.webp){kind=icon}
Во светот во моментот има повеќе од 100 проекти преку кои се разгледува издавање дигитални валути од централните банки (Central Bank Digital Currency - CBDC), а кои се наоѓаат во различни фази на истражување и развој, при што неколку од нив се веќе лансирани. CBDC се, како што сугерира името, дигитални верзии на готовина регулирани од страна на централните банки. Потенцијално, тие би можеле да претставуваат голема пресвртница за монетарните системи низ светот, а во прилог им одат и брзиот развој на технологиите и искуството што ни го донесе пандемијата, која веќе ги турна потрошувачите во свет без готовина.
Србија веќе ги разгледува и анализира ефектите од воведувањето на дигиталниот динар, но, како што претходно изјавија за „Блумберг Адрија“ од Народната банка на Србија (НБС), тие сè уште немаат дефинитивно изјаснување за воведувањето на CBDC, така што потенцијалот модел на дигиталниот динар не е утврден. Според НБС, ова дополнително ја обврзува јавноста на поконзервативен пристап и покрај тоа што интересот за темата расте, како во светот, така и во земјата.
Сè се врти околу вредноста
„Ако ги погледнеме работите на светско ниво, една земја се издвојува по разновидноста на можни решенија - Кина. Во оваа земја во текот на изминатите години имаше неколку пилот-проекти за CBDC“, вели Мејрав Харел, наградувана советничка на банки и регулатори за финансиска технологија, со над 20-годишно искуство. Затоа, споменатата земја може да послужи како илустративен пример за тоа како би можеле да се развиваат работите понатаму.
„Некои CBDC беа воведени за да се користат како обични пари, за корисниците да можат да купуваат, заштедуваат и префрлаат средства, токму како што се прави денес. Други пилот-проекти за CBDC дозволуваа купувања, но ги спречуваа корисниците да им префрлаат пари на други. Во некои случаи, системот за дигитални пари не само што забранува штедење туку, всушност, ги одзема сите неискористени средства од паричникот на корисникот на однапред програмиран датум на истекување. Причината за ваквиот тип на ограничување може да се бара во потребата на владата да влијае на однесувањето на јавноста на начин што придонесува за одредени макроекономски политики“, вели Харел.
Нашата соговорничка, како што посочува, слушнала многу различни мислења во врска со ваквите проекти, вклучувајќи и гледишта како: „Во ред е, луѓето треба да се управуваат, бидејќи тие не знаат што е најдобро за нив, па затоа е подобро владите да преземат што е можно поголема контрола“. Од друга страна, таа познава деловни луѓе што побегнале од места каде што моделите на CBDC се имплементирани со таква перспектива.
Различните последици од воведувањето на CBDC не мора нужно да бидат страшни, бидејќи, како што нагласува таа, технологијата сама по себе не е ниту добра ниту лоша. „Прашањето е како се користи технологијата, кој било производ во светот може да послужи за корист или да предизвика штета“. Истото тоа важи и за CBDC - клучната работа е како е програмирана валутата и каков вид суштински систем на вредности ќе се имплементира во неа, имајќи предвид дека CBDC се базирани на компјутерски код што може да вклучува паметни договори, со што се дефинира како може да се користи секоја дигитална валута. „Не можете да генерализирате - како што прават некои луѓе - и да кажете дека сите имплементации на CBDC ќе бидат лоши, тоа не е вистина“.
Вредностите, како што е познато, може да варираат од земја до земја и од време до време. Тие можат да ги промовираат човековите слободи или да наметнат поголема контрола, така што програмирањето на CBDC може да се врши на многу начини, што се одразува на воспоставените вредности, правила и прописи. „Ова е нешто што е многу интересно, бидејќи различни луѓе на различни начини ја гледаат вредноста. Сигурна сум дека секој од нас може да замисли различни видови имплементации“, вели Харел.
Предности
Очигледна предност на таквиот систем е побрзата и поефикасна услуга. Денес, особено во сферата на прекуграничните плаќања, може да поминат неколку дена пред да се префрлат парите од едно на друго место. „Кога зборуваме за дигитални валути, парите се префрлаат во секунди, па брзината и ефикасноста би биле главните предности“, нагласува Харел.
Инклузијата би била уште една значајна придобивка. Како што вели, ова би можело да им овозможи на луѓето што во моментот немаат пристап до редовниот банкарски систем да станат признаен дел од општеството. „Тие би можеле да имаат решение во форма на дигитален паричник на својот мобилен телефон“.
Дилеми
Сепак, според нејзиното мислење, ако општеството размислува за воведување CBDC, треба да се фокусира на две големи теми: приватност и програми/ограничувања.
