Светот се врти кон нуклеарната енергија, а регионот Адрија?

Кога пред 13 години цунами доведе до нуклеарна несреќа во Фукушима, тоа трагично искуство во Јапонија навидум убеди добар дел од светот дека „сонот за евтина и безбедна нуклеарна енергија“ е завршен. Згора на тоа, демохристијанската канцеларка на Германија, Ангела Меркел, чувствувајќи го пулсот на јавноста, брзо донесе одлука за постепено затворање на германските нуклеарни централи, што ја зголеми нејзината популарност, па дури и го заслужи епитетот на зелена канцеларка. Сумирајќи ја ситуацијата во Германија, но и низ цела Европа, влијателниот неделник „Шпигел“ потоа сè опиша со насловот: „Фукушима го означи крајот на нуклеарната ера“.

Тогаш никој не можеше да претпостави дека за нешто повеќе од една деценија нуклеарната енергија ќе стане зелена и многу посакувана во Европа. А токму тоа се случи предминатата година. Во услови на енергетска криза, уште пред почетокот на руската инвазија на Украина, Европската комисија предложи енергетската транзиција на Европската Унија кон обновливи извори на енергија да се изврши со класифицирање на природниот гас и нуклеарната енергија како „преодни“ зелени енергии и дека тие ќе бидат европски мост во процесот на декарбонизација, односно напуштање на фосилните горива, чие согорување доведува до емисија на јаглерод диоксид и други гасови што влијаат на климатските промени.

„Преодното“ решение е очигледен компромис меѓу француското „туркање“ на нуклеарните централи и германското лобирање за гас. Французите ветија дека ќе ги модернизираат постојните и ќе градат нови реактори, додека за официјален Берлин тоа беше неприфатливо, бидејќи веруваа дека нуклеарната технологија е опасна и дека прашањето со радиоактивниот отпад останува нерешено. Бидејќи во првите месеци од руската инвазија Германија сè уште мислеше дека нема да мора целосно да се откаже од гасот од руските извори, адутот на Германија за енергетската транзиција беше гасот.

Одлуката на Европскиот парламент да го усвои тоа компромисно решение, всушност стана загуба за Германците во моментот кога беа разнесени во воздух цевките од гасоводите Северен тек 1 и 2. Германија е принудена да купува струја од француските нуклеарни централи и многу поскап течен природен гас (ЛНГ), па денес најмногу гас увезува не од Русија туку од САД.

Филип Фонг/AFP

Подемот на „анти-Фукушима“

И додека енергетската криза во изминатите две години не ја одврати Германија да ги затвори  последните три нуклеарни централи, инаку едни од најмодерните, под аргументот на опасноста од „европска Фукушима“, остатокот од светот во истиот период тргна по друг пат, кој може да се нарече „анти-Фукушима“.

Со оглед на тоа што нуклеарните централи произведуваат занемарливи количества стакленички гасови, оваа енергија се смета за клучна компонента во декарбонизацијата на енергетскиот сектор, кој моментално емитува околу три четвртини од гасовите за глобалното затоплување.

Колку далеку напредуваше „анти-Фукушима“ најдобро се виде на крајот на минатата година кога, на глобалниот самит за климата КОП28 во Дубаи, дваесет претежно индустриски развиени земји ветија тројно зголемување на капацитетот за производство на електрична енергија во нуклеарните централи до 2050 година во корист на климата. Како што е наведено во нивната декларација, нуклеарната енергија игра клучна улога во постигнувањето климатска неутралност до средината на векот и ограничувањето на глобалното зголемување на температурата на 1,5 Целзиусов степен, со што се спречуваат најлошите последици од глобалното затоплување.

Германија очекувано не е потписник на оваа декларација, но затоа меѓу другите потписници се и десет земји членки на Европската Унија, САД, Канада, Велика Британија, Јапонија и Јужна Кореја.

Кина и Индија сè уште не ја поддржаа оваа нуклеарна декларација, но тие исто така се свесни за овие трендови. Кон крајот на минатиот месец, Индија ги повика приватните компании да инвестираат околу 26 милијарди долари во нуклеарна енергија за да го зголемат производството на електрична енергија од извори што испуштаат помалку јаглерод диоксид.

Индија со ова не ја укинува националната забрана за приватни компании да градат нуклеарни централи, но за првпат се обидува да мобилизира пари од приватни корпорации за да го зголеми уделот на нуклеарните централи во индиското производство на електрична енергија, за да ги достигне планираните 50 проценти на инсталирани капацитети за производство на електрична енергија од нефосилни горива до 2030 година.

Индискиот „рецепт“ подразбира приватни компании да инвестираат во нуклеарни централи со купување земјиште и водостопанска инфраструктура, изградба на постројки во области надвор од реакторските комплекси на електроцентрали, како и со давање пари на овластена државна компанија за изградба и управување со нуклеарни централи. За возврат, приватниците би собирале приходи од продажба на струја.

