.webp){kind=icon}
Затегнувањето на монетарната политика во Македонија доведе до значителен пораст на каматите на кредитите за корпоративниот сектор, а најдобар показател за тоа е што за една година (септември 2022 - септември 2023) просечната камата на вкупните кредити за компаниите се зголемила од 3,55 проценти на 5,37 проценти, што е зголемување за 51 процент. Нашата анализа на каматните стапки на кредитите за компаниите во изминативе пет години покажува дека растот на каматите за некои кредитни производи надминува 90 проценти, како и дека неговата динамика се разликува во зависност од видовите на кредитите, сумата и големината на банките.
Големи, средни и мали банки
Статистиката открива дека зголемувањето на каматите на кредитите е различно кај големите, средните и малите банки. Така, каматата на новодоговорените кредити за корпоративниот сектор кај групата големи банки во изминативе пет години била најниска во јули 2021 година, кога изнесувала 2,89 проценти. Во септември годинава оваа камата изнесувала 5,57 проценти, што е зголемување за 92 процента.
Кај групата средни банки, каматата на новите кредити за компаниите била најниска во јуни 2021 година, кога изнесувала 3,25 проценти. Во септември годинава оваа камата се зголемила на 4,89 проценти, што е пораст од 50,4 проценти. Кај групата мали банки најниска камата за новодоговорените кредити за компаниите од 3,44 проценти е евидентирана во декември 2017 година и таа се зголемила на 6,22 процента во септември годинава, што е пораст од 80 проценти.
Колку чини кредит од милион евра?
Каматите на кредитите зависат и од сумата. Затоа разгледавме како се движеле каматите на новите кредити за компаниите до 250.000 евра и на оние од 250.000 до милион евра. Каматната стапка на новодоговорените кредити за компаниите на износ до 250.000 евра од 2017 година досега била најниска во декември 2021 година, кога изнесувала 3,84 проценти.
Во септември годинава оваа камата изнесувала 5,76 проценти, што е зголемување од 50 проценти. Каматата на кредитите за компаниите од 250.000 до милион евра во изминативе пет години била најниска во ноември 2021 година, кога изнесувала 2,96 проценти. Оттогаш до септември годинава оваа камата се зголемила на 5,30 проценти, што е пораст од 79 проценти.
Според последните податоци на Народната банка во септември, просечната каматна стапка на вкупните кредити на корпоративниот сектор оствари минимален месечен раст од 0,01 п.п. и изнесува 5,37 проценти.
Притоа, месечната промена е резултат на повисоките каматни стапки на денарските кредити со и без валутна клаузула (за 0,05 п.п. и 0,02 п.п., соодветно), во услови на пад на каматните стапки на кредитите во странска валута (за 0,04 п.п.).
Анализирано на годишна основа, каматната стапка на вкупните кредити на корпоративниот сектор е зголемена за 1,78 п.п. Каматната стапка на новоодобрените кредити на корпоративниот сектор овој месец е намалена за 0,23 п.п. на месечно ниво и изнесува 5,50 проценти.
Месечниот пад се должи на пониските каматни стапки на денарските кредити со и без валутна клаузула (за1,47 п.п. и 0,46 п.п., соодветно), додека каматните стапки на кредитите во странска валута остварија раст (за 1,33 п.п.). Оваа каматна стапка бележи раст од 1,78 п.п., споредено на годишно ниво.
Банките очекуваат заострување на кредитните услови
„Блумберг Адрија“ неодамна објави дека според новата октомвриска анкета за кредитна активност на Народната банка, банките очекуваат нето-заострување на вкупните кредитни услови за корпоративниот сектор. Во третиот квартал на 2023 година, Анкетата укажува на нето-заострување на вкупните услови за одобрување корпоративни кредити, речиси исто како во анкетата од вториот квартал.
Сепак, и понатаму поголемиот процент банки (околу 76 проценти) укажуваат на непроменети кредитни услови.
„Нето-заострувањето на условите за кредитирање на претпријатијата во третиот квартал е спротивно од очекувањата на банките од претходната анкета за нето-олеснување на кредитните услови. За четвртиот квартал од 2023 година се очекува сосема мало нето-заострување на кредитните услови за одобрување корпоративни кредити“, велат од Народната банка.
Кои се главните фактори за зголемување на каматите?
Анализирано од аспект на поединечните услови за кредитирање на претпријатијата, во третиот квартал на годината банките укажуваат дека повеќето услови, односно каматната стапка, некаматните приходи, големината на заемот или кредитната линија, барањата за обезбедување, придонесуваат за нето-заострување на кредитните услови, но поумерено во однос на претходната анкета.
Достасувањето на заемите во овој квартал од годината влијае неутрално врз нето-промената на условите за кредитирање на корпоративниот сектор. Од аспект на факторите „трошоци на финансиските средства и ограничувања на билансот на состојба“ што дејствуваат врз условите за одобрување корпоративни кредити, сите фактори придонесуваат за нето-олеснување на условите, слично како и во претходната анкета.
„Од факторите од групата ’притисоци од конкуренцијата’, факторот конкуренција од небанкарскиот сектор придонесува за поизразено нето-олеснување, а преостанатите фактори имаат речиси исто влијание како и во претходната анкета. Факторите, пак, од групата ’согледување на ризикот’ и понатаму придонесуваат за нето-заострување на кредитните услови“, укажуваат од Народната банка.
Во текот на 2022 година банките примиле вкупно 233.351 кредитно барање за евалуација, во чии рамки 7,6 проценти (или 17.777) биле поднесени од секторот нефинансиски друштва. Лани е видливо позначително намалување на поднесените барања за кредити од страна на нефинансиските друштва, што соодветствува со заострените услови за финансирање.
„Имено, вкупниот број апликации за кредити разгледани од банките од овој сектор забележаа намалување за 25,6 проценти во споредба со претходната година. Притоа, 16,4 проценти од вкупните примени кредитни барања биле одбиени од страна на банките, забележувајќи мало зголемување во однос на претходната година (за 1,9 п.п.). Овој процент на одбиени кредитни барања за нефинансиските друштва е 5,3 проценти и минимално се зголемил на годишна основа (за 0,4 п.п.)“, велат од Народната банка.
Оттаму додаваат дека стапката на одбиени кредитни барања била најниска во пандемиската 2020 година, кога на компаниите им беше дадена посилна кредитна поддршка заради надминување на тешкотиите во оперативното работење како последица на ковид-19.
Од аспект на влијанието на монетарната политика врз условите за кредитирање на корпоративниот сектор во третиот квартал од годината, околу 68 проценти од банките укажуваат дека промените во монетарната политика влијаеле делумно врз нивната каматна политика (64 проценти во претходниот квартал), додека 17 проценти од банките укажуваат на нејзино незначително влијание врз нивната каматна политика (исто како и во претходната анкета).
„Во оваа анкета, 2 процента од банките одговориле дека монетарната политика значително влијаела врз условите за кредитирање на корпоративниот сектор (3 проценти во минатата анкета) и околу 13 проценти од банките одговориле дека промените во монетарната политика не влијаеле врз нивната каматна политика (16 проценти во претходната анкета)“, соопшти Народната банка.
Намалена побарувачка за корпоративни кредити
Во третиот квартал на 2023 година, анкетата укажува на нето-намалување на побарувачката на корпоративните кредити, наспроти малото нето-зголемување во претходната анкета. Сепак, најголем процент банки укажуваат на непроменета кредитна побарувачка (околу 67 проценти од банките).
„Нето-намалувањето на побарувачката во третиот квартал е во спротивност со очекувањата за нето-зголемување дадени во претходната анкета. За четвртиот квартал од 2023 година, банките очекуваат натамошно нето-намалување на кредитната побарувачка од страна на претпријатијата“, информираат од Народната банка.
Анализирано од аспект на факторите што влијаат врз побарувачката на корпоративните кредити, во групата „потреби од финансирање“, инвестициите во основни средства придонесуваат за нето-намалување на кредитната побарувачка, наспроти нето-зголемувањето во претходниот квартал, додека инвестициите во резерви и обртен капитал придонесуваат кон поумерено нето-зголемување на побарувачката на корпоративните кредити, во споредба со претходната анкета.
Задолжувањето ќе станува поскапо
Од аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ во септември годинава прогнозираа дека затегнувањето на монетарната политика допрва ќе го поскапи задолжувањето за компаниите во Македонија.
„Во јули 2023 година вкупните заеми се намалија за 0,2 процента на месечно ниво, што беше примарно поттикнато од месечното намалување на корпоративните заеми за 0,9 проценти. Знак за забавување на кредитната активност може да се забележи кај падот на кредитите во странска валута (претежно во евра) за кои каматните стапки растеа со повисоко темпо од стапките на денарските кредити“, укажаа нашите аналитичари.
Тие тогаш изразија очекување за дополнително зголемување на каматните стапки на кредитите барем во текот на следните шест месеци.
Банките уриваат рекорди во заработка
Банките во регионот Адрија за шест месеци годинава ја зголемиле нето-добивката за над две милијарди евра во однос на истиот период лани, покажа анализата на банкарскиот сектор во регионот што неодамна ја подготви аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“.
„Добивката на банките годинава нагло расте, а тоа не е случај само во регионот Адрија туку во целиот свет. Нето-добивката на банките во регионот Адрија просечно се зголеми за 82 отсто на годишно ниво во првата половина на 2023 година, при што растот на ниво на земји се движи од 35 отсто во Македонија до 145 отсто во Словенија“, се наведува во анализата.
Двигател на овој раст е зголемувањето на нето-приходите од камати. Кај нив на годишно ниво има пораст што се движи од 32 отсто во Босна и Херцеговина до 104 отсто во Словенија.
Андреј Кнез
„Ова е школски пример за тоа како промените во монетарната политика влијаат на профитот на банките. Централните банки ги зголемија референтните каматни стапки, а комерцијалните банки потоа ги распределија вишокот пари во орочените депозити кај централните банки, кои сега носат повисоки приноси“, вели главниот аналитичар на „Блумберг Адрија“, Андреј Кнез. Вишокот ликвидност не е ништо ново, според него, но во изминатите десет години не донесе таков профит. Во земјава тој изнесува близу 12 отсто од БДП.
Нашите аналитичари предупредија и дека во наредниот период може да има мало влошување на квалитетот на средствата на банките. Растот на учеството на тешко наплатливите и ненаплатливите кредити ќе дојде во услови на економски раст ограничен со строга монетарна политика. Со други зборови, приспособувањето кон новата реалност ќе значи забавен раст на кредитирањето, со нови кредити со повисоки каматни стапки, а тоа најчесто доведува до зголемување на тешкотиите при отплатата на кредитите.