„Кој ќе ги добие собраните податоци за луѓето што користат CBDC? За што ќе се користат овие податоци? Дали регулаторите ќе ги собираат и користат податоците на граѓаните? Или големите технолошки компании ќе продолжат да пристапуваат и да ги монетизираат, слично на она што се случува сега со податоците собрани за корисниците на интернет. Една од дилемите што може да се појави е што ќе се случува ако собраните податоци за навиките за купување покажат дека некој купува, на пример, цигари - дали тие податоци може да се искористат за зголемување на премиите за здравствено осигурување што тоа лице ги плаќа?“, набројува Харел, додавајќи дека е сомнително каде се исцртуваат линиите во однос на користењето на податоците на луѓето, бидејќи кога се користи CBDC, може да се следат сите информации за финансиското однесување на луѓето, така што приватноста е најважно прашање.
Како алтернатива на тоа, на пример, префрлање во CBDC-системот теоретски може да подразбира и дека секое лице ги собира сопствените податоци и потоа одлучува дали сака да ги продаде и да заработи од тоа.
Кога станува збор за програми и ограничувања, CBDC може да се програмира да го ограничи купувањето на различни производи или да ја ограничи употребата за различни групи луѓе. „Дали луѓето ќе можат да изберат што сакаат да купат со своите пари како што можат денес? Какви ограничувања ќе вградат различните јурисдикции во компјутерската програма за дигитални пари? На пример, може ли одредени земји да ја ограничат потрошувачката на одредени стоки? Да речеме, ограничување на количеството на цигари или алкохол што луѓето можат да го купат?“, прашува таа.
Исто така, една од дилемите што ги гледа како актуелни во светот се однесува на екологијата. Имено, би можеле да се воведат паметни договори против купување работи што се лоши за животната средина. „Едни би рекле: О, тоа е прекрасна работа, можеме да ја подобриме животната средина со ограничување на начинот на кој луѓето трошат или консумираат работи, како што се летови, бензин и месо, на пример, додека други луѓе би рекле: Не треба да бидеме ограничени на таков начин, проблемот треба да се објасни за поединците да научат како подобро да ја заштитат животната средина“, вели Харел.
Чекајќи го Западот
Харел посочува дека би било интересно да се види кога ќе се појават дигитален долар, дигитална фунта или дигитално евро. „Се чини дека во моментот кога една од големите западни земји ќе го направи тоа, ќе следат и други земји. Ќе биде интересно да се види какви решенија ќе се изградат кога станува збор за приватноста и сопственоста на податоците и какви паметни договори ќе се програмираат“.
Технологија и флертување со крипто
Таа истакнува дека една од интересните работи за технологијата е тоа што ја создавате сега и не секогаш знаете каков ќе биде нејзиниот ефект за неколку години.
„Кога беше создаден биткоинот, не се размислуваше веднаш за паметни договори или незаменливи токени (NFT). Така, една од работите за кои е важно да се размислува сега е симулирање на различни сценарија што би можеле да се случат со програмирањето на CBDC“, вели Харел.
Depositphotos
Во однос на криптовалутите, важно е да се забележи дека тие во суштина се создадени како алтернатива на традиционалниот централизиран финансиски систем, кој по својата природа ги вклучува и CBDC.
Сепак, постојат проекти што се потпираат на блокчејн-технологијата. Понатаму, CBDC и криптовалутите технички би можеле да функционираат заедно.
„Постојат напори да се создадат CBDC што ќе ги чуваат само банките или финансиските компании, додека обичните луѓе ќе користат стабилни монети (анг. stablecoins) што ќе бидат поврзани со овие CBDC. Причината за комбинирање на двете средства е да се обидеме да најдеме решение за прашањата поврзани со приватноста во врска со CBDC“, објаснува Харел.
Меѓутоа, има и земји што одлучија да ги забранат дигиталните валути што не се создадени од владата, како што е Кина. Причината за тоа не е само потенцијалната конкуренција. „Постојат макроекономски импликации во врска со дигиталните валути што не се создадени од владите, во поглед на количеството на пари што циркулира во една земја. Една од макроекономските алатки што ги имаат владите е внимателно балансирање на количеството на пари во оптек. Тоа е нешто што централните банки го прават во последните 100 години. Тие го зголемуваат или намалуваат тоа количество на пари кога се борат против рецесија или инфлација. Кога имате повеќе валути, покрај националната, тоа може да влијае на количеството на пари што циркулираат во земјата и со тоа да се нарушат достапните алатки за стабилизирање и контрола на макроекономската ситуација“, вели таа.
