Грција повторно во центарот на вниманието – овој пат како ѕвезда, а не како пациент во Европа

Грција повторно се најде во центарот на вниманието на финансиските пазари, но за разлика од изминатата деценија, не привлекува внимание како пациентот во Европа, туку како еден од најбрзо растечките пазари во еврозоната. Индексот на Атинската берза (ASE) порасна за речиси 30 проценти од почетокот на 2025 година, зацврстувајќи ја позицијата на Грција како пазарна ѕвезда и потврдувајќи го закрепнувањето на земјата што беше синоним за долговна катастрофа пред само неколку години. Овој пораст се базира на историски економски превирања: драстично намалување на јавниот долг, враќање на инвестицискиот рејтинг, закрепнување во банкарскиот сектор и фискална дисциплина која, парадоксално, сега е посилна во Атина отколку во Берлин.

Овој тренд не е ниту случаен ниту нов – Атинскиот индекс порасна за 18 проценти во 2024 година и за 44 проценти во 2023 година. За споредба, американскиот S&P 500 ја заврши 2023 година со раст од 26 проценти. Речиси една третина од индексот на ASE е составен од банкарски акции, кои оваа година пораснаа во просек за речиси 50 проценти. Грчките банки се реструктуирани и повторно исплаќаат дивиденди по повеќе од 15 години (принос од дивиденда од 3 проценти во 2025 година). Атрактивните вреднувања, коефициентот цена/заработка на Атинскиот индекс е 9 во споредба со индексот MSCI Emerging Markets од 15, и високите приноси се клучни причини за враќање на инвеститорите на пазарот. Слични аргументи неодамна привлекоа капитал на полската берза. Дополнително охрабрување дава фактот дека FTSE Russell ја стави Грција на својата „листа за следење“ за враќање на развиениот пазар, што би можело да отвори врата за пасивните глобални фондови.

Владата на Киријакос Мицотакис, сега во својот втор мандат, спроведе серија структурни реформи: рационализација на јавниот сектор, намалување на сивата економија, поефикасно собирање даноци и усвојување на фискален конзервативизам. Денес, Грција има инвестициски рејтинг од сите четири главни кредитни агенции и позајмува по каматни стапки кои беа дури и пониски од оние на Франција на крајот од 2024 година. Националниот долг се намали за повеќе од 200 проценти на околу 150 проценти од БДП, а владата планира да го отплати првиот пакет за спасување до 2031 година - цели десет години пред предвиденото. Буџетскиот суфицит беше 1,3 проценти од БДП во 2024 година, што ја става Грција меѓу ретките земји од еврозоната со позитивен биланс. Владата се гордее со низа материјални симболи на закрепнување: луксузен комплекс изграден на местото на поранешниот аеродром во Атина, изградбата на највисоката зграда во земјата и отворањето на центри за податоци на „Мајкрософт“ и истражувачки центар „Фајзер“.

Сепак, макроекономскиот бум сè уште не го подобри значително животниот стандард на граѓаните. Грчката економија е сè уште околу 19 проценти помала отколку во 2007 година, додека економијата на ЕУ во меѓувреме порасна за 17 проценти. До 2009 година, БДП на Грција по глава на жител беше во согласност со европскиот просек, но оттогаш десет земји го престигнаа. Денес, Грција е втората најсиромашна членка на ЕУ, веднаш по Бугарија, и најсиромашната во еврозоната. Со оглед на брзината на пристапот на Бугарија, сè пореално е дека Грција наскоро би можела да го заземе само дното на ранг-листата на ЕУ.

Штрајковите, протестите и политичките скандали во јавните служби - како што е трагедијата со возот во Темпе во 2023 година, во која 57 лица загинаа поради човечка грешка - продолжуваат да одразуваат длабока недоверба кон институциите. Демографските трендови се негативни, со високи стапки на емиграција на младите и сè поизразени климатски закани. Социјалните пукнатини нè потсетуваат дека закрепнувањето на пазарот не мора да значи социјален напредок. Успехот на владата на Мицотакис на долг рок ќе се мери со способноста да се трансформира грчкиот модел на раст - базиран на туризам и изјамување - во одржлив модел базиран на иновации и раст на продуктивноста.

Грчката берза денес е пример за тоа како реформската агенда и политичката стабилност можат да ја вратат довербата на пазарот. Но, клучното прашање останува: дали ова е само цикличен бум поттикнат од туризмот и ниските каматни стапки - или почеток на трајна економска трансформација?