Бојкот на маркетите и во Македонија: На цел регион му се смачи од поскапувања

Од спонтана идеја за герила-акција, преку бојкот на големите синџири на маркети во Хрватска, до масовна поддршка и вирално преземање на идејата во целиот регион. Целта: да се урнат нереално високите цени на прехранбените производи во маркетите и високите маржи, кои трговците ги правдаат со инфлација на глобално ниво.

Потрошувачите долго молчеа и го прифаќаа растот на цените на основните производи затоа што реално беа видливи многу индикатори што придонесуваат за формирање на цената на крајниот производ: почнувајќи од високите цени на енергентите, односно енергетската криза, потоа високите цени на горивата, па дури и високите цени на одредени основни продукти чиј ценовен раст произлегува од војната меѓу Русија и Украина, поточно од недостигот од производи на пазарот поради фактот што и двете земји се меѓу позначајните снабдувачи на глобалниот пазар, а се спречени да испорачуваат стоки колку поради војната толку и поради тоа што се соочуваат со бојкот и санкции од западните држави.

Но, откако инфлаторната спирала се смири и спласна, цените никогаш не се вратија на претходните нивоа. Напротив, дури и натаму растат иако енергентите и горивата на пример веќе се на прифатливи ценовни нивоа. Токму тоа што трошоците за производство се намалија, а продажните цени и натаму растат или, во најдобар случај, стагнираат ги разлути потрошувачите. Хрватите ја почнаа акцијата и тамошните потрошувачи го презедоа кормилото во свои раце. Тие се одлучија за еднодневен бојкот, кој се одржа во петокот. Резултатот? Намален промет речиси за една третина, поточно за 29 проценти.

Бојкотот продолжува

Нашите колеги од редакцијата на „Блумберг Адрија“ во Хрватска информираат дека по успешниот бојкот на малопродажните синџири минатиот петок, истиот тон продолжува и овој петок, а потоа бојкотот ќе се одвива на неделно ниво во неколку рунди. Од платформата „Ало, инспекторе“, која инаку е организатор на бојкотот во Хрватска, истакнаа дека бојкотот в петок ќе биде поголем бидејќи ќе се однесува за секој облик на пазарење.

Depositphotos

„Ги повикуваме граѓаните, потрошувачите, да се воздржат од какви било набавки, затоа што овој пат гласот на потрошувачите мора да се засили. Треба да испратиме порака до оние што делумно се причина за поскапувањето и инфлацијата. Сакаме да испратиме силна порака и до банките“ велат организаторите и ги замолуваат граѓаните да ги избегнуваат дури и телекомуникациските услуги, како и доставувачите, бидејќи и тие се едни од генераторите што ја одржувале потрошувачката, која би била далеку помала. Освен тоа, се апелира граѓаните да се воздржат и од одење во ресторани или кафулиња за тој ден да не се потроши ниту еден цент повеќе.

Хрватите очекуваат дека овој пат бојкотот ќе има уште поголем резултат бидејќи сега биле известени и странски работници што не биле запознаени со акцијата минатиот петок.

Бојкотот продолжува и во малку поинаква форма во повеќе кругови. Почнувајќи од овој четврток, ќе се бојкотираат три трговски синџири и три производи на период од една недела. Првите трговци на мало што ќе бидат на удар се „Лидл“ (Lidl), „Еуроспин“ (Eurospin) и „Де-ем“ (DM), а меѓу производите се и „кока-кола“ (Coca-Cola) и други газирани и негазирани пијалаци, како и вода и детергенти.

Веројатно јавноста беше скептична за можниот ефект од ваквата акција и бојкотот на големите синџири на маркети. Откако се увидоа резултатите, идејата инстантно се прифати и од околните држави, кои се соочуваат со истиот проблем. Па, идниот петок нема да се бојкотираат само хрватските маркети туку и тие во Србија, во Босна и Херцеговина, во Црна Гора и во Македонија.

В петок не сакате да сте маркет во Адрија

Бојкот на маркетите в петок, на 31 јануари, ќе има и во Црна Гора. Во повикот од тамошниот организатор, „Алтернатива на Црна Гора“, објавен на социјалната мрежа Фејсбук (Facebook), се наведува дека цените се енормно високи и дека водечките трговски синџири меѓусебно се договараат околу формирање на цените, што пресудно влијае на тоа граѓаните да не го почувствуваат растот на платите во полн сјај.

„Можеме ли тој ден да ја оставиме политиката настрана, да не се делиме и сите да бидеме заедно за да им дадеме на знаење дека ние сме тие што  одлучуваат“, повикуваат на масовност и единство од „Алтернатива“.

И во Србија ќе се бојкотира в петок. Здружението за заштита на потрошувачите „Ефектива“ ги повикува сите граѓани на бојкот на големите трговски синџири. 

„Поентата на бојкотот не е вие в четврток да направите резерви во истите тие синџири на маркети, туку набавката в петок, ако е неопходна, да ја направите во малите продавници или на пазарите“, велат од „Ефектива“.

Тие ги прашуваат маркетите како ја објаснуваат ситуацијата во која производ што се произведува во Србија се продава поевтино во САД, Германија, Босна и Херцеговина или Црна Гора, отколку во Србија. „Не е виновна инфлацијата, виновни се трговските синџири што имаат високи маржи“, велат од „Ефектива“, напоменувајќи дека, според нивните информации, некои од маркетите имаат маржа што достигнува и до 40 отсто.

Војната почнува и меѓу потрошувачите и трговците во Македонија

Незадоволство од високите цени и тоа што тие никако не се намалуваат, и покрај намалената инфлација, постои и во Македонија, па, по примерот на другите држави, граѓаните преку социјалните мрежи неформално се организираат и кај нас да ги бојкотираат големите синџири на маркети в петок, 31 јануари.

Под паролата „Попусто попусти за исти цени“ повикот за бојкот вирално се шири преку социјалните мрежи. Иако никој официјално не стои зад организацијата за петочниот бојкот, сепак поддршката во јавноста е голема.

Од Организацијата на потрошувачи на Македонија преку медиумите веќе се изјаснија дека не се организатори на бојкотот, како што е случај во некои од соседните земји. Сепак тие го поддржуваат протестот. 

Bloomberg

„Организацијата на потрошувачи го поддржува граѓанскиот повик на социјалните медиуми за бојкот на маркетите. Не сме организатори на оваа акција, но ги поддржуваме граѓаните со цел да се поттикне бизнис-секторот да ги намали цените на производите, особено на прехранбените производи, бидејќи тие се навистина поскапени“, рече Маријана Лончар Велкова во изјава за МИА.

Од Сојузот на синдикатите на Македонија (ССМ), како најголем синдикат во земјава, се оградуваат од официјални повици за бојкот, но како граѓани велат дека ќе се приклучат на бојкотот затоа што сметаат дека цените неприродно се држат на високо ниво и дека се потребни владини мерки, но вистински, а не мерки што се потпираат на добрата волја на трговците.

„Забележително е дека од септември, кога беше воведена првата мерка од страна на Владата за ограничувањето на маржите, и со последната мерка односно акција за намалување на цените за најмалку 10 проценти, тие даваа резултати, со што се потврдува дека мерки се потребни почесто имајќи предвид дека од страна на трговците се злоупотребува секоја шанса за истите тие да се богатат на грбот на граѓаните и работниците“, велат од ССМ.

Синдикалците ги загрижува тоа што трговците повторно го искористија периодот пред стапувањето во сила на последната акција и евидентно ги зголемија цените.

„Па така, наместо да бидат намалени најмалку за 10 проценти, цените на производите останаа на исто ниво. Дополнително, вредноста на синдикалната минимална кошница во делот за храна и пијалаци за јануари 2025 година изнесува 23.198 денари, односно зголемена е за 164 денари споредено со септември 2024 година, кога и започнаа мерките на Владата“, велат од ССМ.

„Со оглед на тоа што новогодишната кошничка не доведе до намалување на цените на производите за 10 проценти, како што беше најавено од страна на стопанствениците, сметаме дека не може да се верува на добрата волја и свесност на трговците дека доброволно ќе ги намалат цените на производите како што самите ветија“, велат од ССМ за „Блумберг Адрија“. Тие бараат Владата да воведе мерки за зачувување на животниот стандард на граѓаните и работниците, но без најава, за да не можат трговците претходно да ги зголемуваат цените на производите и да прават злоупотреба на грбот на граѓаните и работниците.

„Исто така, ССМ предлага ваквите мерки да траат подолг временски период за да можат работниците и граѓаните да ги почувствуваат ефектите од нив“, велат од Сојузот на синдикати на Македонија.

Depositphotos

Целосна поддршка за бојкотот стигнува од Конфедерацијата на слободни синдикати на Македонија (КСС). Првиот човек на КСС, Благоја Ралповски, смета дека вакви акции треба да се случуваат почесто. 

„Имаме ситуација кога беше короната, па енергетската криза и трговците ги покачија цените поради високите цени на горивата, на енергентите, струјата, меѓутоа цените никогаш не се вратија назад. Лебот беше 20 денари, се покачи на 30 и не се врати назад, остана на тој износ. И сега повторно се покачува. Понатаму, летоска повторно имавме ситуација кога одите и од земјоделците директно купувате домати за 20-30 денари килограм, а во маркетите цената на тој производ е 100 денари“, вели Ралповски.

Тој очекува дека со мерките, како што се празничните кошнички, со Законот за забрана на нефер трговски практики, како и сега со бојкотот, ќе се влијае на зауздување на растот на цените. „Бидејќи џабе ние како синдикати ќе се бориме за поголеми плати на работниците ако континуираниот раст на цените го анулира ефектот од покачувањето на платите“, вели Ралповски од КСС. 

За една година основните семејни трошоци се зголемија за 100 евра

Според пресметката на ССМ, вредноста на синдикалната минимална кошница во јануари 2025 година изнесува 63.252 денари и споредено со истиот месец лани, кога изнесуваше 57.163 денари, е зголемена за 6.089 денари, односно за 10,65 отсто.

Синдикалната минимална кошница ги вклучува основните месечни потреби на едно четиричлено семејство со две деца и двајца возрасни, во услови кога семејството не поседува сопствен автомобил и живее во сопствен дом. Но, ако семејството не поседува сопствено живеалиште и ако во пресметката се додадат трошоци за изнајмување стан, тогаш за да го преживее месецот семејството ќе треба да потроши најмалку 78.627 денари.

 

 

Особено е значајно да се напомене дека половина од месечните трошоци отпаѓаат на храна и образование. Поточно, 36,7 проценти од минималните месечни трошоци (23.198 денари) отпаѓаат на храна и пијалаци, додека 11,1 отсто или 7.004 денари се потребни за образование.

Ако се земе предвид дека минималната плата во земјава е 22.567 денари, а просечната 41.999 денари, како и фактот дека поголем дел работници земаат потпросечна плата, повеќе од јасно е дека комотен живот во Македонија претставува вистински предизвик.

Инфлацијата на храната во Македонија е меѓу највисоките во Европа

Граѓаните се особено чувствителни на поскапувањето на храната, а како што пишуваше „Блумберг Адрија“, Хрватска, каде што започна целата иницијатива за бојкот, е меѓу рекордерите во ЕУ. Најголем раст на цените на прехранбените производи има во Кипар (7,8 проценти), Летонија (5,0 проценти), па Хрватска (4,7 проценти).

Според последните податоци од Државниот завод за статистика, кои се однесуваат на декември 2024 година, цената на храната во Македонија на годишно ниво бележи раст од 5,1 отсто. Тоа ја сместува земјава на врвот во Европа во однос на поскапување на храната.

 

 

На годишно ниво најголем раст на цената има кај зеленчукот (+12,7 отсто) и кај мастите и маслата (+11,7 отсто). Во декември 2024 година споредено со истиот месец во 2023 година пад на цената има само кај рибата и морските плодови.

Според Државниот завод за статистика, инфлацијата на годишно ниво изнесува 3,5 отсто како што претходно проектираше Народната банка.

