Нова регулатива: Ќе дочекаме ли реален пад на цените во маркетите?

Видливо и јасно истакнати цени на полиците, но и на интернет-страниците на трговците за поголема транспарентност и фер однос меѓу маркетите и потрошувачите. Вака ќе се решава проблемот со навидум неконтролираниот раст на цените на производите, што од една страна ги богати синџирите на маркети, од друга, пак, сериозно го нагризува стандардот на граѓаните.

Пратениците веќе ги изгласаа измените на Законот за заштита на потрошувачите, а трговците ќе имаат период од 45 дена за адаптација на новите правила. Тоа значи дека некаде од средината на април ќе биде задолжително пред секој производ видливо и читливо да биде истакната неговата продажна и единична цена, за потрошувачот да има подобра прегледност и споредливост на цените.

„Исто така, пропишани се начини на означување на цената, така што продажната односно единичната цена мора да биде означена на самата стока, односно на нејзината амбалажа, кога тоа е можно, во спротивно единичната цена треба да биде означена над или покрај продажното место на кое стоката е изложена со јасно, видливо и читливо упатување, без создавање забуна за која стока се однесува“, пишува во образложението на законот.

Тековната продажна односно единична цена за секој производ трговците ќе треба да ја објавуваат и на своите веб-страници. Ова важи за малите, средните и големите трговци на мало, но не и за микротрговците и трговците поединци. Трговците што имаат повеќе од еден продажен објект имаат обврска да ги објавуваат цените на стоките поединечно за секој свој продажен објект, а ажурирањето мора да се врши на дневна основа.

„Ваквото законско решение се очекува да доведе до фер конкуренција и пониски цени, особено во секторот на прехранбени производи, при што ќе може да се направат и апликации и веб-страници што ќе им овозможат на потрошувачите да ги споредуваат цените помеѓу различните трговци на мало“, пишува во образложението за сега веќе усвоените законски измени.

„Блумберг Адрија“ минатата недела пишуваше за односот на растот на платите и трошоците. Податоците од Државниот завод за статистика покажуваат дека просечната нето-плата во земјава во декември изнесува 43.587 денари и е за девет отсто повисока од пред една година.

Ама растат и трошоците. Според пресметката на Сојузот на синдикати на Македонија, за задоволување на основните потреби на едно четиричлено семејство составено од двајца возрасни и две деца, кое нема сопствено возило, а притоа живее во сопствен дом, во февруари се потребни 63.773 денари. За една година тие трошоци се зголемиле за повеќе од 100 евра. Притоа, дури 37 проценти од тие пари, или 23.427 денари, се месечен издаток само за храна и пијалаци.

„Храната е основна потреба на човекот и има одлучувачко влијание врз благосостојбата и здравјето на човекот, како и врз стандардот на граѓаните. Статистичкиот годишник на Република Северна Македонија за 2024 година на Државниот завод за статистика покажува дека домаќинствата во 2023 година половина од домашниот буџет го трошеле на храна и пијалаци, од кои најмногу за месо, млечни и житни производи. Некои прехранбени производи претставуваат основа за задоволување на основните потреби на населението, па оттука потребна е заштита од страна на државата дека трговците нема прекумерно да ги зголемуваат цените. Притоа, мора да се земе предвид положбата на потрошувачот како економски послаба страна, а особено положбата на ранливите потрошувачи“, се посочува од страна на групата пратеници што се предлагачи на законските измени.

                      

Со објавувањето на цените на интернет ќе се обезбеди постигнување на следниве цели: - Транспарентност: Потрошувачите ќе имаат лесен пристап до информациите за цените; - Фер конкуренција: Трговците ќе бидат еднакво обврзани да ги почитуваат овие одредби; - Заштита на потрошувачите: Потрошувачите ќе бидат заштитени од нефер практики, како што се скриени трошоци или нејасни цени.

Во појаснувањето на новиот закон се потенцира дека за заштита на потрошувачите многу е значајно информирањето на потрошувачите за цените на стоките и услугите преку правилно означување на цените од страна на трговецот.

За непочитување на законските одредби, трговците ќе се соочат со казни во висина од 50 до 10.000 евра во денарска противвредност во зависност од типот на сторениот прекршок и големината на правниот субјект.

Најмногубројни се жалбите за различни цени на производите на полица и на каса

Од Организацијата на потрошувачи на Македонија се задоволни од законските измени, иако сметаат дека има простор за дополнително уредување за фер однос.

