.webp){kind=icon}
Како што изгледа, заострувањето на монетарните политики на најголемите светски централни банки почна да дава резултати. Инфлацијата забави, во САД и во еврозоната, па дури и во Србија, растот на цените од година на година стагнираше во декември.
И додека на пазарите се шпекулира дали ова е показател за пресврт и излез од периодот на високи цени, се прашуваме дали нешто ќе беше поинаку доколку имаше други луѓе на водечките позиции. Прашањата се таложеа по логичен редослед:
-
Дали челниците на Европската централна банка (ЕЦБ) и Федералните резерви се навистина најдобри луѓе за оваа работа?
-
Кој денес знае најмногу за монетарната политика?
-
Каков централен банкар ни треба во денешниве околности?
Лагард прва по бројот на критики
Судејќи според ставовите на повеќето наши соговорници, претседателката на ЕЦБ, Кристин Лагард, не е најкомпетентната личност во однос на монетарната политика. Така мисли и Дејан Шошкиќ, редовен професор на Економскиот факултет и поранешен гувернер на Народната банка на Србија. Како одговор на прашањата на „Блумберг Адрија“, Шошкиќ посочува на фактот дека Лагард и претседателот на ФЕД, Џером Пауел, се правници по образование.
Кристин Лагард / Bloomberg
На истата линија е и Светлана Поповиќ, исто така од Економскиот факултет во Белград. „ЕЦБ често ја обвинуваат дека доцни со воведувањето на мерките на монетарната политика, сериозно доцнеше кога почна кризата во 2008 година, а и сега доцни со зголемувањето на референтната стапка“, вели нашата соговорничка. „Бев изненадена од фактот што Кристин Лагард не е ни економистка, таа е правничка, но откако дипломирала, таа била форсирана на највисоки функции во различни институции, како и во државата“, додава Поповиќ.
Слично размислува и редовниот професор на Економскиот факултет на Универзитетот во Љубљана, Игор Мастен. „Актуелната шефица на ЕЦБ, Кристин Лагард, дефинитивно не е најдоброто решение за ваков вид инфлаторен предизвик“, вели тој како одговор на прашањата на „Блумберг Адрија“.
Драги и Лејн ѝ го обелија образот на ЕЦБ, а Аврамовиќ на НБС
Не е спорно дека централната монетарна институција на еврозоната има свои светли примери, а нашите соговорници го издвојуваат главниот економист Филип Лејн, како и поранешниот претседател на ЕЦБ и поранешен италијански премиер Марио Драги. Душан Мрамор, редовен професор на Економскиот факултет во Љубљана и поранешен министер за финансии на Словенија (во два наврата), го наведува поранешниот шеф на италијанската влада како врховен авторитет.
Поранешниот министер како водечки експерт за монетарна политика ја споменува и Џенет Јелен, министерка за финансии на САД и поранешна гувернерка на ФЕД. Без да навлегува во детали, Мрамор како пример за централни банкари чии политики не дале најдобри резултати го наведува и Алан Гринспен, кој помина две децении на чело на Банката на федерални резерви, кои, според мислењето на поранешниот министер за финансии, воделе премногу експанзивна монетарна политика.
Џером Пауел / Bloomberg Mercury
Од другата страна на спектарот се наоѓа Жан-Клод Трише, кој ја водеше ЕЦБ од 2003 до 2011 година, а чија монетарна политика, според мислењето на Мрамор, била премногу рестриктивна за тогашните околности.
Професорот Шошкиќ го споменува и Штефан Ингвес како врвен авторитет во Европа. Ингвес е поранешен гувернер на централната банка на Шведска, кој на таа функција помина 17 години, додека претходно беше ангажиран во Министерството за финансии и Меѓународниот монетарен фонд (ММФ). Меѓу претставниците на ФЕД, Шошкиќ ги издвојува 12-от гувернер на американската централна банка, Пол Вокер, и 14-от гувернер, Бен Бернанке.
На листата се најде и централен банкар од Србија. „Со својата антиинфлациска програма во услови на хиперинфлација и меѓународна изолација, Драгослав Аврамовиќ секако би припаѓал во оваа групација, но на гувернерската позиција остана само две години“, додаде Шошкиќ.
Кредибилитет, образование и одлучност за дејствување во време на криза
Како што наведуваат нашите соговорници, за монетарната политика и за централните банки важи и фразата дека хероите на мака се познаваат. Поповиќ наведува дека во нормални времиња е полесно да се биде на чело на централна банка, бидејќи тогаш по правило е потешко да се прават грешки со посериозни последици. „Во периоди на нормална економска состојба, генерално се почитуваат некои формални правила во водењето на монетарната политика, па во таа смисла е поедноставно да се води ваква политика“, рече Поповиќ и додаде дека вистински предизвик се подготвеноста за криза и способноста да се надмине кризата.
За тоа, велат, најпрво се потребни широко академско знаење и длабоко разбирање на принципите на монетарната политика. „Потребен е докторат со најширок можен домашен и глобален фокус (без предрасуди засновани на неокласичната теорија)“, посочува Мрамор, додавајќи дека е уште подобро ако кандидатот ги завршил претходните нивоа на студии во институции со различни теоретски основи.
Со овие критериуми се согласува и Марјан Петрески, член на советот на Народната банка на Република Северна Македонија и редовен професор по економија на УАКС во Скопје.
Филип Лејн докторирал на Харвард во 1995 година / Bloomberg Mercury
„Идеален профил на централен банкар е кандидат што стекнал детален увид во функционирањето на макроекономските и финансиските системи“, вели Петрески во одговорот на прашањата на „Блумберг Адрија“. „За помалите и помалку развиените земји, директното или индиректното искуство на меѓународната сцена е плус“, додава тој.
Образованието и искуството не се тука само за украс, туку служат за да се осигури дека шефот на централната банка ужива кредибилитет. Како што објаснува Шошкиќ, решителноста и кредибилитетот помагаат да се испрати „силна порака“ и да се спречи психолошкиот фактор да ја влоши инфлацијата повеќе од потребното.
„Самиот недостиг од познавање на монетарната економија е главната причина зошто претставниците на помалите земји (главно од Источна Европа) во рамките на ЕЦБ не можат да ги постават вистинските прашања за време на одлучувањето на Управниот совет, во кој затоа доминираат претставници на мал број земји што имаат свои планови“, смета Мастен.
Не зависи сè од централните банки
Иако имаат широки овластувања и важна улога, не можеме да тврдиме дека целиот финансиски систем, па дури и целиот монетарен систем зависи само од централните банкари. Како што гледаме, понекогаш проблемот е надворешен и врз него не можат ефективно да влијаат само мерките на монетарната политика.
Како што рече Бранимир Јовановиќ, економист од Виенскиот институт за меѓународна економија, во претходната изјава за „Блумберг Адрија“, ако се земат како пример Србија и нејзината централна банка, ќе се види дека најголемиот дел од инфлацијата е увезен.
„Оваа тековна инфлација доаѓа од страна на понудата, а не од страна на побарувачката, а каматните стапки на централните банки не влијаат на понудата - дури и ако НБС ја зголеми каматната стапка на 20 проценти, тоа нема да ја намали цената на нафтата или гасот на светските пазари“, рече Јовановиќ во таа пригода.
Исто е и со екстремните случаи од минатото, каде што вината секако се дели меѓу повеќе власти. „За екстремните епизоди (како хиперинфлација) не може да се обвинат само централните банки туку раководството на државата во целина“, објаснува Петрески.
На ова се надоврзува и оцената на Шошкиќ дека гувернерката на Централната банка на Руската Федерација, Елвира Набиулина, добро се снашла во однос на околностите во кои се најде земјата од почетокот на конфликтот во Украина.
Поради сложеноста на системот, и поранешниот министер Мрамор не ја гледа потрагата по „совршениот централен банкар“ како решение на проблемот. Тој наведува дека е подобро да се има фигура што ја обликува трајноста на политиката наместо да се бара монетарен „свет грал“.
„Централен банкар со свесност за потребата од усогласување на монетарната политика со економските околности е подобро решение од постојано менување на централните банкари со цел да се најде совршената личност“, заклучува Мрамор.
