат советите на локалните самоуправи. Поскапувањето на водата не е добра вест за гласачите, па најчесто советите или воопшто не ги земаат предвид одлуките на РКЕ или ги гласаат најниските тарифи.

И Европа е под закана и веќе презема акции за заштита на водните ресурси

На почетокот на јуни Европската комисија (ЕК) усвои Стратегија за отпорност на водата, чија цел е да „ја направи Европа отпорна на проблемите со водата“ преку подобрување на квалитетот и управувањето со водите на блокот, како и заштита од последиците од климатските промени.

Но решавањето на водната криза во Европа не е лесен подвиг. Повеќе од 40 проценти од населението на ЕУ веќе се соочува со недостиг од вода, а податоците покажуваат дека без брза акција, сè повеќе луѓе ќе го изгубат неограничениот пристап до овој суштински ресурс.

Според шефот за слатководни води на Европската агенција за животна средина, Трине Кристијансен, „ЕУ се соочува со сериозни предизвици за безбедноста на водата, и денес и во иднина“, посочувајќи дека можеби едноставно немаме доволно вода со доволно добар квалитет за многуте цели за кои би сакале да ја користиме, пишува „Политико“.

Depositphotos

 

Извештајот од 2024 година од ЕЕА заклучи дека водните ресурси на Европа се под растечки притисок од загадувањето и прекумерната употреба. Исто така, се истакнува дека климатските промени ќе ги направат пристапот до водата и управувањето со неа попредизвикувачки, предизвикувајќи дури и загуба на животи и економски штети што ќе се мерат во милијарди.

ЕЕА заклучува дека „големите промени“ во начинот на живот и економскиот систем во Европа се единственото решение за кризата со водата на континентот, која континуирано се продлабочува. Агенцијата го идентификуваше земјоделството како главен виновник, бидејќи е и најголем нето-корисник на вода и најголем загадувач. Секторот учествуваше со речиси 60 проценти во нето-потрошувачката на пивка вода во ЕУ според ЕЕА, а побарувачката се очекува да се зголеми поради климатските промени.

Цената на неактивноста

Климатските промени се очекува да ја продлабочат кризата со вода во Европа со влошување на недостигот од вода во услови на зголемена побарувачка.

Се предвидува дека сушите ќе станат почести и поинтензивни, особено - но не исклучиво - во Јужна Европа.

„Подолгите сушни периоди ќе го нарушат квалитетот на водата и ќе го загрозат снабдувањето на милиони луѓе во Европа“, се посочува во извештајот, кој инаку прогнозира дека до 2050 година до 65 милиони луѓе во ЕУ и Велика Британија би можеле да се соочат со недостиг од вода во одредени делови од годината ако емисиите на стакленички гасови продолжат да се зголемуваат.

„Медитеранскиот регион би бил најпогоден, но делови од Централна и Северна Европа исто така би доживеале значителен притисок врз водата поради различни фактори, почнувајќи од лошо управување и лоша инфраструктура до неконтролирана побарувачка од индустријата, земјоделството и јавните системи за водоснабдување“, пишува во извештајот.