„Како Организација на потрошувачи сме согласни со промената, ја оценуваме како позитивна и очекуваме потрошувачите да го користат ова како можност за да ги следат соодветно цените, промените и според тоа да носат одлуки каде да одат и кој производ да го купат“, вели Татјана Тасевска, правна советничка во Организацијата на потрошувачи на Македонија (ОПМ), додавајќи дека новитетите ќе им користат на интернет-корисниците што имаат време да пребаруваат и да прават споредба на цените. За пензионерите таа смета дека нема многу да се променат работите бидејќи нивните навики се такви што тие и понатаму ќе шетаат по маркетите за да споредуваат цени.

Татјана Тасевска, правна советничка во Организацијата на потрошувачи на Македонија (ОПМ) Приватна архива

 

Тасевска се надева на засилени контроли околу примената на новите законски решенија бидејќи, како што вели, секој закон е добар, но важно е исто толку да е добра и неговата примена.

„Во моментов имаме голем број поплаки во овој дел, особено за различно прикажани цени на полиците и на каса. Поплаките се однесуваат на тоа дека цените не се исти и најчесто на каса се повисоки од тоа што е прикажано каде што стои производот. Трговците најчесто се правдаат со тоа дека конкретниот производ бил на акција, акцијата завршила и не успеале до тој момент да ги променат цените“, вели Тасевска за „Блумберг Адрија“. Таа смета дека и во овој дел треба да се променат правилата на игра за поголема заштита на правата на потрошувачите и елиминација на манипулативните активности.

„Во однос на овој проблем, засега не се дозволува да се купи производот по истакнатата цена. Им се дозволува на потрошувачите да го остават производот кога ќе одат на каса, да не го купат, но не и да го купат по цената што е истакната, односно пониската. Сметаме дека тука треба да се регулира тоа во таков случај потрошувачите да можат да го платат производот по пониската цена што стои на полицата наместо по променетата цена што е на касата“, вели Тасевска, надевајќи се дека можеби на тој начин поажурно ќе се менуваат цените наместо потрошувачите да се доведуваат во заблуда.

Во повеќе европски земји веќе има слични законски решенија

Вакви законски решенија не се новина и се содржани во законите од областа на заштитата на потрошувачите и успешно се применуваат во повеќе европски земји. Франција е примерот на кој се повикуваат пратениците што го предложија законот, бидејќи земјата има строги правила за заштита на потрошувачите и фер конкуренција, особено во прехранбениот сектор.

Клучот во францускиот закон е што трговците на мало имаат обврска да ги предупредуваат купувачите. Но францускиот закон има и други работи што се во корист на поголема транспарентност и фер комуникација меѓу трговците и потрошувачите. На пример, од тамошните трговци се бара и да ставаат знаци пред сите производи што се намалени во големина/количество без соодветно намалување на цената.

Depositphotos

 

Веќе со месеци на полиците во поголемите маркети има соодветно поставени знаци во боја што укажуваат на тоа дека одредени производи се во помали пакувања од претходно. Дел од поставените знаци се „Смалување“  или „Овој производ забележа намалување на обемот и зголемување на цената што ја наплаќа нашиот доставувач“.
Законското решение француските власти го правдаат со тоа што трговската практика за намалување на инфлацијата ја сметаат за измама и затоа велат дека му ставаат крај на сето тоа.

Работата отиде дотаму што во функција е ставена апликација преку која потрошувачите дејствуваат како известувачи и укажуваат на сомнителни цени и големини на производите, по што надлежните ги проверуваат состојбите на терен.

Многу светски компании за стока за широка потрошувачка ги зголемија цените за двоцифрен процент во изминатата година, припишувајќи ги зголемувањата на повисоките трошоци за состојки и работна сила. И покрај тоа, многу од тие компании пријавија зголемување на профитот бидејќи продаваат помалку артикли по повисоки цени.

Прашањето стана актуелно во Франција минатата година кога синџирот „Керфур“ (Carrefour) објави дека повеќе нема да ги продава производите на „Пепси“ (PepsiCo) бидејќи цените се „неприфатливо“ високи за потрошувачите, а целта била француските трговци на мало да ги именуваат и засрамуваат брендовите што не ги намалуваат цените паралелно со намалувањето на инфлацијата.

Bloomberg Adria

 

Пред неколку дена и Хрватска усвои слични законски измени со кои ќе се обезбедат, како што се посочува од предлагачите, исклучителни мерки за контрола на цените преку нивно објавување на веб-страниците, а во насока да се заштити стандардот на граѓаните од инфлација и да се обезбеди брз одговор на пазарните нарушувања.

Разликата е што таму, освен актуелната продажна цена, треба да се наведе и претходната продажна цена на производот од пред одреден период или одреден ден. Тоа ќе овозможи полесно следење на промените на цените и транспарентно информирање за потрошувачите.

Законот пропишува и ограничувања на цените за клучните производи и услуги, како и јасно означување на производите со ограничени цени. Тоа значи дека трговецот мора да постави визуелни знаци на производите чии цени се регулирани, а во продавниците со над 400 квадратни метри да обезбеди посебни продажни места за тие производи.

За непочитување на законот, трговците се соочуваат со казни од 3.000 до 30.000 евра, а се предвидува дури и конфискација на имотната корист стекната со прекршокот.

Војна за цените: Владата замрзна маржи, а трговци картелски се договарале

„Блумберг Адрија“ пишуваше и за тоа дека Владата, трговците, доставувачите, потрошувачите, експертите и сите други засегнати страни продолжуваат жестока битка за цените обидувајќи се да докажат кој е виновен за скапотијата по маркетите и како таа да се скроти. Последната вест пред викендот беше дека Комисијата за заштита на конкуренцијата повела прекршочна постапка за четири синџири на маркети поради наводно меѓусебно незаконско договарање цени.

Членови на комисијата извршиле ненајавен увид во трговските синџири и во една од стопанските комори во која се здружени тие. Во нивното соопштение е наведено дека увидот е направен поради сомневање дека неколку синџири на маркети што вршат трговија на мало со прехранбени и непрехранбени производи го прекршиле Законот за заштита на конкуренцијата, кој забранува картели односно забранува договори и усогласено однесување на две или повеќе претпријатија чија цел е нарушување на конкуренцијата.  

Според комисијата, контролираните субјекти незаконски се договориле дека заедно нема да набавуваат стоки од доставувачи што ќе достават нови ценовници за нивните производи.

Тоа следуваше веднаш штом Владата ја донесе одлуката дека над 1.000 производи во малопродажбата, почнувајќи од 20 февруари, треба да бидат означени со етикетата „Помалку трошоци, повеќе за тебе“, односно да имаат замрзнати цени до 30 април. Вака пресече Владата по неколку недели препукување со трговците и другите засегнати страни околу мерките за борба против високите цени, при што се случија и два бојкота од страна на граѓаните.

Среднорочна стратегија и долгорочно системско решение за заштита на потрошувачите

Поради умерената подготвеност на Македонија во областа на заштитата на потрошувачите, Европската комисија во својот последен извештај препорача земјава да донесе стратегија за заштита на потрошувачите 2025-2028 година, потоа да се создаде веб-платформа за информирање на јавноста за проблемите на потрошувачите и да се зајакнат капацитетите за надзор на пазарот.

Бојан Стојаноски, пратеник од редот на ВМРО-ДПМНЕ, кој е еден од предлагачите на новиот закон, вели дека ќе следуваат уште измени во насока на креирање системско решение.

„Секако дека ги разгледувавме сите мерки што се преземаат во земјите каде што веќе се усвоени исти или слични законски решенија, но водевме сметка и за тоа да не наметнуваме преголеми обврски и за трговците за да не се доведеме во ситуација да не биде реално да се исполнат обврските ако одеднаш се наметнат многу. Ќе ги воведуваме работите постепено и ќе примениме и други решенија понатаму. Правиме анализи за повеќе законски решенија и можам само да кажам дека работиме на квалитетно и системско решение“, вели Стојановски во разговор за „Блумберг Адрија“.

Depositphotos

 

Од овие причини и заради спречување на прекумерното покачување на цените, кое оди на штета на благосостојбата и стандардот на граѓаните, пред сѐ поради недостиг од транспарентност во однос на цените на производите и неинформираност на потрошувачите, законот ќе обезбеди транспарентност кон потрошувачите и ќе спречи нефер конкуренција и злоупотреба на пазарот. 

„Сметам дека на долг рок ќе го решиме проблемот. Во пазарно регулирана економија најголем регулатор е конкуренцијата. Кога транспарентно ќе бидат објавени цените, секој од трговците ќе се обидува да најде поинакви начини да ги привлече потрошувачите, кои, пак, сега ќе можат сами да одлучат каде и што ќе купат и полесно ќе можат да проценат кај кој трговец со одредено количество пари ќе можат да купат повеќе производи, со што ќе можат да ја извлечат најголемата вредност од своите расположливи пари. Со тоа автоматски ќе ги принудат трговците да ги намалуваат цените. На пример, слично законско решение во Израел доведе до фрапантни 30 проценти пониски цени на одредени производи“, посочува Стојаноски.

Тој смета дека можноста за споредба преку интернет ќе биде добра алатка достапна на граѓаните, кои ќе имаат прегледност, бидејќи на пазарот има многу производи што се со ист рабат, но се продаваат со многу различни маржи.