.webp){kind=icon}
Под жешкото јадранско сонце, животот во главниот град на Црна Гора, Подгорица, накратко застана во почетокот на летово. Автомобилите и автобусите беа заглавени во сообраќаен метеж бидејќи семафорите престанаа да работат, интернетот се прекина и се огласија безбедносните аларми како одговор на ненадејното губење струја.
„По еден час без струја, бевме на работ на паника бидејќи стануваше неподносливо“, вели Драго Мартиновиќ, 61-годишен пензиониран полицаец. „Се плашам дека може да потрае подолго ако се повтори“.
Лошата вест за Мартиновиќ и стотици милиони луѓе низ светот е дека ризикот од прекини на струја е сè поголем. Потоплите лета значат зголемена побарувачка за ладење, бидејќи високите температури предизвикуваат олабавување на жиците и ризик од шумски пожари. Надградбите на електроенергетската инфраструктура не држат чекор со зголемената побарувачка, иако напорите за намалување на употребата на фосилни горива ја прават дистрибуцијата на електрична енергија сè поважна.
Предизвикано од зголемувањето на потрошувачката и нестабилните приклучоци за снабдување, затемнувањето во Црна Гора на крајот на јуни предизвика дефекти во мрежите на соседните земји и создаде хаос во домаќинствата. Инцидентот на Балканот се повторува низ целиот свет.
Милиони домаќинства во Хјустон претрпеа прекини на електричната енергија по ураганот Берил минатата недела, климатизерите престанаа да работат и жешкото време беше проследено со бура. Впечатливите нови и развиени економии, прекините на струја од Еквадор до Индија во последниве недели се најава за нарушувањата што доаѓаат.
Bloomberg
Климатската криза ги става енергетските мрежи во ризик од поројни поплави што ги уриваат електричните водови, суши што ги празнат хидроакумулациите и ја зголемува побарувачката за ладење за време на голема топлина.
„Целиот електроенергетски систем беше изграден и дизајниран во една климатска ера, а сега се бара од него да работи во друга климатска ера“, рече Мајкл Вебер, професор по енергија на Универзитетот во Тексас, Остин. „Тоа само значи дека повеќе работи можат да тргнат наопаку“.
Нестабилните мрежи создаваат нестабилност за бизнисите, ја поттикнуваат политиката и ги загрозуваат животите. Според податоците на „БлумбергНЕФ“, проширувањето на мрежата ќе чини околу 24,1 трилиони долари за да се постигнат целите за нето нула емисии до 2050 година, што ги надминува инвестициите потребни за капацитет за обновлива енергија. Поради нивните огромни површини и високата потрошувачка на енергија, САД и Кина се соочуваат со најголеми сметки, но ниту една земја не е поштедена.
Bloomberg
Повеќето прекини на струја се случуваат кога големи делови од понудата или побарувачката одеднаш исчезнуваат или доаѓаат. Штетите од бурите, ненадејното зголемување на производството на обновлива енергија или скоковите во потрошувачката може да предизвикаат прекини на струја каде што мрежата не е доволно еластична.
Климатските промени исто така ја зголемуваат ранливоста надвор од економиите во развој. Проблеми неодамна погодија неколку земји со среден приход, вклучувајќи ги Мексико и Кувајт, кои се богати со енергија, како и увозниците како Албанија.
„Како што се зголемуваат температурите, се зголемува и пристапот до климатизацијата, а тоа врши поголем притисок врз мрежата“, рече Фелисија Аминоф, аналитичарка во „БлумбергНЕФ“. „Веќе видовме зголемување на летната побарувачка во одредени европски земји, како Грција, како и на Блискиот Исток“.
Честа тема зад мрежните проблеми е лошото планирање. Во Кувајт, жителите на една од најбогатите земји во светот мораа да трпат повремени прекини на струјата во јуни. Операторите на мрежата намерно затворија делови од мрежата за да спречат целосен колапс, бидејќи електроцентралите се мачеа да ја задоволат зголемената побарувачка кога температурите надминаа 50 Целзиусови степени (122 F). Инцидентот доведе до преплавување на противпожарните служби со повици за спасување на луѓето заглавени во лифтови.
Bloomberg
Членката на ОПЕК предупреди дека можеби ќе биде принудена да планира дополнителни прекини на електричната енергија за да спречи колапс на системот. „Никој не ја сфати важноста од преземање превентивни мерки“, рече Фуад ал-Оун, поранешен функционер во Министерството за електрична енергија и вода на Кувајт. „Морате да планирате години однапред“.
Додека Кувајт може да користи огромни приходи од нафта за поддршка на инвестициите во мрежата, другите земји немаат толку среќа.
Во Еквадор во јуни патниците од метрото мораа да ги напуштат заглавените возови и да пешачат до станиците низ неосветлените подземни тунели по најголемиот прекин на електричната енергија во оваа јужноамериканска земја во последните две децении.
Иако Еквадор има поголеми резерви на нафта од Мексико, тој е многу задолжен и се потпира на Меѓународниот монетарен фонд и други мултилатерални заемодавци за финансирање. Некои од неговите проблеми се поврзани со лошо планирани проекти, како фабриката „Кока-Кодо Синклер“ вредна три милијарди долари.