„Таков хибриден модел на развој на проекти за нуклеарна енергија е иновативно решение што треба да го забрза зголемувањето на нуклеарниот капацитет“, изјави неодамна индискиот независен енергетски консултант Чарудата Палекар.

Атомскиот пресврт на Безос

И додека досега за важноста на нуклеарните централи во актуелниот геополитички и геоекономски момент најмногу се слушаше на меѓународни конференции, од одделни влади и геостратези чии консултантски фирми ги советуваат светските влади и бизнисмени, првата „бустер инјекција“ во рамото на нуклеарната енергија беше тивко и без многу помпа дадена од еден од тројцата најбогати луѓе во светот - Џеф Безос.

Имено, неговата компанија „Амазон“ купила голем информативен центар за 650 милиони долари чии системи се напојуваат со електрична енергија од блиската нуклеарна централа, која има моќност од 2.500 мегавати (MW) и е меѓу најголемите нуклеарни централи во САД. На тоа место ќе биде дивизијата на „Амазон“ што го одржува облакот (cloud), односно мозокот со сите податоци на овој глобален технолошки гигант.

Ова е првпат „Амазон“ да потпише договор со нуклеарна централа, а станува збор за десетгодишен договор за набавка на струја од оваа нуклеарна централа, која се наоѓа на околу 200 километри западно од Њујорк.

Велина Чакарова, поранешна директорка на австрискиот Институт за европска и безбедносна политика, го коментираше овој „атомски пресврт“ на првиот човек на „Амазон“, велејќи дека „Безос е доволно паметен да ги следи најважните геоекономски трендови“.

„Нуклеарната енергија ќе биде клучен дел од енергетскиот микс на патот кон енергетската транзиција“, посочува Чакарова.

Но интересот за нуклеарната енергија на Безос и другите раководители на големи технолошки компании не е мотивиран од енергетската транзиција, туку од очигледното разбирање на големите технолошки корпорации дека во иднина ќе им треба исклучително големо количество енергија. Конкретно, вештачката интелигенција троши неописливо количество електрична енергија, а не помали потрошувачи се и криптовалутите, како и центрите за податоци, како што е „Амазон“, кој ќе биде поврзан со струја од нуклеарна централа.

Според проекциите на Меѓународната агенција за енергија, потрошувачката на електрична енергија на центрите за податоци, вештачката интелигенција и криптовалутите би можела да се удвои помеѓу 2022 и 2026 година и да изнесува колку целата потрошувачка на електрична енергија на Јапонија, една од четирите најголеми економии во светот.

Затоа, не е чудно што соосновачот на „Мајкрософт“, Бил Гејтс, веќе некое време е обожавател на нуклеарната технологија, па ја основал фирмата за нуклеарно инженерство „Тера пауер“ (Terra Power). И други водечки луѓе во развојот на вештачката интелигенција ги разгледуваат можностите за нуклеарни инвестиции, но она што е забележливо е дека тие го избегнуваат зборот „нуклеарна“ во секој јавен коментар. Наместо тоа, тие зборуваат исклучиво за „чисти извори на енергија без јаглерод“.

Затоа и не е чудно што меѓународните медиуми веќе размислуваат дали овие големи технолошки компании всушност ќе доведат до уште поголема нуклеарна ренесанса.

Декарбонизација во регионот Адрија

А светската нуклеарна ренесанса неизбежно одекнува во регионот Адрија и околните земји, и покрај фактот што декарбонизацијата сè уште не е високо на листата со приоритети во повеќето земји од овој регион.

ГЕН енергија

И покрај австриските критики, новите геоекономски околности ги принудија Загреб и Љубљана да го продолжат планираниот работен век на „Кршко“ за 20 години, додека веќе неколку години се разгледува изградбата на уште еден реактор за кој словенечките власти веќе издадоа дозвола.

„Сите се согласивме дека патот до декарбонизирано општество оди преку обновливите извори на енергија од една страна и нуклеарната енергија од друга страна“, изјави неодамна словенечкиот премиер Роберт Голоб, додавајќи дека на референдум граѓаните ќе бидат прашани за мислење. „За еден ваков важен проект, во однос на трошоците и поради тоа што се однесува на иднината на државата, треба да постигнеме консензус“.

И премиерот Андреј Пленковиќ посочува дека Хрватска во принцип е подготвена да ѝ биде партнер на Словенија во тој бизнис, но официјалните преговори се одложуваат извесно време. Од „Кршко“, Словенија задоволува 20 проценти од потребите за струја, а Хрватска 15 проценти, при што официјален Загреб во неколку наврати ја потенцираше можноста за склучување десетгодишен договор со Унгарија за набавка на струја од нејзината нуклеарна централа „Пакш“, која има четири реактори.

И Бугарија и Романија имаат по една нуклеарна централа со по два реактора, како и планови за нивно дополнително проширување со изградба на уште два реактора. Покрај тоа, Романија планира да изгради 12 мали модуларни нуклеарни централи, кои се претставени како „најнова, најбезбедна и најчиста нуклеарна технологија“.

