.webp){kind=icon}
Изворите наведуваат дека врската меѓу Србите и часовничарството постоела неколку века пред Швајцарците да тргнат да ја освојуваат оваа територија. Имено, српскиот монах Лазар Светогорац од Призрен го направил првиот јавен механички часовник во Русија во 1404 година, по нарачка на кнезот Василиј Дмитријевиќ. Се вели дека часовникот, поставен на кулата во палатата на војводата во Москва, без прекин го мерел времето 217 години. Во тоа време тој беше еден од само десетте такви часовници во Европа и прв во Русија. Патем, механичките часовници се појавија во Европа пред само неколку децении.
Приватна архива/„Монте Кристо“
Овој историски податок беше инспирација за Душко Радмил од Чуруг да создаде рачен механички часовник наречен „лазар“. Тој за „Блумберг Адрија“ изјави дека часовникот е целосно произведен во Србија, освен што користи швајцарско движење. За изработката беше потребна една година, а е изработен од бронза, со кожено ремче, кое има друга заменлива верзија, изработена од змиска кожа. „Инспирацијата за овој занает ја добив од љубопитност за тоа како механички часовник може да работи без батеријата да го напојува самиот механизам. Кога го разделив првиот механички часовник, почувствував силна енергија што ме принуди да истражувам подлабоко. Подоцна таа љубов се прошири и на машините. Особено уживав во потрагата по самите машини, можете да замислите каква лудост, некои ја нарекуваат храброст, кога купувам машини од неколку десетици илјади евра што никогаш во животот не сум ги видел ниту користел, но имам интуиција дека ова е тоа. Јас сум само губитник што не се откажа и многу уживам“, го објаснува своето патување Радмил.
Приватна архива/„Монте Кристо“
А дека постои подлабока врска што ги обединува часовничарството и луѓето покажува и хронолошкиот пат на дизајнерот Јован Јелиќ, член на УЛУПДС (ULUPUDS) од Белград, кој почна да работи на дизајн и изработка на рачни часовници во средината на деведесеттите години на минатиот век во овие области. Своите часовници, кои сега ги продава под брендот HOH, тој ги гледа како мали уметнички дела, како еден вид функционална скулптура. „Мојата љубов беа нуркачки часовници и хронографи“, вели Јелиќ. „Направив оригинален дизајн и прототип на рачен часовник од месинг. Сепак, поради технички услови, не успеав да реализирам и да направам функционален рачен часовник на почетокот. И тогаш, неочекувано за мене, во 2005 година, ’Булгари’ го направи моделот ’аксиом’ (Axiom), кој беше идентичен со мојот првичен дизајн од пред десет години. Сфатив дека сепак направив добар дизајн. И дека треба да направам нешто ново. И така почна сè повторно“, објаснува Јелиќ.
Приватна архива/„Монте Кристо“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„Монте Кристо“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„Монте Кристо“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„Монте Кристо“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„Монте Кристо“
Погледнете ја галеријата
Изработката на прототип е првиот чекор, а Јелиќ вели дека тоа го направил со помош на 3Д-принтер, а потоа и со месинг. Па, од алуминиум, додека не најде можност да прави куќишта од челик, што обично се користи за изработка на куќишта од висока класа. „Месингот и алуминиумот се полесни за изработка од не’рѓосувачкиот антимагнетен челик. Пред десет години направив модуларна карбонска кутија, како и бројчаник. Дури тогаш јаглеродот почна да се користи за правење кутии за часовници. Дизајнирав и изградив модуларен часовник. Моментално работам на алуминиумски кутии за часовници со керамичка заштита. Секое куќиште е изработено од висококвалитетен челик и рачно доработено и полирано. Во понудата имам предвидено производство на часовници од благородни метали, како и во црна боја со ДЛС (“Дајмонд лајк карбон“ со заштита на куќиштето на часовникот“.
Процесот на изработка на рачен часовник е сложен и одзема многу време
Иако скицирањето и дизајнирањето во 2Д во графичка програма обично се првиот чекор, Радмил вели дека сака да седи во природа и прво да ги црта своите креации. „Многу често се случува за името и темата на часовникот да црпам инспирација од Библијата, од мојата омилена игра ’Асасинас Крид’, како и од различни филмови што ми се допаѓаат. Откако ќе ги наведам темата и скиците, почнувам со работа, многу често користам стругови за да ги подготвам парчињата до саканите димензии, кои потоа ги фиксирам на фреза со пантограф, на која ги дефинирам облиците на часовниците“, вели тој. А некои од делата што му се инспирација послужија за името на неговиот бренд – „Монте Кристо“.
Јелиќ наведува дека прецизноста е неопходна за сите фази од процесот. „Мерките се дефинирани во стотинки од милиметар. Кога по прототипите евентуално ќе се коригира дизајнот на куќиштето и кога ќе се дојде до конечното решение, се следи техничката документација за изработка на куќиштето за машини ЦНС (CNC). На машини ЦНС и рачно на струг и фреза се изработуваат футролата на часовникот, прстенот околу куќиштето, механизмот, завртките, капакот и круната и сите поврзани делови. Потоа следуваат можна доработка и рачно полирање на секое парче посебно. Конечно, часовникот е врежан. Бројчаникот на часовникот се прави поединечно и рачно. Секое делче од бројчаникот е уникатно, дизајниран за специфичен модел на часовник. Потребно е многу знаење од различни области за да се дојде до крајниот производ на рачниот часовник“.
Нашите соговорници се согласуваат дека најважно е да имаме врвни соработници во областа на часовничарството, машинството, моделирањето и видеопродукцијата. Но и дека морале сами да ги совладаат сите овие фази, вклучувајќи го и дизајнирањето на визуелниот идентитет на нивните брендови.
„Случајот со капак, рамки и механизам, сафирно стакло, дихтунзи, стрелки, бројчаник и стрелки доаѓа кај врвниот часовничар Срба Михајловиќ за монтажа и тестирање на идентична опрема што ја користат врвните часовничарски компании. Прво, само куќиштето без механизмот се комплетира и се тестира постепено до 60 метри водоотпорност“, го објаснува процесот Јелиќ.
Радмил вели дека 95 проценти е самоук. „Користев домашна и странска литература, повеќечасовни видеоснимки за тоа како се прават часовниците, многу контакти со различни занаетчии за усни совети, а мојот пријател златар Стефан Антиќ од Ќуприја ми помогна лично кога ми требаше златарска вештина“.
Приватна архива/HOH
Главниот предизвик во Србија е недостапноста на материјали
Главниот предизвик за овие посветени луѓе е недостапноста на материјалите што може да се обработуваат во Србија.
„Со тоа сум ограничен“, вели Јелиќ. „Титаниумот, на пример, е идеален материјал за часовници, особено за ’модулар’ (Modular), серијата часовници HOH, но проблемот е што се обработува на специјално дизајнирани машини ЦНС. Техничката неможност за изработка на куќиштето според оригиналниот дизајн диктира и мали компромиси во дизајнот на часовникот“.
Тој вели дека за куќиштето користи германски антимагнетен челик 316L, сафирно стакло, врвни швајцарски челични коронки. „Ги завршувам круните според секој модел на часовник и ги правам уникатни. Бројчаникот е во основа месинг и сребро, со највисока финост, исковани како дукат“.
Радмил вели дека најдобар метал за механизми е само златото, но се користи месинг поради финансиски придобивки. „На пример, гравирањето е најдобро на злато и сребро, полирањето е најдобро на злато и не’рѓосувачки челик, титаниумот е најјак, но мене лично не ми се допаѓа затоа што е комплициран за полирање. Очилата на часовниците се од сафир“.
За ремчињата вели дека користи говедска кожа или кожа од некои атрактивни влечуги, животни.
„Засега сам го финансирам целиот проект и не се обидувам да подвлекувам колкава е инвестицијата досега“. Што се однесува на одредувањето на цената, вели дека има многу елементи што влијаат на крајната цена. „Од материјалот на куќиштето, има ли некоја посебна форма, гравирање, поставување дијаманти, посебен механизам... Да речеме, само механизмите може да достигнат и до 10.000 евра. Некој просек е неколку илјади евра за луксузен, уникатен во основната тема и основната варијанта“.
Приватна архива/HOH
„Лазар“ си го нашол сопственикот за 10.000 евра. Иако сам ги генерира средствата од реставрација на скапи часовници, Радмил смета дека има голем потенцијал целиот проект да се претвори во долгорочен бизнис. „Моја најголема желба или цел е да направам свој, поточно првиот српски механизам. Многу сум блиску до тоа сознание, за такво нешто е потребно многу опрема и знаење. Верувам дека ќе го реализирам за две години. Верувам дека можам да оставам личен белег на техничкото подобрување на механизмот. Дизајнерски сакам да правам екстравагантни парчиња како ’MБ енд Ф’ и ’јаков’“.
Јелиќ верува дека дизајнот и интелектуалната сопственост се најголемата вредност на добро дизајниран часовник. Тој гледа можности за одржлив бизнис-модел за неговиот бренд преку инвестиција на инвеститор што би обезбедил средства за производство во Швајцарија или во Германија, потоа за маркетинг, продажба и услуги.
Приватна архива/„HOH“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„HOH“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„HOH“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„HOH“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„HOH“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„HOH“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„HOH“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„HOH“
Погледнете ја галеријата
Приватна архива/„HOH“
Погледнете ја галеријата
„Друга опција е да му се продадат комплетниот дизајн и техничка документација на сериозен производител од Швајцарија или Германија, кој може да го направи и почитува мојот дизајн и да направи врвен часовник. Со моја контрола на дизајнот“, вели Јелиќ.
Тој смета дека тоа е потешка опција „бидејќи тие пазари се доста затворени за надворешна соработка“.
Без разлика на сè, нашите соговорници се единствени по тоа што ќе истраат на основните принципи. Нема два идентични рачни часовници, а изработката е ненадминлива.
