Локалните берзи ги заспаа бикот и мечката. Може ли регионална берза да ги разбуди?

Тешко е да се најде инвеститор, аналитичар или берзански експерт што би бил задоволен од моменталната состојба на националните берзи во регионот Адрија. Ликвидноста е мала, новите котации се ретки, нема преголем интерес од инвеститорите. Затоа не треба да ве чуди што некои гледаат решение во консолидација на неколку берзи во една регионална. Дали е тоа воопшто можно?

Минатата година берзите во регионот Адрија остварија вкупен промет од 1,8 милијарди евра, што е мал процент од БДП на сите земји во регионот. Многу берзански брокери нагласуваат дека проблем е ликвидноста. И покрај ниската ликвидност, на пример, Словенечката, а повремено и Хрватската берза се меѓу најпрофитабилните берзи во светот. Словенечката берза годинава е на десеттото место по принос од 18,2 отсто, а Хрватската берза на 13-то место по принос од 15 отсто (во евра на 8 јуни). Преостанатите регионални берзи не ги најдовме на листата на стоте најпрофитабилни берзи. Што може да се направи за да ги направиме нашите берзи попривлечни за инвеститорите и другите учесници на пазарот?

„Покрај развојот на пазарот на капитал, потребно е да се работи и на консолидација на регионалните пазари бидејќи моменталната ситуација е таква што ниту еден пазар не би бил сам по себе интересен за најголемите светски институционални инвеститори“, вели Михаило Јанковиќ, претседател на српската „МК груп“. Дали оваа идеја е воопшто изводлива?

Љубљанската берза и Загрепската берза веќе работат во рамките на истата групација, а Загрепската берза е и најголемиот акционер на Македонската берза. Затоа, во регионот веќе постои одреден степен на консолидација на берзанската сопственост. Покрај горенаведеното, во регионот функционираат берзите во Белград, Бања Лука и Сараево.

Во однос на прометот, најголема е Љубљанската берза, чиј промет лани изнесуваше 431 милион евра, што е петтина од вкупниот промет на сите регионални берзи. Следуваат Загрепската берза со 392 милиони евра, Бањалучката со 344 милиони евра и Белградската берза со 326 милиони евра. Лани најмал промет имаше Македонската берза, која сепак имаше најголема добивка.

„Доколку сакаме да ја сфатиме вистинската улога на пазарот на капитал во целиот регион, неопходно е да се создаде единствен пазар на капитал, кој би бил многу попривлечен за институционалните инвеститори надвор од регионот“, слично размислува и Дамир Беќировиќ, економски аналитичар и професор на Меѓународната бизнис-академија во Тузла.

Според него, тоа би создало услови за можна интеграција на приватните регионални компании на пазарот на капитал, што би ја зголемило динамиката на понудата и побарувачката на финансиски инструменти. „Тоа ќе ја подобри ликвидноста на пазарот. Тоа е неговиот главен недостиг сега“, нагласува Беќировиќ.

 

НА СРБИЈА Ѝ ТРЕБА ПОМОШ ОД СВЕТСКАТА БАНКА

„Пазарот на капитал во Србија не е на задоволително ниво“, оценува Михаило Јанковиќ. „Белградската берза заживеа пред 30 години, но е недоволно развиена и сè уште има премал обем на тргување. Ланскиот промет беше 326 милиони евра, а од година на година се намалува“. Михаило Јанковиќ изјави дека пред четири години прометот бил речиси 800 милиони евра.

И покрај тоа, Јанковиќ не ја исклучува можноста „МК груп“ во иднина да одлучи да собира средства со издавање зелени обврзници. Сè зависи од каматните стапки. Тој не наведе дали ќе се издаваат на националната или на друга берза. Тој додаде дека потенцијалот на зелените обврзници е огромен.

Јанковиќ ја поздравува и одлуката на Светската банка да ѝ додели на Србија заем од 30 милиони долари за развој на пазарот на капитал. „Тоа дава дополнителна надеж дека должничките инструменти би можеле да се издаваат на локалната берза“.

НЕДОСТИГА ИНИЦИЈАТИВА ОД ДРЖАВНИОТ ВРВ

„Развојот на пазарот на капитал во регионот не е можен поради недостигот од внимание кај одредени влади“, песимистички вели Данијел Делач, член на управниот одбор на хрватската брокерска куќа „Интеркапитал“. „Без даночни олеснувања и приватизација на државните компании, се доведува во прашање развојот на локалните пазари на капитал“.

Според него, смисла би имала регионална берза или барем регионална берза за најголемите компании во регионот, но признава дека тоа е тешко остварливо во практика. „Треба да бидете свесни дека регионот е многу хетероген: имаме различни валути, различни системи за управување со трансакции и различни регулативи и системи за тргување“, вели Делач. Тој гледа можно решение во т.н. двојна котација на најважните блучип-акции од регионот на една од берзите.

СЕКОЈА ДРЖАВА НЕКА ИМА СВОЈА БЕРЗА

Од Загрепската берза велат дека многу земји во светот имаат своја берза. „Тешко можеме да најдеме пример една берза да опслужува неколку национални“, објаснуваат од берзата. Оттаму додаваат дека тоа може да биде поефикасно во деловна или економска смисла, но дека регулативите значително го ограничуваат. Според нив, тргувањето не е единствената активност што ја овозможуваат локалните берзи - клучна е и транспарентноста, која е секогаш на локалниот јазик.

Загреб признава дека различните процеси на консолидација се секако неизбежни во оваа индустрија. Тие наведуваат дека пазарната ефикасност може да се зајакне на други начини - таков е примерот на Интерконтиненталната берза (ICE), холдинг што управува со 12 регулирани пазари и пазарни оператори и клириншки куќи. Исто така е и со „Еуронекст“ (Euronext), паневропскиот берзански гигант што работи на берзите во Париз, Амстердам, Брисел, Лисабон, Даблин, Осло и Милано.

 

ТРОШОЦИТЕ НА БЕРЗАТА СЕ ЗАНЕМАРЛИВИ

„Берзата е еден од основните градежни блокови на пазарот на капитал. Важноста на локалната берза е првенствено во нејзината близина, приспособливост и пристапност до локалните акции“, нагласува Андраж Аш, раководител за регулатива на Љубљанската берза. Според него, најважна задача на берзата е да ги поддржи домашните издавачи, инвестициските компании и крајните инвеститори. „Истовремено, трошоците на берзата се занемарливи во вкупните трошоци на пазарот на капитал“, додава Аш. На пример, вкупните трошоци на Љубљанската берза лани изнесувале 1,6 милиони евра, од кои трошоците за работна сила достигнале 850.000 евра.

Од Љубљанската берза се свесни дека пазарите на капитал се глобални и затоа се залагаат за поголема пазарна интеграција на регионалните, континенталните и светските пазари и нивната инфраструктура. Според Аш, ниското ниво на свест и користење на услугите на локалните берзи во земјите од Југоисточна Европа е многу повеќе причина отколку последица на релативната анемична природа на тамошните берзи. „Дали има една берза или повеќе, сосема е небитно од оваа гледна точка, со оглед на тоа што компаниите што котираат на организираниот пазар на капитал се различни. Според тоа, нема фрагментација на ликвидноста, а ниту спојувањето не би ја зголемило значително“, објаснува тој и додава дека општиот интерес за тргување едноставно е пренизок.

ШТО МИСЛАТ ИЗДАВАЧИТЕ

Како пример за задоволен издавач на должнички хартии од вредност ја наведуваме групацијата СИЈ - Словенечка челична индустрија. Со навлегувањето на пазарот на капитал, таа се стекна со нови извори на финансирање, што ѝ овозможува да ја оптимизира структурата на финансиските средства, со до неодамна сè уште поволни извори на финансирање. Словенечката челична индустрија (СИЈ) во последните девет години на Љубљанската берза издаде обврзници во вредност од 173 милиони евра и комерцијални записи во вредност од 209 милиони евра. „Сакаме Љубљанската берза и државата уште повеќе да го промовираат словенечкиот пазар на хартии од вредност. Со тоа би се зголемил бројот на инвеститори и би се обезбедила дополнителна ликвидност за стопанството“, вели Игор Малеванов, потпретседател и извршен директор за финансии во СИЈ.

Една од најголемите информациски и консултантски групи во регионот „Даталаб технологија“ има различни искуства по влегувањето на берзата. Тие решиле да се регистрираат на берзата бидејќи во 2003 година ги повикале вработените да станат сопственици. По 20 години, 40 отсто од компанијата е во рацете на вработените, поради што во тој период се наметна прашањето за ликвидноста на овие акции.

Тие сметале дека најдобра опција е да влезат на организираниот пазар. „Поради значителните флуктуации на цените на акциите и, последно, но не и најмалку важно, претпазливоста и скептицизмот на словенечките институционални инвеститори, берзата не ги донесе очекуваните резултати во создавањето стабилен пазар на труд, ниту пак го подобри пристапот до финансиските извори“, објаснува Андреј Мертељ, извршен директор на компанијата.

Според него, обемот на работите и трошоците во почетната фаза биле прифатливи и одржливи. „За жал, работите значително се променија во последните неколку години. Зголемената бирократизација на менаџментот и дополнителните барања ги надминаа прифатливите трошоци“, вели Мертељ. Поради тоа, вработените биле оптоварени со значителни трошоци и бирократија за сопственоста. Тој гледа уште поголем проблем во притисокот за воведување ЕСГ-политики во бизнисот, кои често се во спротивност со нивните примарни цели.

„Јазот помеѓу првата и влезната котација не е доволно голем. Прашање е дали Љубљанската берза може на некој друг начин да им помогне на сличните помали акционерски друштва, бидејќи смртта на Словенечката берза е загарантирана без нови влезови“, смета Мертељ.

 

Во подготовката на статијата учествуваа Ријад Дуркиќ (Босна и Херцеговина) и Александра Томиќ (Македонија).

Превeде Владимир Николоски