.webp){kind=icon}
Изминуваат речиси две децении од официјалниот почеток на пензиската реформа во Македонија со која беше воспоставен тростолбен пензиски систем со комбиниран начин на финансирање на идните пензии и со диверзификација на демографските и економските ризици. Примарна цел на реформата, во која покрај државата и Фондот за пензиско и инвалидско осигурување, главни носители се пензиските друштва што управуваат со задолжителните пензиски фондови од вториот столб и со доброволните пензиски фондови од третиот столб, е обезбедување посигурна пензија за сегашните и идните генерации пензионери и долгорочна финансиска стабилност на пензискиот систем.
Денес повеќе индикатори покажуваат дека реформата била повеќе од оправдана, со оглед на тоа што демографската и економската состојба веќе подолг период не овозможуваат одржливо работење на државниот фонд, кој функционира на принципот на генерациска солидарност. Од друга страна, пензиските друштва што се носечки чинители во капитално финансираното пензиско осигурување докажаа дека се способни прудентно да управуваат со заштедите на пензиските осигуреници и да изградат портфолио што веќе надминува 2,3 милијарди евра, притоа успешно преминувајќи низ сите големи економски кризи што се случија во изминатите години.
Со оглед на тоа што постојано се јавуваат нови демографски и економски предизвици на национално и на глобално ниво, македонската редакција на „Блумберг Адрија“ на тркалезната маса „Not so small talk“ ги покани претставниците на трите пензиски друштва во Македонија за да ги слушне нивните видувања за актуелните случувања и нивните идеи за натамошен развој на пензискиот систем. Во рамките на дебатата разговаравме со Весна Стојановска, претседателка и членка на Управниот одбор на „КБ Прво пензиско друштво“, Петар Талески, член на Управниот одбор на „Сава пензиско друштво“, и Тихомир Петрески, претседател и член на Управниот одбор на „Триглав пензиско друштво“.
Блумберг Адрија
Инвестициско портфолио на цврсти темели, градено да ги амортизира сите потреси
По реформата, македонскиот пензиски систем е стабилен, но не е изолиран од економските случувања во Македонија и на глобално ниво. Со почетокот на воениот конфликт на Русија во Украина настапи еден потурбулентен период во економијата и на пазарите, што се рефлектира преку пораст на приносите на обврзниците и голем пораст на инфлацијата. Во однос на овие предизвици, нашите соговорници посочуваат дека регулативата и нивните инвестициски стратегии се креирани на начин што гарантира амортизирање на моменталните економски потреси и солидни приноси на долг рок.
Стојановска објаснува дека на пензискиот систем не треба да се гледа изолирано на две, три или пет години бидејќи станува збор за систем што треба да се гледа на период од 40 години.
„Ако се навратиме назад, овој систем почна да функционира во 2006 година. Ние и претходно бевме соочени со кризи, финансиската криза во 2007-2008 година, должничката криза во 2009 година, која потоа се прелеа во нова финансиска криза во 2011-2012 година. Потоа дојдоа пандемијата на ковид-19 и кризата во Украина, а сега има нови жаришта и нови кризи. Истовремено, високата инфлација, промената на каматните стапки и другите случувања нè ставија нас во функција на приспособување за соодветно да се носиме со овие процеси“, вели Стојановска.
Весна Стојановска, претседателка и членка на Управниот одбор на „КБ Прво пензиско друштво“
Таа објаснува дека нашите пензиски друштва имаат изградено систем на вредности и на корекции за системот да се заштити од шокови при инвестирањето, при оперативните активности и секојдневното работење.
„Ние се приспособивме за време на пандемијата, се приспособивме и кога дојде до промената на каматните стапки, односно кога се зголеми инфлацијата, и успеавме да го надминеме сето тоа. Имавме раст на средствата со кои управуваме и покажавме дека сме доволно приспособливи за да ги издржиме тие шокови“, вели Стојановска.
