Како изгледа длабокотехнолошката индустрија во регионот Адрија

Што е длабока технологија (deep-tech)? Станува збор за технологии базирани на научни и инженерски способности: роботика, напреден хардвер, биотехнологија, материјали, дронови и системи на висока технологија. Овие проекти бараат време, експертиза и значителни ресурси, но можат да променат индустрии и да обезбедат стратегиска предност на пазарите што ги развиваат.

Накратко кажано, ако има лабораторија, прототипи и фундаментална наука, тоа е длабока технологија. Ако е само софтвер што се продава брзо и лесно на глобално ниво, тоа не е. Според анализа на „Мекинзи“ (McKinsey & Company), ако Европа успее да изгради одржлив екосистем за длабока технологија, овој сектор до 2030 година би можел да додаде вредност од дури еден билион долари и да создаде до еден милион нови работни места.

Таквиот раст покажува дека глобалниот капитал и довербата се насочуваат кон компании што нудат „тешки“ технологии, а не брзи апликации, туку хардвер и долгорочни иновации. Тоа значи дека регионите со технолошка основа и инженерски знаења имаат реална шанса да се позиционираат. Каква е ситуацијата кај нас?

Адрија под лупа - успешни тимови, извоз и производство

Иако регионот е помал по обем од технолошките центри на Западна Европа или САД, денес веќе постојат компании што конкурираат на глобално ниво.

„Орка“ (Orqa) од Осиек неодамна ги прошири капацитетите и сега има можност за производство до 280.000 дрона годишно, целосно произведени во рамките на компанијата, без зависност од надворешни синџири. Тоа овозможува вертикално интегриран модел, од дизајн, преку инженеринг, до финално производство. Според изјави од компанијата, производството ги исполнува и стандардите на американскиот закон за одбрана (NDAA), што покажува дека производите може да се користат како за цивилни така и за професионални цели.

Од друга страна, во Србија, компанијата МС (MUST Solutions), производител на погонски системи за беспилотни летала, доби сериозна потврда за своето знаење кога во 2025 година поголемиот дел од акциите ги презеде големата европска корпорација ЦСГ (Czechoslovak Group / CSG). Владимир Јазаревиќ, основач на компанијата, изјави дека ЦСГ нуди поддршка како „индустриски гигант способен да ги развива и произведува нашите технологии на многу поголемо ниво“.

Извор: Bloomberg

Тука е и примерот со СМ (CircuitMess) од Загреб, стартап што развива и произведува едукативни хардверски конзоли и СТЕМ-сетови (англ. STEM - Science, Technology, Engineering, Math - наука, технологија, инженерство и математика). Основачот Алберт Гајшак изгради компанија што соработува со „Ворнер Брос“ (Warner Bros) и НАСА (NASA), а преку платформата Кикстартер (Kickstarter) собрал повеќе од 400.000 долари само во една кампања. Иако помали во споредба со производителите на дронови, нивниот модел покажува дека хардверот плус едукацијата плус технологијата од регионот можат да бидат комерцијално одржливи и извозно ориентирани.

„Чиполо“ (Chipolo) е словенечки технолошки стартап од Трбовље, кој стана глобален бренд благодарение на своите блутут-чипови - стилски приврзоци и картички што им помагаат на корисниците да најдат изгубени клучеви, чанти или паричници преку апликација на мобилен телефон.

Безбедноста, одржливоста и функционалноста (обновливи батерии, водоотпорност, производство во Словенија) го издвојуваат „Чиполо“ и го прават препознатлив стартап за длабока технологија од регионот Адрија, кој моментално остварува околу 4 милиони евра годишни приходи.

Сите овие примери покажуваат дека регионот не е само „аутсорсинг база“ или пазар каков што гледаме кај софтверските компании. Постојат тимови со знаење и капацитет да развијат и произведат хардвер на глобално ниво.

Структурни предизвици, но и можности за раст

Не е сè розово. Длабоката технологија бара значителен капитал и години развој пред првите приходи. Според истражувањето на „Мекинзи“, ваквите проекти бараат до 40 отсто повеќе финансирање од стандардните технолошки стартапи.

Долгите развојни циклуси ги одвраќаат инвеститорите што сакаат брзи резултати, додека регионалната инфраструктура и регулативи често не се приспособени на потребите на хардверското производство - од фабрики и стандарди до сертификација и извозни мрежи.

Сепак, токму затоа што е тешко, конкуренцијата е помала. Регионот може да ги искористи предностите: образован кадар по пониски трошоци, близина до европските пазари и капацитет за специјализација во ниши каде што може да биде конкурентен. За поединечни успеси да станат системски тренд, потребна е координирана поддршка, од фондови што се подготвени за долгорочни инвестициски циклуси до институции што ја разбираат специфичноста на длабокотехнолошката реалност.

„Орка“, „МУСТ Солушнс“, „Чиполо“ и „Циркитмес“ докажуваат дека регионот поседува технички капацитети и претприемачка енергија за глобалниот сектор за длабока технологија. Она што недостига не е талент, туку екосистем што овозможува скалабилност. Стратегијата не може да остане на ниво на поединечни успешни приказни. Потребен е системски пристап: инвеститори подготвени за долгорочни развојни циклуси, регулативи што поддржуваат, а не забавуваат, и институционална поддршка што ја разбира специфичноста на хардверските иновации.

Регионот Адрија е на крстопат. Со соодветни структурни мерки може да ги трансформира географската локација и образованата работна сила во конкурентска предност.