Овие проекти во регионот, како и лансирањето мали модуларни нуклеарни централи, сè повеќе ги привлекуваат земјите од регионот Адрија, па дури и Србија, каде што е воведен мораториум за изградба на нуклеарни централи по нуклеарната катастрофа во Чернобил. Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, во неколку наврати навести дека овој мораториум може да биде укинат, а на неодамнешната минхенска безбедносна конференција најави дека српската влада веќе разговарала со британските компании за изградба на мали модуларни реактори во Србија. Покрај тоа, Вучиќ разговарал и со унгарскиот премиер Виктор Орбан за можноста Србија да учествува во изградбата на нов реактор во унгарската нуклеарна централа „Пакш“.

„Не знам што ќе правиме за четири или пет години. Затоа сега ги отвораме сите теми, бидејќи ќе трошиме два-три пати повеќе струја“, изјави Вучиќ во Минхен.

Во разгледувањето на неколку опции се споменува и можно учество на Србија во проектот за изградба на нов реактор во бугарската нуклеарна централа „Козлодуј“.

„Има интерес од Грција, Северна Македонија и веројатно Србија. Но тие треба да одлучат што повеќе им одговара - а ние треба да одлучиме што е попрофитабилно за нас - дали тие ќе влезат во проектот како инвеститори или со фиксни договори за набавка на енергија. Според она што го слушам, се чини дека ја претпочитаат втората опција, но дискусијата е отворена“, изјави кон крајот на минатата година тогашниот бугарски премиер Николај Денков, чија земја ѝ понуди и на Словенија да учествува во проектот за проширување на „Козлодуј“.

Енергетско флертување

Иако министрите за енергетика во регионот сè повеќе зборуваат за декарбонизација и нуклеарна енергија, универзитетскиот професор и експерт за енергетика Давор Кончаловиќ вели дека нема впечаток дека воопшто сме одлучиле дали сакаме да се занимаваме со енергетската транзиција или не, барем кога станува збор за Србија, сè уште немаме јасна насока по која одиме.

Depositphotos

„Флертуваме со јаглен, со одложување на енергетската транзиција, со некои нејасни пораки до граѓаните, како од страна на струката, така и од надлежните. Имам впечаток дека сите сме збунети и дека немаме поим зошто, пред сè, одиме кон енергетската транзиција. Немаме чувство дека сме важни и дека нашето учество во енергетската транзиција би променило нешто“, изјави за „Блумберг бизнисвик Адрија“ Кончаловиќ, кој е вонреден професор на Факултетот за инженерство на Универзитетот во Крагуевац, Србија. „За нас климатските промени сè уште се многу замаглен концепт, со кој не знаеме што да правиме. Дури и кога разговарам со луѓе што не ги негираат климатските промени, тие сè уште имаат многу магливо размислување во однос на последиците и прашањето што да се прави со тоа сега, без никаква идеја да влегуваме во некој потфат“.

Впечатокот на овој експерт за енергетика е дека земјите од регионот „се чувствуваат малку изолирано“ и дека она што го прават, секоја поединечно, е „од позиција на земја што е принудена да промени нешто, но нема автентична потреба да менува“. Според неговото мислење, дури кога ќе ги решиме тие дилеми за енергетската транзиција, тогаш „како општество, свесно за нашата улога, можеме да зборуваме за нуклеарна енергија“.

Министерката за енергетика на Србија, Дубравка Ѓедовиќ Хандановиќ, на неодамнешниот Балкански форум во Будимпешта истакна дека Унгарија многу вложува во нуклеарната енергија, за што треба да размислува и Србија.

„Треба да размислиме како да обезбедиме извори на базна енергија, како што е нуклеарната, до 2040 година. Денес имате помали реактори, кои се градат побрзо и чинат помалку, а ние сепак првенствено се потпираме на јаглен“, рече министерката, која додаде дека Србија нема кадар за управување со нуклеарни централи.

Кончаловиќ се согласува со министерката по прашањето за кадарот, но посочува дека тоа не значи дека не можеме да создаваме кадри за десет години, колку што трае изградбата на нуклеарната централа.

„Не е невозможно, но прашање е дали е мудро. Затоа што ние имаме капитални објекти во кои заглавуваме и никогаш не излегуваме“, вели тој и додава дека Србија и другите земји во регионот имаат толку многу можности да ја зголемат употребата на обновливите извори на енергија, па „треба да видиме дали можеме да поминеме без нуклеарна енергија затоа што таа има свои замки“.

Како еден вид замка, тој го наведува не само прашањето за отстранување на нуклеарниот отпад туку и фактот дека „технологијата не е наша, нуклеарното гориво не е наше, а технологијата е скапа“. Затоа нему, барем кога станува збор за Србија, ова му личи на еден голем залак.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар