Точно пред една година, лани на 8 март, цената на нафтата го достигна врвот во последната глобална криза. На тој ден барел се тргуваше по цена од 127, 98 долари. Денеска, една година подоцна, цената на „црното злато“ се врати на нивоата од пред воената криза во Европа, или поточно на нивото од јануари 2022 година, и барел нафта чини 80 долари.
И цената на гасот експлодира лани, во август се продаваше по близу 340 евра за мегават-час. Но денес енергентот се тргува по цена од 42,83 евра за мегават-час (податокот се однесува на берзата HUDX) или се врати на нивото од август 2021 година. Цената на струјата на унгарската берза вчера изнесуваше 152 евра за мегават-час, летоска истото количество се тргуваше по близу 900 евра.
Ваквите цени на енергентите лани беа двигатели на инфлацијата и ја дигнаа на највисоки нивоа во последните 40 години. Сега познавачите стравуваат дека работите ќе тргнат во спротивна насока. „Падот на цените на енергијата може да ги поттикне потрошувачите да трошат повеќе на други работи, што потенцијално ќе ја поттикне инфлацијата во другите делови на економијата“, рече минатата недела Кетрин Ман, креаторка на политиките во Банката на Англија.
„Блумберг Адрија“ анализира дали ниските цени на енергентите можат да ја поттикнат потрошувачката до ниво што ќе влијае на натамошен раст на цените и инфлацијата. Дали светот влегува во маѓепсан круг или во т.н. инфлаторна спирала?
Академик Таки Фити: Повеќе земји веќе влегоа во спиралата
„Според експертите на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ), инфлаторната спирала е веќе отворена во земјите што се надвор од групата високоразвиени, а во наредниот период постои ризик и за развиените земји“, вели во изјава за „Блумберг Адрија“ академик Таки Фити.
Академик Таки Фити/МИА
„Како ќе се движат работите во иднина, во голема мера зависи од руско-украинска војна. Друг фактор, од подолгорочна природа, кој во иднина носи ризик од висока инфлација насекаде, и во развиените земји, е поврзан со огромните буџетски стимулирања што беа преземани во периодот по големата рецесија и во годините потоа, како и со енормното дотурање на ликвидност во економиите преку т.н. неконвенционална монетарна политика. Ова пред сè се однесува на квантитативните олеснувања – масовно купување државни обврзници и обврзници издадени од приватниот сектор од страна на најголемите централни банки во светот, со цел да се намалат каматните стапки и да се поттикнат инвестициите“, вели Фити.
Притисок врши растот на јавниот долг насекаде во светот, пораст без преседан во досегашната светска историја, како и нагласената експанзивна монетарна политика. „Но сега централните банки поради својата независност можат полесно да се справуваат со инфлацијата, отколку што тоа беше случај порано (за време на нафтените шокови во седумдесеттите години на минатиот век)“, вели Фити.
Ризик-фактор за „вртење“ во инфлаторната спирала е и растот на платите.
„Околу инфлаторната спирала секогаш треба да се има предвид дека зголемувањето на платите на вработените (под притисок на инфлациските тенденции и синдикатите што ги штитат интересите на работниците) има особено силен инфлаторен ефект доколку зголемувањето на платите е побрзо од порастот на продуктивноста на трудот“, вели академик Фити.
Во вакви услови, според него, поевтините енергенти не се ризик-фактор за подгревање на инфлацијата, туку напротив. Тој вели дека тие во наредниот период дополнително ќе паѓаат поради намалувањето на економската активност на глобално ниво. Сето тоа ќе придонесе за пад на стапките на инфлација во најголем број економии во светот.
„Ако се намалат цените на енергијата, ќе се намалат трошоците на производство на претпријатијата. Особено на претпријатијата во енергетско интензивните сектори на економијата, во кои трошоците за енергија имаат високо учество во вкупните производствени трошоци (над 40-50 отсто), што ќе им овозможи производство на финални добра или услуги по пониска цена и тоа ќе дејствува врз намалување на инфлациските пресии“, објаснува Фити.
Петар Гошев: Забавувањето на инфлацијата во Македонија ќе зависи од власта
„Инфлацијата во земјава паѓа најбавно споредено со земјите во регионот. А дали ова тешко намалување на стапката ќе продолжи, најмногу ќе зависи од мерките на Владата“, вели во изјава за „Блумберг Адрија“ поранешниот министер за финансии и гувернер на централната банка Петар Гошев. Според него, централната банка го прави тоа што треба да го прави преку затегнувањето на монетарната политика, но потезите на Владата создаваат метеж.
„Мерките на Владата се неконзистентни, без план. Еднаш замрзнува, еднаш одмрзнува цени, со тоа создава притисоци. Мора има јасна политика во која економските агенти на пазарот ќе веруваат, ако не постои тоа, тогаш се подгрева инфлацијата“, објаснува Гошев.
Петар Гошев, Википедија
Според него, Владата еднаш дејствува контрациклично и презема мерки соодветни за намалување на стапката на инфлација, но потоа дејствува проциклично и ја помага инфлацијата.
„Тоа го прави преку буџетскиот дефицит, односно преку трошење што не секогаш е добро насочено. Сега, со замрзнувањето на цените, создава и недостиг од одредени производи на пазарот. Тоа се тие измешани политики што не можат да дадат резултат“, вели Гошев.
Ваквото однесување создава несигурност кај економските субјекти и тогаш тие почнуваат да се однесуваат така како што потрошувачите не сакаат, а инфлацијата расте, анализира Гошев.
НБРМ: Инфлацијата ќе забавува
Од Народната банка велат дека нема опасност земјава да влезе во инфлаторна спирала од неколку причини. Прво, затоа што поради високите цени се намали реалниот расположлив доход и, второ, растот на каматните стапки ќе го зголеми штедењето, што ќе влијае на дополнително намалување на личната потрошувачка.
„Растот на инфлацијата изминатата година, во голема мера движен од порастот на цените на храната и енергентите, го намали оној дел од реалниот расположлив доход што се формира од масата на плати. Самите просечни плати минатата година забележаа раст од околу 11 отсто, но реално се пониски, а најпогодени се оние потрошувачи што имаат пониски примања и што најголем дел од својот приход го трошат на основните производи и услуги, каде што е забележан и поголем пораст на цените“, велат од НБРМ.
Точно е дека во наредниот период ќе се намали притисокот врз расположливиот доход поради забавувањето на инфлацијата, но оцените на централната банка „покажуваат дека тоа не би бил клучен фактор за динамиката на базичната инфлација кај нас. Доминантно влијание во изминатиов период имаа индиректните, пренесени ефекти од растот на храната и енергијата, каде што се очекува постепено смирување, а со тоа и забавување на растот на базичната инфлација“.
Монетарната политика се очекува да ја одигра својата улога во процесот на намалување на стапката на инфлација, велат оттаму.
„Растот на каматните стапки оди во прилог на поголемо штедење, што очекуваме да го забавува растот на личната потрошувачка, кој во 2022 година беше и нешто понизок од нашите очекувања. Во секој случај, сите очекувања и претпоставки и за домашното и за надворешното опкружување, вклучувајќи го и намалувањето на цените на енергентите, беа вградени во нашите последни проекции, во кои очекуваме забавување на растот на инфлацијата“, сметаат во централната банка.
.webp){kind=icon}