Бојкотот е израз на незадоволството од досегашните мерки

„Најавите за бојкот што ги гледаме и во земјите од регионот, кои впрочем се слични како и Македонија од аспект на пример на животниот стандард, се очекувани, по мене се и оправдани, со оглед на тоа што потрошувачите, граѓаните, се соочуваат со зголемени цени на основните прехранбени производи“, вели Кристијан Кожески, асистент на Економскиот факултет при УКИМ, во разговор за ТВ „Блумберг Адрија“. Според него, треба да се земе предвид фактот дека околу 40 проценти од доходот на просечното македонско семејство се наменети за потрошувачка на основни прехранбени производи, а доколку се види распределбата на доходот во посиромашните домаќинства, тој оди и до 70 проценти.

„Од друга страна, најавите за бојкот ги гледам пред сè како израз на незадоволство од досегашните мерки и политики што имаат тенденција да го заштитат стандардот на граѓаните, кои беа донесени во претходниот период. Ако гледаме малку наназад, се сеќаваме и на административни, неекономски мерки на замрзнување на цените, гарантирани цени, па Законот за трговски практики, ограничувањето на маржата итн., до т.н. различни видови потрошувачки кошнички. Значи, есенската потрошувачка кошничка, новогодишната потрошувачка кошничка, да бидам искрен, дадоа позитивен ефект, меѓутоа се работеше за парцијални мерки, каде што има датум кога почнуваат и има датум кога завршуваат, и во тој временски период се виде одредено намалување, односно стабилизирање на цените на храната“, вели Кожески, според кого уште поинтересно е дека трговците ги имаат предвид ваквите мерки и тие ги вградуваат во повисоките цени, односно потенцијалните зголемувања по завршувањето на ваквите мерки.

„Се покажа дека ваквите мерки даваат позитивен ефект само на краток рок, односно додека траат тие мерки.  По завршувањето на есенската, како и по завршувањето на новогодишната кошничка, повторно се соочивме со зголемување на цените на храната и основните прехранбени производи. Дополнително, треба и мора да имаме предвид дека претходните мерки се носеа во едно друго макроекономско опкружување, како кај нас во Македонија,така и во земјите од регионот. Во претходните години инфлаторните очекувања беа значително повисоки, односно имаше повисок притисок на инфлацијата како резултат на цените на енергентите, нафтата итн. Меѓутоа, сега, во тековниот период, а и во наредниот период се очекува стабилизирање на инфлацијата во светски рамки, како и забрзување на економскиот раст, па се поставува прашањето дали и во кој степен ова зголемување е реално, односно е одраз на зголемените трошоци на производство“, вели Кожески.

Тој очекува да се вклучи црвеното светло кај јавните институции за дополнителни мерки и политики во оваа насока, меѓутоа очекува и зголемена ефикасност при имплементацијата на тековните мерки и политики.

„Во прв ред тука мислам на Законот за забрана на нефер трговски практики, кој е еден систематски закон. За разлика од претходно, со овие парцијални мерки, тука има еден системски закон што има интенција да стави ред на ваквата потрошувачка. Можеби треба да му се даде повеќе време за да се видат неговите ефекти, меѓутоа дополнително треба да се зајакнат капацитетите на инспекциските служби, на јавните органи во неговата правилна имплементација и да не биде никој заобиколен, односно сите правично да бидат опфатени со овој закон“, вели Кожески.

Depositphotos

Тој потенцира дека бојкотот се однесува на видови производи што се за широка употреба и се основни прехранбени производи, па, оттука, не може да се бојкотираат цело време. „Не станува збор за некои производи од кои може да апстинираме подолг временски период“, вели Кожески. Сепак, тој потенцира дека станува збор за еден сигнал за трговците што се од другата страна, а како партнер тие треба да ги имаат потрошувачите и треба во некој аспект да се приспособат на побарувачката.

„Но ние знаеме дека примарно за трговците е остварувањето  профит. Е сега, колку ќе се намали и колку ќе има ефект од бојкотот тоа зависи прво од аспект на производите, меѓутоа зависи и од аспект на одделните трговци, која група на потрошувачи им се примарен фокус. Трговците на кои примарен фокус им се домаќинствата со поголем буџет помалку ќе реагираат со намалување на цените. Од друга страна, за трговците на кои примарен фокус им се домаќинствата што располагаат со просечен или потпросечен буџет, тука во тој аспект може да има одредено намалување. Но ваквите ефекти мора да бидат дополнети со други стимули за да се задржи тоа намалување, односно да не биде краткотраен ефектот и потоа цените повторно да се покачат“, заклучува Кожески.

Владата чека спас од Законот за забрана на нефер трговски практики

Владата очекува стабилизација на цените на производите, а за тоа на долг рок би требало да помогне Законот за забрана на нефер трговски практики. Сепак, нејасно е како овој закон во практика ќе доведе до намалување на цените ако директно не ги регулира.

Законот стапи во сила на 28 септември, кога беше краен рок трговците да ги усогласуваат договорите за снабдување меѓу доставувачите и производителите. Во нив трошоците за рабат и други маркетинг-трошоци се ограничени на 10 проценти. Токму тие трошоци во досегашната практика изнесувале од 20 до 35 отсто. Па, оттука се и очекувањата дека Законот за забрана на нефер трговски практики индиректно ќе влијае на крајните цени и ќе биде заштитник на стандардот на граѓаните.

Функцијата на рабатот е да го заштити производителот од неконтролирано зголемување на цената од страна на трговецот. Рабат е разликата во набавната и продажната цена што ја одредува производителот и често малопродажната цена е означена на амбалажата на производот. Во тој случај трговецот не би смеел да ја зголемува цената. Но, практиката покажува нешто друго. Поради подреденоста на производителите да реагираат, трговците над рабатот ставаат и маржа.

Инспекциите на терен

Комисијата за заштита на конкуренцијата (КЗК), Министерството за економија и Пазарната инспекција добија насоки од премиерот Христијан Мицкоски да спроведат засилени контроли и итна реакција на терен. Мицкоски преку својот фејсбук-профил истакна дека треба да се провери однесувањето на трговците и да се спречат какви било злоупотреби.

„Ќе инсистирам на транспарентност и ригорозни казни за сите за кои ќе се утврди дека го изигруваат законот и ги злоупотребуваат граѓаните и доставувачите. Заедно ќе им се спротивставиме на сите што мислат дека ќе се богатат на наша сметка“, напиша Мицкоски.

Мицкоски вели дека наложувањето за засилени контроли е поради неодговорното однесување на поединечни трговци и трговски синџири што заработуваат ставајќи енормни цени на производите.

МИА

„Ова меѓу другото го разбирам и како напад врз сопствената држава, граѓаните и заедничкиот интегритет. Растот на цените ја нагласува потребата за одлучна, одговорна и транспарентна акција“, изјави Мицкоски за медиумите, потенцирајќи дека го разбира повикот за бојкот на маркетите како чин на граѓански отпор против монополското однесување и општествената неодговорност на поединечни трговци.

Премиерот имал сознанија дека одредени субјекти на шпекулативен начин се обидуваат да генерираат огромни профити на грбот на граѓаните, за што вели дека е неприфатливо и нема да биде толерирано.

Обновената Комисија за заштита на конкуренцијата (КЗК) од почетокот на годинава може да казнува и со 20.000 евра за пронајдени договори за нефер трговски практики. Со почетокот на годинава почна примената на казните за неправилностите при спроведувањето на Законот за забрана на нефер трговски практики, кој според директива од ЕУ почна да функционира од 28 септември, но процесот до крајот на 2024 година се следеше со мониторинг. Отсега се воспоставуваат и паричните казни.

„КЗК веќе има оформено 50 предмети за примери за нефер трговски практики“, изјави неодамна заменик-министерот за економија и труд Марјан Ристески.

„Комисијата веќе оформи 50 предмети по дојави за случаи за нефер трговски практики. Комисијата ќе излезе на терен, ќе има многу работа, ќе ги проверува случаите. И секако, ако има потреба, ќе има и казни“, рече Ристески.

Инаку, претходно Владата во повеќе наврати се обидуваше да го заузди растот на цените барем на основните производи, па воведуваше различни мерки чија цел беше да се ограничи маржата на производите, што доведува до нивно намалување на крајната цена. Резултатот во поголем број случаи беше не дека цените се намалиле туку не се зголемиле, односно некои од мерките спречија поголем раст на цените на храната.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар