Нуклеарна централа во Македонија - за и против

Европа се врти кон нуклеарната енергија. Притиснат од потребата за намалување на штетните емисии, Стариот Континент мора да бара решение за ослободување од јагленот, фосилното гориво што иако е еден од најголемите загадувачи, сè уште најмногу се користи за добивање електрична енергија.

Полска, една од европските земји што се најзависни од фосилните горива, потпиша договор со САД за изградба на првата нуклеарна централа во земјата. Таа ќе има три реактори и треба да почне со производство во 2033 година. Во следните десет години ќе биде изградена уште една нуклеарка, исто така со три реактори. Вкупната инвестиција изнесува 40 милијарди долари.

Пред една година пет истражувачки центри и компании од Белгија, Италија, Романија и САД во Брисел потпишаа меморандум за разбирање за развој на мали модуларни нуклеарни реактори. Белгискиот премиер Александер де Кро тогаш изјави дека проектот ќе обезбеди чиста и евтина енергија и претставува водечки чекор во борбата против глобалното затоплување.

И Србија полека се врати кон нуклеарките. Српската министерка за рударство и енергетика Дубравка Ѓедовиќ Хандановиќ неодамна изјави дека до крајот на месецов ќе бидат завршени измените и дополнувањата на Законот за енергетика со кои ќе се укине мораториумот на изградба на нуклеарни електроцентрали.

Само нуклеарната енергија претставува извор на базна енергија

Истиот закон за забрана на изградба на нуклеарни централи важи и во земјава од 1989 година. Донесен е во тогашна СФР Југославија, по нуклеарната катастрофа во Чернобил (1986 година).

Но во услови на зголемен интерес за изградба на нуклеарни централи, особено што и избраниот претседател на САД, Доналд Трамп, најавува зголемување на производството од нуклеарките за 200 отсто во наредните десет години, ги прашавме домашните експерти дали земјава треба да се приклучи на светските трендови и законски да овозможи инвестиции во овој сектор.

Според професор доктор Дејан Трајковски од Техничкиот факултет во Битола, земјава треба да работи на нуклеарната енергетика, бидејќи единствено таа претставува извор на базна енергија во текот на целото деноноќие.

Тој смета дека иако законот во моментов забранува изградба, не забранува истражувања на полето на нуклеарната енергија.

Д-р Дејан Трајковски, професор на Техничкиот факултет во Битола/Приватна архива

„Србија веќе започна со школување идни кадри за нуклеарна енергетика. Македонија би требало да го следи тој пат и веднаш да испрати студенти на школување во странство. Тоа треба да го направиме веднаш, бидејќи дури по 10-15 години би биле подготвени за мирнодопска примена на нуклеарната енергија. Секое задоцнување непотребно ќе го пролонгира овој рок и ќе ги продлабочи нашите енергетски проблеми“, вели Трајковски за „Блумберг Адрија“.

Според него, вложувањата во нуклеарни централи освен намалување на зависноста од јаглен, ќе донесат и други придобивки, а главна е заштитата на здравјето на населението.

„Моментално во Македонија околу 3.400 луѓе умираат годишно од последици од загадениот воздух. За споредба, во целиот свет до денес има само 49 жртви од мирновременската примена на нуклеарната енергија, и тоа сите тие поради погрешното справување со чернобилската катастрофа. За споредба, по инцидентот во нуклеарната централа во Фукушима не настрадало ниту едно лице. Ова покажува колку нуклеарната енергија е побезбедна од енергијата добиена од фосилните горива, особено од јагленот“, вели Трајковски.

Изградбата на нуклеарки е релативно скапа (околу 4,8 милиони евра по мегават инсталирана моќност, според одделението за развој на ЕСМ), но, според професорот, тие произведуваат електрична енергија со полна моќност 24/7, па брзо ги враќаат вложените средства.

„Освен тоа, учеството на самото нуклеарно гориво во цената на електричната енергија е многу ниско, сè на сè околу 7 евра/MWh, така што по отплатата на централата би имале многу евтина електрична енергија“, вели Трајковски.