Навраќајќи се на приносите, таа посочува дека иако во согласност со официјално објавените податоци предминатата година приносите биле негативни, лани тие биле и повеќе од очекувањата, во просек околу седум проценти.
„Ако направиме споредба со регионот и пошироко во земјите од ОЕЦД, ние воопшто не отстапуваме во резултатите кај приносите. Портфолиото е добро структурирано за да можеме да ги издржиме ваквите шокови. Истовремено сме многу горди што сите овие успеси беа препознаени од многу реномирани финансиски авторитети и за управувањето со средствата на пензиските фондови имаме добиено престижни награди, кои се признание не само за пензиските друштва туку и за пензискиот систем во целина“, вели Стојановска.
Талески се надоврзува дека станува збор за дејност во која секогаш има предизвици.
„Многумина аналитичари во Европа и во светот стратегијата на инвестирањето на средствата на пензиските фондови ја споредуваат со изградба на зграда, па затоа и јас би го направил тоа. Значи, ние имаме регулатива и инвестициска политика односно стратегија што на примерот на изградба на станбен објект значи дека однапред треба да се дефинира колку железо ќе биде потребно, колку бетон, колку столбови се потребни за зградата, како и дека на крајот е потребна фасада. Во рамките на инвестициската стратегија тоа значи дека ние користиме одреден дел од портфолиото обврзници, акции, депозити и други финансиски инструменти што гарантираат дека во случај на потрес ќе биде оштетена само фасадата, односно ќе биде повреден приносот на краток рок, а нема да падне структурата на целото портфолио, која на долг рок треба да биде стабилна. Во случај на вакви потреси, фасадата се обновува со нови, квалитетни материјали, по цена пониска од вообичаено, што значи добра основа за раст на вредноста на објектот на долг рок“, вели Талески.
Петар Талески, член на Управниот одбор на „Сава пензиско друштво“
Тој додава дека друштвата се насочуваат кон инвестициски стратегии што носат стабилност на долг рок.
„Постојано има случувања на пазарите што се волатилни (нестабилни) при кои може да биде повредена, фигуративно кажано, фасадата, затоа е важно да имаме стабилен темел односно структура што на долг рок ќе остварува стабилен принос. Тоа е адекватен принос, кој значи оптималност на приносот во однос на преземениот ризик во контекст на инвестирањето на средствата на пензиските фондови. Тоа се правила на инвестирањето на средствата на пензиските фондови секаде во светот и аналогно и ние како индустрија ги следиме тие правила“, вели Талески.
Петрески посочува дека „Триглав“ многу подоцна влезе во системот на капитално финансирано пензиско осигурување, односно почнувањето со работа на пензиското друштво се совпадна со периодот на избувнувањето на пандемијата на коронавирусот, на што се надоврзаа и низа случувања од геополитички и финансиски карактер .
„Со тоа, како друштво бевме поставени пред предизвик тековно да се приспособуваме и постојано да дејствуваме во согласност со овие новонастанати услови. Во еден таков исклучително непредвидлив деловен циклус успеавме да поставиме добро балансирано портфолио и доколку од денешен аспект се анализираат постигнатите резултати од управувањето со фондовите, може да се констатира дека се обезбеди висок степен на стабилност и конзистентност. Како што одминува времето, со постепеното нормализирање на пазарните услови, се надоврзаа серија позитивни резултати, со што успешно се позициониравме во насока кон генерирање на планираната додадена вредност“, вели Петрески.
Тихомир Петрески, претседател и член на Управниот одбор на „Триглав пензиско друштво“
Всушност, бројките ги потврдуваат ставовите на нашите соговорници. Во земјите членки на ОЕЦД, пензиските фондови имаат номинален принос што во просек се движи од 4-5 до 8 проценти, а од почетокот на основањето, приносите на пензиските фондови со кои управуваат друштвата, во согласност со официјално објавените податоци, се околу 5,5-5,6 проценти. Тие се согласни дека секогаш се можни и повисоки приноси, но се осврнаа дека инвестициската рамка што ја дава регулаторот е непроменета од 2005 година и дека лимитите се со исти ограничувачки рамки, кои не даваат многу простор за проширување со нови инструменти во портфолијата.
