Бојкот, ограничени маржи, обвинувања: Цените пак високи

Откако граѓаните организираа бојкот на трговските синџири во изминативе две недели револтирани од високите цени во маркетите, Владата најави дека ќе ги ограничи маржите на некои основни производи на 10 проценти, во трговијата и на мало и на големо. 

„Министерството за економија го задолживме да  донесе одлука за ограничување на маржата во трговијата на мало и трговијата на големо за 10 проценти на основните прехранбени производи на истите 73 групи на производи што беа во претходните кошници, но истата таа да се дополни со средства за хигиена, како што се детергентите, како и со бебешката храна и други непрехранбени производи кај кои е забележана многу висока маржа, а кои се дел од основните потреби на граѓаните. Очекуваме да бидат вклучени над сто групи на производи“, изјавија од Владата.

Сепак, под притисок на трговците, Владата вечра ја одложи одлуката. Инаку, мерките требаше да траат до 30 април, а Министерството за економија ќе разгледува дали, покрај оваа, ќе има потреба да се носат и дополнителни кошници. До петок, 14 февруари, треба да се изврши и контрола кај производителите на млеко и млечни производи и производителите на месо и млечни производи.

Владата и претходно ги замрзнуваше маржите на некои основни прехранбени продукти, како мерка за зауздување на цените и за заштита на стандардот на граѓаните. Во јуни 2022 година, додека инфлацијата беше многу висока, во претходниот мандат Владата ги ограничи маржите за леб, шеќер и масло на пет отсто, а за млеко, тестенини, ориз и јајца на 10 отсто. Истата година, во октомври, беа замрзнати маржите и за млечните производи, до десет отсто.

Владата предводена од премиерот Христијан Мицкоски, пак, во септември 2024 објави листа на 73 производи во т.н. есенска кошница, за кои бруто-профитната маржа беше ограничена на 10 проценти во трговијата на мало и на големо, и тие производи беа обележани со натписот „помалку трошоци, повеќе за тебе“. Потоа беше објавена и новогодишната кошница, во која се најдоа над 600 производи со намалени цени. Но овој пат стануваше збор за иницијатива на производителите, дистрибутерите и трговците, кои доброволно понудија производи на акција со пониски цени од 10 проценти и повеќе. Акцијата траеше од 15 декември 2024 до 15 јануари 2025.

Depositphotos

 

Ефектите од сите овие акции до ден-денес остануваат во најмала рака дискутабилни, за што сведочеа и самите носители на мерките.

Министерот за економија во претходната влада, Крешник Бектеши, летото 2022 година рече дека замрзнувањето на маржите не ги дало ефектите како што очекувале и дека се можни мерки за замрзнување на цените.  

Министерката за финансии беше против замрзнувањето на маржите

Министерката за финансии во актуелнава влада Гордана Димитриеска-Кочовска во октомври 2024 година дури и отворено кажа дека е против замрзнувањето на маржите, бидејќи не носи резултат.

„Никогаш не можам да се согласам со таква мерка,  замрзнување цени и маржи, затоа што тоа се сложени методологии за пресметка и сметам дека во државните институции нема доволно капацитет што може точно да ги пресмета тие маржи и да потврди дека тоа е така. Но, независно од сето тоа, јас моето размислување ѝ го кажав на Владата, на крајот ставот на Владата е тој што оди како заедничка одлука, а ставот на Владата беше дека ќе се продолжи со замрзнување на трговските маржи“, изјави тогаш Кочовска.

Нејзиниот колега, пак, од ресорот економија Бесар Дурмиши за есенската кошница рече дека спречила поголем раст на цените на храната, а на четиричлено семејство му заштедила од 690 до 1.360 денари на месечно ниво.

„Анализите од терен покажуваат дека цените на производите од есенската кошничка се намалиле во просек од пет до десет проценти, при што кај некои производи намалувањето на цените е помало или воопшто нема намалување, како кај лебот, маслото за јадење и млекото, додека кај други производи е значително поголемо, како кај месото, зеленчукот, сирењето и кашкавалот“, посочи министерот.

Од Сојузот на синдикатите на Македонија (ССМ) не се согласија со Владата и изјавија дека ефектите од есенската кошница се речиси никакви.

„Пресметката на синдикалната кошница за октомври покажала износ од 61.249 денари, што е само 50 денари помалку од септемвриската, иако Владата се пофали дека се намалени цените на над 70 производи“, рекоа од ССМ.