Македонија не е подготвена за нуклеарка

Златко Черепналкоски, директор за деловен развој и стратегија во ЕДС, вели дека е тешко да се размислува за нуклеарки во земја што ја мачат рудиментарни проблеми „како што се организирање градски превоз во Скопје, неисправна вода за пиење во Струмица, немање вода за пиење во Тетово, дишење нездрав воздух, здравство распнато помеѓу корупција и немање доволно стручен кадар“.

Според него, политичките несогласувања се дополнителен проблем и поради нив пропаѓаат шансите за изградба на нови енергетски капацитети

„Но, дури и ако замижеме пред овие факти, како и пред досега демонстрираната неподготвеност на различните политички опции да застанат заедно зад ваква одлука за развој на нуклеарната енергетика, па дури и хипотетички во скоро време да се воведе нуклеарен енергетски извор во Македонија, одново ќе бидеме зависни од набавка на нуклеарно гориво, кое ние самите ниту го имаме ниту ќе го произведуваме. Само би ја замениле зависноста од јаглен со зависност од увозно нуклеарно гориво – рака на срце, еколошки многу поприфатливо“, вели Черепналкоски.

Ако се разгледа вложувањето во нуклеарки како начин за намалување на зависноста од јагленот, тогаш битката е изгубена во старт, смета тој.

„Причината е што развојот на претпоставките за воведување нуклеарна компонента во вкупниот енергетски арсенал во државава би траел многу подолго одошто е потребно да се исцрпат сите ескплоатациски резерви на лигнит во наоѓалиштата Суводол – Брод Гнеотино – Живојно, како и многу подолго од преостанатиот животен век на термоцентралите во Битола. Со други зборови, не можете фосилната енергетика да ја замените со нуклеарна ако развојот на нуклеарната трае подолго од векот на фосилната“, објаснува Черепналкоски.

Златко Черепналкоски, директор за деловен развој и стратегија во ЕДС/Блумберг Адрија

Како проблеми што можат да се појават во процесот на воведување нуклеарна енергија тој посочува неколку. Пред сè, општеството не изгледа подготвено да застане во поддршка на големи одлуки. Следни се: развој на правна и регулаторна рамка, институционален развој, обезбедување и долгорочна едукација на кадар на повеќе нивоа (регулаторна агенција, развоен институт, оперативен кадар итн.), подготвеност за финансирање екстремно скапа инвестиција, воведување планови и подготвеност за справување со евентуални инциденти и здравствени кризи (поврзани со радиоактивноста), инфраструктурна поддршка кон месноста за изградба на нуклеарен енергетски објект, обезбедување поддршка од јавноста за таква инвестиција и соработка со меѓународни организации.

„Сето ова во Македонија би значело две-три децении развој, пред да се започне со реализација на инвестицијата. Дотогаш, и домашниот лигнит би бил веќе исцрпен, а и самите термоцентрали во Битола би биле затворени поради обврските што би произлегле од зелената агенда на ЕУ или поради дотраеност на технологијата. Се разбира, доколку некои од постојните блокови во РЕК Битола се пренаменат на природен гас, барем електро-машинско-технолошката експертиза би се зачувала – за жал, не и рударската. Според тоа, нуклеарната енергетика не би можела да ја замени во Македонија фосилната енергетика бидејќи двете, едноставно, нема да бидат современички“, вели Черепналкоски.

Без базна енергија нема енергетска независност

Според климатските цели на Македонија, рудниците на јаглен треба да бидат затворени до 2030 година и дотогаш земјава треба да најде алтернатива за нив. Во тој контекст, во подготовка е првиот закон за обновливи избори на енергија, кој ќе стимулира производство на енергија од обновливи извори по пазарни услови.

Сепак, Черепналкоски вели „и покрај тоа што навивам за обновливите извори на енергија, тие сепак не се решение за енергетската независност“ затоа што не може да се постигне енергетска независност без базна енергија.

„Меѓутоа, и самиот израз ’енергетска независност‘ не треба повеќе да се подразбира во конзервативна форма дека мора да имате домашни примарни енергенти за да бидете енергетски независни“, вели тој.

Черепналкоски објаснува дека во Македонија еден ден ќе се исцрпи лигнитот или ќе бидат затворени или пренасочени термоцентралите кон природен гас. Во тој случај единствени самостојни извори на енергија ќе бидат хидропотенцијалот и потенцијалот на сончевата и ветерната енергија.

„Овие извори немаат капацитет да обезбедат континуирано производство со константна моќност во текот на 6.500 до 7.500 часа за една година, што практично е дефиниција на ’базни извори на енергија‘. Заклучокот е: енергетската независност не мора да ја гледате од аспект на домашни енергенти. Па, и нафтените деривати отсекогаш сме ги увезувале 100 отсто и не сме се чувствувале енергетски зависни бидејќи постојат слободни пазари на енергија“, вели Черепналкоски.

Според него, енергетски независна држава е таа што може да обезбеди сигурност во снабдувањето со енергија, без разлика дали енергијата е целосно од домашен карактер или е набавена на слободен регионален пазар.

„Важно е државата да може да ја набави потребната енергија, а таа моќ зависи од домашната енергетска економија, која се намалува со секоја обезбедена субвенција“, вели тој.

Зелената транзиција на Македонија е загрозена

Паралелно со обезбедувањето правна рамка за инвестиции во обновливи извори, а со цел намалување на штетните емисии од јагленот, земјава работи и на плановите за гасификација. Наскоро треба да биде распишан тендерот за гасниот интерконектор Македонија – Грција, што ќе отвори можност за изградба на когенеративна постројка на гас за добивање електрична и топлинска енергија.

Според професорот Трајковски, преминот на природен гас како главен енергент за производство на струја не е трајно, туку само привремено, преодно решение. Оттука, според него, обновливите извори на енергија (пред сè хидроцентралите, фотонапонските и ветерните централи), како и идните нуклеарни централи, треба да бидат патот по кој треба да се оди.

Тој вели дека, како и многу поголеми земји, така и Македонија нема да може во целост да ја заврши зелената транзиција, особено што земјава доцни на тој план. Иако уште пред три години презеде обврски за затворање на термоцентралите на јаглен до 2030 година и ослободувањето од валканата енергија, ништо не е преземено.

„Само обновливите извори на енергија обезбедуваат вистинска енергетска независност и самоодржливост, бидејќи гасот, но и увезената електрична енергија сепак би претставувале увозна зависност. За жал, поради погрешно поставени државни приоритети и вложувањето од 1,3 до 1,6 милијарди евра во непрофитабилните и губитнички проекти (како 110 километри автопат), нашата енергетска транзиција е сериозно загрозена“, вели тој.

Според него, главен проблем е тоа што властите целата енергетска стратегија ја базираат на приватните производители на електрична енергија, како и на увозот, додека сопственото државно производство е во слободен пад.

„Еден податок е многу загрижувачки: во септември годинава учеството на сопственото државно производство, од електроцентралите на ЕСМ, изнесувало само 23 отсто од бруто-потрошувачката на електрична енергија. Второ, не помалку загрижувачки, е што во државниот буџет за 2025 година воопшто не се предвидени средства за капитални инвестиции во енергетиката, поточно за изградба на нови државни електроцентрали“, вели Трајковски.

Според него, итно алоцирање средства во буџетот и почнување нови државни електроцентрали може да ја промени ситуацијата на подобро.

Во моментов земјава увезува грчки јаглен, кој е 3,5 пати поскап од домашниот и ја прави цената на електричната енергија од термоцентралите повисока дури и од увозната електрична енергија.

„Затоа со голема загриженост можеме да констатираме дека Македонија не е во состојба не само да ја изврши зелената транзиција туку нема да биде во состојба ни да обезбеди сопствено државно производство на електрична енергија од јаглен“, вели Трајковски.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар