.webp){kind=icon}
Суперјахтите се врвен статусен симбол за членовите на кралските семејства, олигарсите и милијардерите: од Џеф Безос до Бернард Арно. Пловечките палати се извор на фасцинација и мистерија - и ефект на стаклена градина.
Загадувањето предизвикано од овие луксузни пловила, кои ги користат многу малку луѓе, го натера социологот Грегори Сал да ги нарече форма на „екоцид“ и „забележителна изолација“ во својата нова книга „Суперјахти: луксуз, мир и екоцид“.
Има речиси 6.000 суперјахти, пловни објекти долги над 30 метри, според извештајот на медиумската и пазарната разузнавачка компанија „Суперјахт тајмс“ (SuperYacht Times), објавен претходно годинава. Вкупниот број се зголеми за четири пати во последните три децении.
„Тешко е да се замисли симбол на богатство поубедлив од поседување суперјахта“, вели Сал, професор на Универзитетот во Лил, Франција.
Концентрацијата на богатство доведе не само до експлозија на суперјахти туку и до поделба на емисиите на јаглерод диоксид по жител, при што најбогатите живеат „најинтензивно“ во контекст на карбонизацијата.
Најбогатите десет проценти од светот веќе сочинуваат половина од глобалните емисии на јаглерод диоксид, според истражувањето на „Оксфам“ (Oxfam). Непрофитната организација откри дека ќе бидат потребни 1.500 години за некој од преостанатите 99 отсто од светската популација да испушти јаглерод диоксид колку еден од најголемите милијардери во светот.
Bloomberg Mercury
Емисиите од ултрабогатите доаѓаат од различни извори, вклучувајќи ги големите домови и честите воздушни патувања. Сепак, суперјахтите се нивниот најголем поединечен извор на емисии на стакленички гасови, според студија од 2021 година. Годишната емисија на CO2 на 300-та најголеми суперјахти е речиси 285.000 тони, според книгата на Сал, што е повеќе од цела Тонга.
Суперјахтите не се само загадувачи на климата. Отпадните води, бучавата и светлосното загадување, честичките во издувните гасови, па дури и местата каде што се закотвуваат бродовите може да имаат негативно влијание врз локалната средина. Тие прекумерни влијанија се причина зошто Сал ги нарекува овие садови форма на екоцид.
Терминот, кој беше измислен во 1970-тите, се однесува на намерно уништување на природата. Исто така, често се користи за опишување постапки на богаташите поради нивниот прекумерен јаглероден отпечаток. Во 2021 година беше предложено да се воведе екоцид во меѓународното кривично право, ставајќи го на исто ниво како и геноцидот.
Пратениците на Европската Унија годинава гласаа за криминализирање на еколошката штета „споредлива со екоцид“. Дали новиот закон ќе се користи за кривично гонење на употребата на суперјахти, останува да видиме.
Некои сопственици се свесни за опасностите што ги претставуваат нивните пловни објекти за околината. Суперјахтата „Кору“ (Koru), во сопственост на Џеф Безос, е вредна 500 милиони долари и исплови во април 2023 година, со едра што помагаат во патувањето. Сепак, има и дизел-мотори. „Оксфам“ проценува дека бродот долг 127 метри испуштил 7.000 тони јаглерод диоксид во текот на изминатата година, што е еквивалентно на годишните емисии на 445 просечни Американци.
Таа процена исто така е веројатно пониска, бидејќи во пресметките се зема предвид дека јахтата е на подготвеност, а не во транзит. Во бројката не е вклучена и придружната 75-метарска јахта „Абеон“ (Abeon), која функционира како гаража со хелиодром и скутери за вода.
Исклучок се едрата на бродот на Безос: огромното мнозинство суперјахти имаат само мотори. Само осум нови едрени јахти беа завршени во 2023 година, во споредба со 195 нови моторни јахти.
Разбирањето на реалните емисии на јаглерод диоксид од суперјахтите е исклучително тешко поради недостигот од податоци и инхерентно таинствената природа на јахтите, според Малколм Јакотин, основач на консултантската компанија за суперјахти „Три сиксти марин“ (Three Sixty Marine). Користејќи ги податоците од Меѓународната поморска организација, Јакотин проценува дека емисиите од јахти ќе достигнат 10 милиони тони до 2030 година, доколку индустријата го следи истиот пристап.
Bloomberg
За да им помогне на сопствениците да го разберат влијанието на нивните бродови, тој разви два калкулатора за емисија на јаглерод диоксид. Меѓутоа, тие имаат ограничувања бидејќи се потпираат на доброволно пријавени податоци и проценета тонажа на дизелот.
Јахтите пловат 10-20 проценти од времето во текот на годината, со помош на мотори со внатрешно согорување. Бродовите достигнуваат максимална брзина само 0,1 процент од времето во текот на годината, според Роберт ван Тол, извршен директор на фондацијата „Вотер револушн“ (Water Revolution). Во остатокот од годината бродот е пловечки хотел, кој се потпира на генератори потребни на подолг период и испушта повеќе CO2, според Јакотин.
Сепак, податоците за емисиите се прават на принципот брод по брод, а една јахта може да патува повеќе од друга во текот на годината, со што емисиите за време на патувањето ќе бидат повисоки, според истражувачите на „Оксфам“. Јахтите се ослободени од правилата за емисија на гасови на Меѓународната поморска организација, така што реалните емисии на кој било брод е тешко да се препознаат. Ова исто така објаснува зошто суперјахтите се донекаде равенка со непозната.
„Суперјахтите се направени за да бидат забележани“, рече Сал. „Но, тие се и пловила што се навистина таинствени, во смисла дека не можете да пристапите до нивната внатрешност освен ако не сте поканети“.
Новите конструкции помалку се фокусираат на мотори што достигнуваат најголема брзина, а повеќе на заштеда на енергија во хотелски режим. Сепак, одржливоста веројатно не е приоритет при носењето одлука за купување.
„Не е сосема рационална одлука да се купи јахта“, вели Ралф Дазерт, шеф за разузнавање во медиумската и пазарна компанија „Суперјахт тајмс“. „Тоа е повеќе прашање на емоции во моментот, бидејќи чини цело богатство“.
Bloomberg
Во 2023 година вкупната вредност на продадените јахти била 4,6 милијарди евра, според Дазерт. Тој рече дека движењето кон одржливост во голема мера ќе биде водено од бродоградилиштата и инженерите, со воведување нови карактеристики во градежништвото, кои вклучуваат употреба на рециклирани материјали. Новите видови гориво исто така би можеле да ги намалат и емисиите.
Годинава италијанскиот бродоградител „Санлоренцо“ (Sanlorenzo) ќе ја тестира првата челична јахта долга 50 метри, напојувана со водородни горивни ќелии, а уште една јахта од 114 метри од германскиот бродоградител „Ларсен“ (Lürssen) со истата технологија е во производство за 2025 година, по нарачка на поранешниот програмер на „Епл“ (Apple Inc.), Марк Њусон.
Сепак, колку е поголема конструкцијата толку е подолго времето на чекање. Тоа значи дека за некои од овие карактеристики ќе бидат потребни години за да се појават на отворено море, според Јакотин.
Во обид да се „осветли“ сликата што ги придружува суперјахтите, некои сопственици дозволуваат тие да се користат за истражувања. Ова ја вклучува и новата јахта долга 195 метри во сопственост на норвешкиот милијардер Кјел Инге Роке, која ќе биде лансирана во 2026 година, со над 50 научници за проучување на океанот.
Иако јавната контрола се зголемува, индустријата на суперјахти е водена од клиентите. За повеќето купувачи, луксузот сè уште има предност пред грижата за климата. Сал истакнува дека, како и многу луксузни предмети, суперјахтите не се само производи. Тие се претставници на „животниот стил“, кој моментално е интимно поврзан со активности што интензивно емитуваат јаглерод.
„Екоцидот е нешто што предизвикува длабока штета, штета што трае долго“, вели Сал. „Можете да го примените тоа на она што го прават суперјахтите, не само на индивидуално ниво туку и на глобално ниво“, додава тој.