Според нив, цените требало уште да се намалуваат, а нивното зголемување нема никаква поврзаност со економската логика, ниту пак со здравиот разум, туку, како што рекоа, „има поврзаност само со алчноста, која е сѐ поизразена во Македонија“.

Може ли бојкотот трајно да ги снижи цените?

И други држави во регионот и во ЕУ применија административни мерки за ублажување на инфлацијата и заштита на стандардот на граѓаните. Во Хрватска се применуваа слични мерки како во Македонија, со ограничување на цените и маржите на основните групи производи, што предизвикуваше негативни реакции кај производителите, доставувачите и трговците. Во Шпанија и Обединетото Кралство, на пример, напорите на властите повеќе се сведуваа на апели и притисоци врз трговците да се воздржат од големи поскапувања и да воведуваат пакети односно кошници со продукти што ќе бидат со намалени цени, што некои од нив и го правеа.

Сепак, и покрај напорите на владите, а и смирувањето на цените на прехранбените суровини на светските берзи по шоковите во 2022  и 2023 година, цените во маркетите останаа на високо ниво, што предизвика револт кај потрошувачите. Во Хрватска на крајот од јануари почнаа и организирани бојкоти на трговските синџири од страна на потрошувачите, акции што потоа се прелеаја и во Македонија, Србија и другите земји од регионот.

Во Македонија првата акција го намали прометот кај трговците за 47 проценти, а по една недела „казната“ за нив беше поблага, односно граѓаните испазарија за 22 проценти помалку. Од УЈП сепак посочија дека при споредбата на регистрираниот промет на 31 јануари и 7 февруари треба да се имаат предвид и различните фактори што можат да влијаат на потрошувачките навики. „Еден од тие фактори е тоа што голем дел граѓани примаат плата и пензии на почетокот од месецот, што создава и промени во нивното потрошувачко однесување“, посочуваат од УЈП. 

Во сите земји во кои има бојкоти постојат поделени мислења за тоа дали се тие вистинскиот начин за борба против високите цени. Додека организациите на потрошувачи, синдикатите, па дури и политичарите од владејачките гарнитури ги поддржуваат бојкотите, аналитичарите имаат малку поинакви согледувања на ситуацијата. Или, како што направи паралела универзитетскиот професор Марјан Бојаџиев деновиве, „ако времето е лошо, дали ќе протестирате пред просториите на метеоролошкиот завод?!“

Вештачки покачените плати ја креваат инфлацијата

Според него, ограничување на маржите, цените и слични административни мерки носат, како и бојкотот кон маркетите, само привремени резултати, а никако на среден или долг рок.

„Проблемот со високите цени не треба да го бараме само кај ‘алчните трговци’, како што периодов знаат да бидат оквалификувани од разни засегнати страни. Во пазарна економија тешко можете да постигнете посакувани резултати само со регулирање маржи и цени, затоа што на крајот може да ви се случи недостиг од производи, едноставно, трговците нема да го продаваат она за кое сметаат дека не им се исплати. На крајот на краиштата, трговците работат со едни од најниските профитни маржи меѓу сите бизниси“, коментираше Бојаџиев за „Блумберг Адрија“.

Во прилог на неговата теза е и анализата со која излезе Сојузот на стопанските комори, во која се наведува дека супермаркетите не се одговорни за зголемувањето на цените, а главната ценовна моќ е во рацете на доставувачите и на производителите, кои остваруваат значително повисоки профити, додека трговските синџири работат со минимални маржи.

Според Бојаџиев, причините за високите цени се подлабоки и треба да ги бараме во неколку основни фактори: вештачки зголемените плати во државниот сектор, буџетскиот дефицит и растечкиот јавен долг, како и намаленото земјоделско производство.

„Ние ги зголемуваме куповните фондови во континуитет од 2017-та наваму. Платите се зголемуваат со политичка, да не речеме, политикантска одлука, без реално оправдување од аспект на продуктивноста. Економијата е најобична клацкалка и секое зголемување на паричните фондови ќе значи зголемување на цените. Со еден збор, ќе настане инфлација“, вели Бојаџиев.