Преку финансиска писменост до поголема социјална сигурност
Македонија е земја во која финансиската писменост не е на завидно ниво, што може да биде голем проблем кога се разгледува од аспект на пензиското осигурување, бидејќи доколку не се препознаат придобивките од пензиското штедење, во иднина може да има зголемување на социјалната несигурност и на трошоците на државата.
Стојановска вели дека на финансиската писменост треба да се гледа како на финансиска слобода.
„Секој поединец за да обезбеди финансиска слобода на одредена возраст, треба да знае колку средства треба да има на таа возраст. Тоа значи дека ние треба да почнеме денес со некакви инвестициски активности, заштеди и инвестирање за да можеме на одредена возраст да кажеме дека сме финансиски слободни и дека може да се пензионираме“, вели Стојановска.
Талески информира дека недоволната финансиска писменост е проблем што се појавува кај нас, во регионот и во значаен дел од Европа.
„За подобрување на состојбата е потребна еволуција на свеста кај населението и за тоа треба да помогнат медиумите, а можеби е потребно државата да воведе стратегија за финансиско описменување. Имаше некое размислување за воведување предмети во средните училишта што би се однесувале на личните финансии. Тоа е нешто што треба да биде вградено како условен рефлекс во размислувањето на секој поединец, а до тој степен не е дојдено. На подобрување на состојбата треба да работиме и ние и општеството како целина, но и државните надзорни тела на финансискиот систем за тоа да прерасне во условен рефлекс кај секој поединец“, укажува Талески.
Блумберг Адрија
На темата за финансиската писменост и свесноста на населението за работата на пензиските друштва и фондовите, Петрески вели дека благодарение на лесната достапност до информации и масовната дигитализација, младите лица генерално покажуваат зголемен интерес кон инвестирањето.
„Тука ние како пензиски друштва сме насочени кон соодветна едукација на населението, особено со поставување акцент кон придобивките што ги нуди системот на долг рок, за разлика од инвестирањето во трендовски шпекулативни инструменти, како што се на пример криптовалутите и други високоризични алтернативни инвестиции. Доброволното пензиско штедење е докажан концепт за постепено, но стабилно создавање и акумулирање дополнителна заштеда, чија цел е да обезбеди една мирна транзиција по завршувањето на работниот век, материјална сигурност и спокојни пензионерски денови. Поаѓајќи од фактот што ефектите од вложувањето се поизразени колку што е подолг временскиот хоризонт, тежнееме да ги поттикнеме младите лица да размислуваат проактивно во годините кога се во врвот на својата работна способност, а не непосредно пред пензионирањето. Тоа може да се постигне само со континуитет и креативност во едукацијата. Со други зборови, да ги потсетиме на за нив својствен начин дека годините брзо минуваат, а вистинскиот момент да започнат со планирање на пензионерските денови е што порано. Една од главните идеи при креацијата на реформираниот пензиски систем беше промоција на реалните придобивки од обезбедувањето комбиниран пензиски приход од повеќе извори, со посебен акцент на третиот столб како инструмент за дополнување на задолжителното пензиско осигурување. Вака формираната пензиска заштеда обезбедува дополнителна социјална стабилност за идните корисници на пензија“, вели Петрески.
Преку мултифондови до развој
Една од причините што го кочат понатамошниот развој на пензискиот систем и напорите да се обезбеди поголема социјална сигурност за пензионерите во Македонија се ограничувањата на можностите за инвестирање на фондовите, кои се принудени најголем дел од инвестициското портфолио да пласираат во нискоризични хартии од вредност.