Bloomberg
Хидроцентралата од 1.500 мегавати вообичаено обезбедува околу една четвртина од електричната енергија во земјата, но стана извор на неизвесност помалку од една деценија откако почна да работи. Во првата половина на 2024 година имаше повеќе од десетина прекини во работењето, а беа откриени над 7.000 пукнатини на каналите што водат до турбините.
Кога „Кока-Кодо Синклер“ се затвори минатиот месец поради обилните дождови, испораките од другите електроцентрали се потпираа на еден високонапонски далновод што падна, прекинувајќи ја струјата во целата земја. Еквадор беше предупреден за таквиот ризик за време на затемнувањето во 2004 година, но никогаш не ги собра препорачаните резерви.
Климатските промени влијаат на дистрибуцијата на електрична енергија на многу начини. Екстремната топлина ја зголемува побарувачката за ладење додека ја намалува ефикасноста на соларните панели, што го ограничува снабдувањето. Високите температури може да предизвикаат олабавување на далноводите и прегревање на трансформаторите, што доведува до дефекти на опремата и зголемување на ризикот од пожар.
Како што се зголемуваат температурите, мрежите ќе треба да бидат поотпорни, вклучувајќи и складирање енергија за да се справат со скоковите на побарувачката и прекините на снабдувањето. Џон Петигру, шеф на Националната мрежа на Британија, исто така повика на изградба на „суперсупермрежа“ - уште повисок напонски систем што ги поврзува земјите.
Прекините на струја станаа почести во Мексико бидејќи летата стануваат потопли и суви, а растечката економија ги турка електричните мрежи до работ. Овие проблеми ги поттикнуваат компаниите да преземаат скапи заобиколувања за да ги обезбедат операциите, главно преку дизел-генератори - вообичаена практика во многу земји со нестабилни електроенергетски системи.
Исклучувањето на струјата на пумпите за вода во северниот град Чивава во јуни го прекина снабдувањето со струја на над 70.000 луѓе за две недели. Сè почестите прекини значат дека производителите на млечни производи и сирење во регионот мора да трошат дури 50.000 пезоси (околу 2.700 долари) дневно на гориво за генераторите за напојување на опремата за молзење и ладење, според извештаите на локалните вести.
Исклучувањето на струјата во Мексико доаѓа откако претседателот во заминување Андрес Мануел Лопез Обрадор одлучи да ја фаворизира домашната нафтена индустрија кога станува збор за енергетските инвестиции, главно исклучувајќи го енергетскиот сектор. Недостигот од инвестиции сега им штети на инвестициските перспективи на Мексико, бидејќи недостигот од сигурна електрична енергија станува пречка.
Топлотниот бран во мај предизвика прекин на електричната енергија во 21 мексиканска држава, поради што четири часа беше стопирано производството во фабриката „Фолксваген“ во Пуебла. Истата фабрика доживеа нов прекин на струја во јуни.
За да се справи со кризата, новоизбраната претседателка Клаудија Шајнбаум, климатолог со докторат по енергетско инженерство, вети 13,6 милијарди долари за изградба на капацитети за обновлива енергија, електроцентрали на гас и нови далноводи. Но тоа е помалку од половина од потребните 38 милијарди долари за да се задоволи зголемената побарувачка во следните пет години, според процените на аналитичарите.
Оптоварувањето на мрежата е исто така загрижувачко северно од границата. Операторите на мрежата во САД се мачеа да ги задржат светлата вклучени бидејќи екстремните временски услови ги изложија на слабостите во застарениот систем за дистрибуција на електрична енергија.
Калифорнија претрпе кратки повремени прекини на електрична енергија во 2020 и 2022 година за време на екстремните летни топлотни бранови. Мрежата во Тексас пропадна во февруари 2021 година, кога силната зимска бура предизвика раширен дефект на електричните генератори, предизвикувајќи смрт на 246 луѓе и повеќе од 195 милијарди долари материјална штета.
Во земјите што веќе имаа лоши системи, климатските промени ги влошуваат проблемите. Подводен кабел меѓу Италија и Црна Гора вреден 1,3 милијарда долари беше поставен во 2019 година, но веќе се смета за недоволен и се размислува за изградба на друг.
Постојната мрежа не можеше да го спречи големото затемнување во јуни во четири балкански земји, вклучувајќи ја Босна и Херцеговина, како и поголемиот дел од хрватското крајбрежје, што зафати четири милиони луѓе. Потрошувачката се зголеми како што температурите се приближија до 40 Целзиусови степени, предизвикувајќи дефекти на каскадниот систем.
Шумскиот пожар во балканскиот регион веројатно придонел за неуспехот, онеспособувајќи ги прекуграничните интерконекции и зафаќајќи неколку земји, вклучувајќи ја и Албанија, која, поради нејзината зависност од хидроенергијата, е во ранлива позиција поради сè пожешкото и суво време.
„И понатаму сме во зона со висок ризик“, рече Белинда Балуку, албанската министерка за енергетика, додавајќи дека властите во регионот ги координираат операциите и прават сè што можат за „да ја одржат мрежата безбедна“.