Во Македонија платите номинално пораснале, и тоа за 13 отсто за 11 месеци во 2024 година, а реалната нето-плата, приспособена за влијанието на инфлацијата, е порасната за 9,3 отсто, според ДЗС. Во 2023 година  номиналната просечна нето-плата пораснала за 14,9 отсто, а реалната за 5,1 отсто. Тоа значи дека за две години реалната нето-плата пораснала речиси за 15 проценти. Минималната плата, пак, со административни одлуки за пет години, од 12.165 денари е порасната речиси двојно, на 22.567 денари во 2024 година.

Истовремено, податоците на Меѓународната организација на трудот (МОТ) покажуваат дека продуктивноста на трудот не ја следи динамиката на растот на платите, па така, за 2024 година стапката на раст на додадената вредност по работник е 3,3 проценти, а за 2023 година е 0,5 проценти.

При анализирањето на високите цени на храната, особено на земјоделските производи, треба да имаме предвид дека Македонија, некогаш позната како земјоделска земја,  од година на година сѐ помалку произведува храна, а сѐ повеќе увезува. Најголем дел од прехранбените производи во маркетите се увозни, а оние што се од домашни преработувачи, во голема мера се зависни од увозни суровини, амбалажа итн. Што значи дека и преку увезените производи, како и преку домашното производство зависно од увоз, ги увезуваме и сите ценовни шокови што се случуваат на светските пазари во последниве години, како војната во Украина, енергетската криза, конфликтите на Блискиот Исток итн.

Според ДЗС, во 2023 година во државава е увезена храна во вредност од над една милијарда евра, а извозот на храна бил околу 600 милиони евра. Дефицитот меѓу извозот и увозот на храна од година на година се продлабочува. Речиси кај сите житни, градинарски и индустриски култури за десет години се забележува намалување на произведените количества. И, што е најтрагично, сето тоа се случило кога државата одвоила над 1,5 милијарда евра за субвенции на земјоделството во последниве петнаесетина години.

                      

Трговците против мерките на Владата       Стопанската комора на трговци на големо и мало претежно со прехранбени и непрехранбени производи, пијалаци и тутун вчера побара итна средба со Владата во врска со одлуката за ограничување на маржите. Како што соопшти Комората, одлуката која предвидува 10-процентно ограничување на маржите ќе го доведе во прашање опстанокот на трговците и тие ќе бидат принудени да ги отпуштаат вработените, но и да ги затвораат маркетите.  Штетите, според Комората, ќе бидат големи, бидејќи во прашање се доведува опстојувањето на 86 трговски фирми со 790 продавници и 4.700 вработени. „Во целост ја оспоруваме одлуката за ограничување на маржите на 10 проеценти. Со ваква маржа нема да можеме да опстоиме. Ќе мора да донесуваме рестриктивни одлуки за отпуштање на нашите вработени, за реструктурирање на работењето и за затворање на маркетите. Затоа, бараме итно да се најде заедничко решение“, сопшти Комората. Оттаму побараа да се земат предвид анализите кои покажале дека маркетите не се одговорни за зголемувањето на цените, туку ценовната политика ја водат доставувачите и производителите. „Потенцираме дека никогаш не ги зголемуваме цените самостојно, туку промената се случува поради промените на цените на производителите или доставувачите и токму поради ова маркетите се под постојан притисок да се прифатат новите ценовници. Ако тоа не се направи, не се испорачуваат производите. Од ова произлегува притисокот врз маркетите и од потрошувачите или за цените или за недостигот на производи. Само во јануари до маркетите се пристигнати ценовници од над 40 доставувачи и производители во 92 категории и поткатегории производи. Профитната маржа кај маркетите од година во година опаѓа, а кај нив се зголемува, наведува Комората. Комората укажува и дека досега, во формирањето на цените, не се мешала ниту една Влада. „Имаме пазарна економија и цените се формираат во зависност од понудата и побарувачката, ако има зголемена понуда, цените сами се намалуваат, без да интервенира Владата, а за да се зголеми понудата, треба да се зголеми производството. Бараме да се најде разумно решение, да се создаде хармонија помеѓу сите чинители, со цел да функционира целиот систем и да работиме успешно сите, како вистински деловни партнери“, велат од Комората. Оттаму бараат да се детектираат причинителите на состојбите и да се бара одговорност од нив, а не да се префрла вината на трговците. „Веруваме, ќе се разбере за сериозноста на состојбата и ќе ја оствариме средбата во најбрзо време, бидејќи популистички мерки не носат решавање на проблемите на долг рок“, подвлекува Комората во соопштението.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар