.webp){kind=icon}
Ретроспективата на делата на познатaта уметница со српско потекло во Кралската академија на уметностите во Лондон ќе трае до 1 јануари 2024 година. При влегувањето на изложбата, првото нешто што ќе го видите е затемнета галерија и неколку десетици слики на познати личности (вклучувајќи ги Лу Рид, Лејди Гага и Улај), кои седеа спроти уметницата, во тишина, за време на 75-те дена од нејзината изведба The Artist is Present, во њујоршкиот Музеј за модерна уметност (МоМА) во 2010 година. Оние што имаа можност да ја видат нејзината изложба „Чистач“ во Музејот на современата уметност во Белград ќе ги препознаат сличностите, иако оваа изложба во Лондон се состои од голем број дополнителни дела, како и изведби во живо. По МоМА, изложбата се враќа на нејзините рани дела.
Соработката на Марина со Улај, нејзиниот 12 години животен партнер и колега, има многу значајно место во нејзината креативност. На изложбата доминираат нивните култни дела, како „Rest Energy“, филм за лак и стрела од 1980 година. Абрамовиќ држи лак, а Улај го влече затегнатиот конец, додека стрелата е насочена директно во нејзиното срце. Уметницата овде нагласува брилијантно сложена и застрашувачка метафора.
Bloomberg Adria
Во „Night Sea Crossing“ тие седат неподвижни еден наспроти друг, држејќи контакт со очите, а во „Breathing In/Breathing Out“ го делат истиот здив. Во реконструкцијата на „Imponderabilia“ на двојката (1977), двајца рамнодушни млади изведувачи ги заменуваат Абрамовиќ и Улај, а нивните голи тела се свртени едно кон друго во тесен премин. Нивната последна соработка беше „The Lovers“ (1988), во која започнаа од спротивните краеви на Кинескиот ѕид за да се сретнат на средината. Првичната идеја била да се венчаат таму, но додека ги добиле сите потребни дозволи од кинеските власти, нивната врска се влошила и по три месеци од завршувањето на делото, наместо да се венчаат, решиле дека е време да тргнат секој по својот пат.
Во следната галерија посветена на нејзината подоцнежна работа се забележува дека Марина почнала да се потпира на различни ритуали и медитативни практики (на пр. Випасана) и да ја истражува источната филозофија. Може да се зборува за нејзиното присвојување различни културни практики и преименување во метод Абрамовиќ (Abramović metod), во кој таа ги истражува алтернативните традиции, повеќе поврзани со духовните, религиозните практики и каде што уметноста се граничи со њуејџ-филозофијата. Уметницата бара да се потпрете на парче минерал додека не ја почувствувате неговата моќ. Англиската уметничка критика не ја прими добро оваа спиритуална њуејџ Марина, која ја нарекува и вуду-уметница.
Што ако уметницата не е присутна?
Со текот на годините, нејзината работа беше и ценета и критикувана. Нејзината база на обожаватели расте и веќе некое време важи за една од највлијателните современи уметници. Сепак, нејзините најжестоки критичари ѝ доделуваат различни епитети, од експлоататорски до сатански. Некои рецензенти ја критикуваа изложбата затоа што уметницата не е присутна, туку други уметници имаат ложи изведби на нејзините претходни перформанси; исто така и затоа што ги внесува духовноста и њуејџот во уметноста на неадекватен начин. За нејзините подоцнежни скулпторски дела - на пример „Portal“ (2022), кој претставува лак од осветлени кристали што е доволно жежок и сјаен за да предизвика мигрена, критичарите веруваат дека е изложен првенствено за да се прави самослик! Лондонските критичари се прашуваат дали некоја идна ретроспектива би ја користела истата технологија како и сценско шоу на „Аба“ за проектирање холографски аватари, каде што посетителите би можеле да поминат низ колекција од најголемите хитови?
Факт е дека изведувачите на перформансите беа слабо подготвени, иако учествуваа во еден од аскетските кампови, каде што го спроведуваа методот Абрамовиќ, кој вклучува пост, воздржување од технологија, секс или разговор и многу вежби за издржливост. Исто така, уметницата моментално уште закрепнува од речиси фаталната белодробна емболија и е во лоша здравствена состојба, иако учествува во дополнителни активности во центарот „Саутбенк“ и дава интервјуа.
Во исто време се чини дека публиката подобро реагираше од уметничкиот еснаф, кој во голем дел не е убеден во методот Абрамовиќ. Познато е дека публиката има необична лична идентификација со уметницата и речиси култистичка приврзаност со неа. Уметницата постојано го нагласува ставот дека британската критика е донекаде цинична и подготвена да ја исмејува, а во исто време не сака да биде отворена или ранлива. Таа е свесна за контроверзиите што ги поттикнува и прифаќа спротивставени перцепции за нејзината работа. Можеби затоа своите мемоари „Walk Through Walls“ им ги посвети и на пријателите и на непријателите.
Bloomberg Adria
И покрај „млаките“ оцени од лондонската критика, уметницата се задржува малку подолго на градската уметничка сцена, но овој пат со опера.
Имено, нејзиниот прославен оперски проект „7 Deaths of Maria Callas“, смртта на „тигрицата“, како што ја нарекуваа Калас, е пресоздаден со некои од ариите што ѝ беа најважни на оперската дива. Марина Абрамовиќ и нејзиниот колега во проектот, Вилем Дефо, ќе умрат седум пати во седум филма. Во операта ќе има и нова музика во аранжман на српскиот композитор Марко Никодијевиќ. Со овој проект, кој ќе биде претставен во Националната опера во Лондон, се одбележуваат 100 години од раѓањето на познатата грчка сопранистка со американско потекло.
Што велат колекционерите?
Според „Арт маркет рисрч“ (Art Market Research), само шест нејзини претходни дела се продадени на аукции за повеќе од 50.000 фунти. Клучниот пресврт се случи во 2010 година, кога Абрамовиќ направи големи изданија на фотографии што почнаа да се продаваат за задоволителни суми. Рекордот на аукција дојде во октомври 2020 година, кога „Кристис“ (Christie's) ја продаде инсталацијата „The Life“ за првпат прикажана во галеријата „Серпентин“ во Лондон во 2019 година. Таа достигна цена од 287.000 фунти, многу под процената.
Патем, тоа е само мал дел од износот од милион фунти, колку што наводно чинело за да се направи парчето! Нејзините перформанси не се на продажба бидејќи уметницата претпочита да ја задржи сопственоста на изведбите. Институциите можат да ги изложат на заем, но тоа е договорено со уметницата лично, во нејзиното студио. Што се однесува на наследството од нејзините настапи, останува да се види како тоа ќе го уреди студиото „Абрамовиќ“.
Што се однесува на делата, колекционерите можат да набават фото или видеодокументација, а раните изведби се најбарани. На аукцијата, фотографиите од нејзините најпознати изведби се движат по цена од 30.000 до 100.000 долари. Фотографиите од балканскиот барок (1997) што ја добија наградата на Биеналето во Венеција чинат околу 30 илјади долари. Цените за поновите дела се многу повисоки. Покрај галеријата „Лисон“ во Лондон, уметницата во Њујорк ја претставува и „Шон Кели“. Историски гледано, Абрамовиќ имала голем број следбеници во Европа и во САД, особено меѓу институциите. Во последниве години нејзините дела стануваат сè попопуларни кај поновата генерација колекционери, особено кај приватните музеи и патрони во Кина и во Бразил.