Стојановска информира дека во моментов пензиските друштва управуваат со средства на членови што се на возраст од 20 до 65 години.
„Тоа значи дека треба да обезбедиме финансиска рамка што ќе биде доволно агресивна за тие што имаат 20 години и доволно конзервативна за тие што имаат 65 години. Тоа е многу тешко остварливо. Затоа постојат тие лимити и ограничувања што можеби за таква поставеност на системот се добри. Меѓутоа, да не заборавиме дека тие што се на возраст од 20 години имаат инвестициски хоризонт од 40 години, а тие што се на 60 години имаат инвестициски хоризонт од пет години до пензија. Затоа, треба да се размислува малку различно од тоа што го имаме сега“, вели Стојановска.
Блумберг Адрија
Таа посочува дека некои земји што имаат фондови слични како нашите, имплементирале лајвсајкл фондови, односно мултифондови.
„Тоа е едно од решенијата – да се поделат членовите по возраст на три различни портфолија, односно три различни инвестициски политики. Тоа значи дека помладите членови што имаат инвестициски хоризонт од 30-40 години, нивните средства би биле инвестирани во инструменти со поголем ризик, но и со можност за поголем принос. Членовите што имаат помалку од 10 години до пензија, нивните средства би биле инвестирани во инструменти со фиксен принос со цел да се заштитат средства пред пензионирање. Ние заедно со носителите на политиките треба да работиме на тоа да имаме довoлно апетит за поголем инвестициски ризик кај младите, а многу поконзервативен за повозрасните членови“, вели Стојановска.
Петрески укажува дека со постојната регулатива не е овозможена подинамична алокација, односно дисперзија на пензиските портфолија.
„Во оваа сфера или специфично во доменот на доброволното пензиско осигурување, сметам дека е потребно да се дејствува поамбициозно во насока на потенцијален ребаланс, кој би овозможил прекласификација на портфолијата од аспект на изложеноста кон различните видови на инструменти (поконзервативни или поризични), во зависност од целната група за која се наменети. На таков начин би се влијаело на зголемување на атрактивноста на доброволното пензиско штедење, што би иницирало и директен пораст на членството и средствата под управување“, вели Петрески и додава дека, во согласност со постојните законски одредби, лице што членува во еден доброволен пензиски фонд, односно фонд со кој управува едно пензиско друштво, не може да членува во фонд со кој управува друго пензиско друштво, што претставува дополнително ограничување при изборот.
„Според мене, доколку некој сака да штеди во повеќе доброволни фондови истовремено, не гледам причина истото тоа да не му биде овозможено.“
Талески се надоврзува дека иницијативи за промени на регулативата во оваа насока има од порано, но тие не се реализирале и покрај тоа што биле креирани во соработка со регулаторот.
„Регулаторот е сосема коректен и имал иницијативи за промени, но истите тие биле одложувани, најчесто поради одредени бирократски лавиринти во надлежните министерства. Во секој случај, соработката со регулаторот е исклучително добра. На пример, за мултифондови односно поделба на портфолиото по возрасни категории се зборува уште од 2011 година. На тој начин би имале таканаречени потфондови со портфолија за најмлади, средовечни и за луѓе пред пензија и со различен инвестициски пристап“, вели Талески.
Тој додава дека вообичаено преземање повисок ризик значи и повисок принос на долг рок, со краткорочни флуктуации, кои се нормала за финансиските пазари.
„Во тој случај средствата на најмладите би можеле да ги инвестираме во поризични инструменти, затоа што и да се случи некаков потрес што би влијаел на сметките на овие членови, тие пари би се вратиле подоцна бидејќи е долг временскиот хоризонт. Од друга страна, неблагодарно би било да се изложи на инвестициски ризик некој што е пред пензионирање бидејќи тоа би можело да доведе до намалување на неговите средства и наедно намалување на неговиот потенцијал за пензија“, вели Талески.
