Македонија не е зрела за четиридневна работна недела: Научна фантастика

Пандемијата и усвојувањето на работата од далечина како нешто нормално таму каде што е можно некако ги пробија стереотипите во врска со начините на работа и ги поттикнаа работодавците, но и сите инволвирани на пазарот на трудот, да размислуваат „надвор од рамките“. Откако се докажа дека работата од далечина може да е најмалку исто продуктивна како и на работното место, сега новиот тренд што подлежи на анализи и предизвикува низа дискусии е четиридневна работна недела.

Развиените земји веќе одамна го имаат под лупа овој предлог, но се чини дека, сепак, на крајот работодавецот е тој што може да одлучи дали неговиот бизнис може да трпи таква промена и како ќе се одрази тоа на продуктивноста. Ние анализираме дали може да се примени во Македонија, кои ќе бидат предизвиците и како структурата на нашата економија секако ќе го има последниот збор. Друг аспект е нашата продуктивност - прашавме во коморите но и правници.

Никој не би се вратил на пет дена откако увидоа како е со четири работни дена

Првата голема студија за четиридневна работна недела заврши со изненадување: ниту една од 33-те компании учесници по шесте месеци тест-период нема да се врати на стандардниот петдневен распоред. Повеќето компании усвоиле четиридневни распореди, иако мал процент се одлучил и за петдневни распореди со скратено работно време.

Како што веќе пишуваше „Блумберг“, податоците од овој експеримент покажуваат дека организациите што учествувале регистрирале раст на приходите за осум отсто, зголемена продуктивност на вработените, како и пад на отсуствата. Работниците во тој случај повеќе сакале да работат од канцеларија отколку од дома.

Студијата првo е спроведена во Нов Зеланд, Австралија и Ирска во период од шест месеци. Тест-периодот во САД и Канада започна минатиот месец, а пилотот во европски и јужноафрикански организации ќе започне во февруари.

Десетици индикатори, почнувајќи од продуктивноста, преку благосостојбата, па до заморот, се подобрени во компаниите што го прифатиле новиот режим. Отсуството на вработените се намалило од 0,6 на 0,4 дена месечно, додека отказите се намалиле, а новите вработувања малку се зголемиле. Компаниите го оценија целокупното искуство со оценка девет на скалата од еден од десет.

Една слабост на студијата е тоа што сите организации учесници што се определиле за учество имале раководство веќе пристрасно кон четиридневните недели. Деведесет и седум отсто сакале да продолжат со четиридневни распореди, при што работниците пријавиле помалку стрес, исцрпеност, анксиозност, замор и помалку проблеми при спиењето.

Вежбањето се зголемило за 24 минути неделно, со што работниците ги постигнувале препорачаните цели за вежбање на Светската здравствена организација. Вработените, исто така, пријавиле помалку конфликтни ситуации меѓу работата и семејството и помалку случаи на враќање дома од работа премногу уморни за да ги завршат неопходните домашни задачи. Имено, дополнителното слободно време не се користело за дополнителни работни задачи, туку за хоби, домашни работи и грижа за себе. Уште поважно, вработените не пријавиле зголемување на интензитетот на нивната работа.

Четиридневна работна недела е невозможна мисија за многу сектори од бизнисот

Поголемите стопански комори во земјава ги прашавме што мислат за идејата за пократка работна недела. Тие што ни одговорија главно сметаат дека Македонија има проблем со продуктивноста и со недостигот од работна сила и стручен кадар. Според тоа, сметаат дека прво треба да се решат елементарните проблеми на пазарот на трудот за да се задржи конкурентноста на фирмите и нивните производи на пазарот, а дури потоа да се пристапи кон нови методи и начини на работа.

Во Сојузот на стопански комори досега не направиле истражување меѓу членовите од кое би можело да се извлече генерален став во врска со ова прашање. Но, сепак, оттаму велат дека работодавците и работниците делат ист интерес, за пократко време да се заработи повеќе.

„Но за да може тоа да се постигне, треба претходно да се создадат услови, што се постигнува со раст на продуктивноста. Во споредба со развиените земји, кај нас се идентификува ниската продуктивност како фундаментален проблем што го кочи економскиот раст на Западен Балкан, вклучувајќи ја и Македонија. Ниската продуктивност на трудот е одраз на сите недостатоци во домашната економија што се таложат подолг период“, велат од Сојузот на стопански комори.

„Тргнувајќи од тоа, за да стигнеме до работна недела од четири дена, мора прво да ја зголемиме продуктивноста преку подобрување на квалитетот на работната сила преку реформи во образованието и стекнување вештини, зголемување на домашните и странските инвестиции, креирање стабилни и квалитетни институции и креирање предвидливо деловно опкружување“, сметаат од Сојузот на стопански комори.

И од Стопанската комора на северозападна Македонија сметаат дека продуктивноста претставува проблем што треба да се реши, па дури потоа да се пристапи кон пократка работна недела.

„Што се однесува на нашата продуктивност како економија во целост, меѓународни релевантни извештаи покажуваат дека ние како земја не сме многу конкурентни во споредба со другите европски земји. Од вкупно 44 земји, Северна Македонија се рангира 39-та кога станува збор за БДП по жител, како еден од главните показатели на продуктивноста на работната сила“, велат од Стопанската комора на северозападна Македонија.

„Секако дека сме подготвени за каков било концепт што ги штити здравјето и благосостојбата на вработените, но сметаме дека треба да го имаме предвид и конкурентниот аспект на нашата економија. Не смееме да дозволиме веќе дополнително да ја градиме репутацијата за земја со евтина, но и не многу ефикасна работна сила. Свесни сме за потребите што доаѓаат како последица на меѓународните трендови, но на тоа треба да му претходни консолидирана економија, која има намален трговски дефицит и намалена невработеност“, сметаат од Комората на северозападна Македонија.

Оттаму додаваат дека практиката покажува дека земјите што постигнале брз раст и развој, во првите години на нивната програма имаат дадено натпросечен труд за да се постигне целта, а имајќи предвид дека во БДП по жител само пет земји во Европа се послаби од нас, тоа покажува дека наш приоритет е да најдеме начин да ја зголемиме ефикасноста и да го следиме примерот на слични економии со сличен број граѓани, но со многу поголема ефикасност, како што се Словенија, Естонија и други земји.

Повеќе од јасно е дека евентуалнoто воведување  четиридневна работна недела не е изводливо во сите сегменти од бизнисот. Тоа може да се биде практика во фирмите што се занимаваат со креативна работа, но не и во трудоинтензивните дејности и индустријата.

„Четиридневна работна недела е можна во сервисната индустрија, ни на Запад тоа не е апликативно за производството“, вели Виктор Мизо, извршен директор на „Костал Македонија“ и претседател на Асоцијацијата на странски компании со технолошко напредно производство. Тој вели дека обврските кон клиентите во индустријата зависат од квантитетот на производите, што, пак, зависи од повеќе работни смени неделно.

Виктор Мизо / Блумберг Адрија

 

„Јас сум сигурен дека производствените дејности не само кај нас туку и на Запад не може да имплементираат четиридневна работна недела, бидејќи едноставно производот зависи од искористувањето на капиталните инвестиции, во случајов опремата. Ако се намали периодот на нивно искористување, тоа ќе бара дополнителен план за повеќе опрема и машини. Тогаш крајниот производ ќе поскапи, а тоа не верувам дека би го прифатиле клиентите“, објаснува Виктор Мизо.

Според професорот по трудово право Лазар Јовевски, пазарот на трудот во Македонија има потреба прво од многу поцврста и јасна база на суштинските аспекти, за дури потоа да се проширува по теркот на светските трендови и да ги имплементира можностите од дигитализацијата на светот.

Лазар Јовевски / Приватна архива

 

„Не станува збор за правна пречка, туку за структурална и економско-финансиска пречка. Правно може да сториме сè, може да усвоиме не четири, туку два работни дена во неделата, но оваа тема е одраз на социјален дијалог. Треба синдикатите и работодавците прво да ги согледаат и добрите и лошите страни и да се најдат на средина со решенија во корист на сите инволвирани. Мое лично мислење е дека ние сè уште не сме зрели за четиридневна работна недела. А такво нешто целосно нема ниту во Европа“, вели професорот Јовевски, кој потенцира дека во земјава веќе се разгледува можноста за намалување на работното време за неколку часа, особено кај администрацијата, но далеку сме од помалку работни денови.

„Такво нешто нема ни во Европа. Сè уште не се во таа фаза ни економијата ни трудот на глобално ниво. Оваа работа само може да се отвори, да се дискутира, но нема услови за некој да донесе конкретна одлука за генерално кратење на работните денови“, вели Јовевски.

Професорот го истакнува суштинскиот проблем на пазарот на трудот, а тоа е недостиг од работна сила во индустријата, градежништвото, угостителството и многу други клучни сектори.

„Правен простор за четиридневна работна недела има, но од организациско-технички, финансиски, економски аспект нема зрелост ни кај синдикатите ни кај работодавците за да дојдеме до тој момент. Тоа ќе бара многу добра подготовка. Многу околности не се поставени на здрави темели и треба прво да ни се стабилизира пазарот на трудот во суштинските аспекти, а дури потоа да зборуваме за модерни дигитални предизвици. Таа идеја е директно поврзана со дигитализација на трудот“, објаснува професорот по трудово право Лазар Јовевски.