И зградите останаа без пасоши, енергетските контролори немаат лиценци

Европската Унија неодамна ја усвои Директивата за енергетска ефикасност на зградите според која во периодот што следува треба да се изврши реновирање на старите згради. Целта е објектите да станат енергетски ефикасни во правец на исполнување на климатските цели за нулта емисија на јаглерод диоксид.

Трошокот за овој потфат се проценува на околу 275 милијарди евра годишно, затоа што, според анализите, треба да се интервенира кај сите згради што се градени пред 2000 година, а такви се околу 85 отсто од објектите на Стариот Континент. За нив е предвидено да ги намалат штетните емисии за 60 отсто до 2030 година.

Надвор од Европската Унија, во Велика Британија состојбата е слична. Се проценува дека околу 70 отсто од комерцијалниот имот во земјата моментално има сертификат за енергетски карактеристики од степен Ц или понизок. За да останат во функција, зградите со понизок степен треба да стигнат до Ц до април 2027 година, а до 2030 година оценката не смее да падне под Б. Дури 60 отсто од магацинскиот простор нема да ги постигне овие цели. За тоа ќе бидат потребни вложувања од 150 милијарди фунти.

Главната битка во развиените земји сега не е прашањето дали да се исполнат целите, туку од каде да се најдат пари за таа намена во услови на финансиска криза и високи трошоци за задолжување. Познавачите велат дека „ако економското опкружување закрепне, а каматните стапки се намалат, тоа навистина ќе помогне во донесувањето одлуки и тоа ќе им даде на инвеститорите во недвижности малку повеќе простор за дишење“, пренесува „Блумберг“.

Македонија во моментов е во лимбо-ситуација

Изборите се причина земјава да се наоѓа во тешка ситуација кога станува збор за исполнување на обврските што ги налага Законот за енергетска ефикасност. Имено, есента 2023 година Министерството за економија предложи измени на Законот, но тие не стигнаа на дневен ред до распуштањето на Собранието. Сега ќе се чекаат новиот состав на парламентот и новата влада. „Во меѓувреме земјава е оставена во многу тешка позиција, која никако не може да се надмине до есен“, вели во изјава за „Блумберг Адрија“ универзитетскиот професор и основач на Македонската асоцијација за енергетска ефикасност, Константин Димитров.

„Сега сме во една лимбо-ситуација затоа што лиценците на околу 150 енергетски контролори се истечени и не може да се продолжат. Тоа значи дека нема кој да изврши контрола на новите згради, со тоа тие не можат да добијат енергетски пасош, што е услов за добивање употребна дозвола и впишување во катастар. Не може да се одобруваат ниту нови проекти, затоа што и за нив треба одобрение од енергетските контролори, кои немаат лиценци, а тоа значи дека не може да се издаваат ниту одобренија за градба“, вели професорот Димитров.

Професор Константин Димитров/Приватна архива

Законот за енергетска ефикасност во земјава беше донесен уште во 2020 година, но не ја постигна целта, па минатата есен беа предложени измените што Собранието не стигна да ги донесе. При предлагањето на измените, Министерството за економија образложи дека „досегашната имплементација на Законот за енергетска ефикасност даде ограничени резултати, со оглед на некомплетирањето на подзаконската регулатива, чие донесување произлезе од него. Имено, неколку клучни подзаконски акти не се донесени, со што се отежна развојот на пазарот на енергетската ефикасност и соодветната имплементација на политиките во оваа област“.

Од Министерството за економија за „Блумберг Адрија“ велат дека двете последователни кризи се причина за неносењето на потребните акти.

„Во изминатиот период сите ресурси и средства како на светско ниво така и во нашата држава беа насочени кон справување со овие кризи. Со Законот за енергетска ефикасност се предвидени повеќе подзаконски акти, над 20. Некои од нив се веќе изработени и ставени на јавна расправа, некои од нив се во процес на донесување, а некои од подзаконските акти не се донесени и за истите тие се бараат техничка помош и средства за да може да бидат изработени“, ни рекоа од Министерството.

Нема стратегија за реконструкција на згради

Енергетски пасоши во земјава се издаваат од 2015 година. Тогаш тие беа предвидени со Законот за градење, подоцна влегоа во Законот за енергетска ефикасност од 2020 година. Димитров вели дека сите згради што се градени по 2015 година и имаат пасош ги задоволуваат основните минимални барања и имаат оценка Ц. „Имаме ние и многу приватни згради изградени во овој период што имаат оценка Б, па дури и А“, вели тој.

Слабоста на Законот што требаше да биде надмината со измените е при категоризацијата предвид да не се зема само греењето во зградите, туку и сите други инсталации.

Што се однесува на старите згради, состојбата е многу посложена. Законот предвиде Министерството за економија да изработи стратегија за реконструкција. Четири години по стапувањето во сила на Законот, таква стратегија нема.

„Стратегијата за реконструкција не е изработена од повеќе причини. Би сакале да укажеме дека во времетраење на енергетската криза беа направена измени на директивите за енергетска ефикасност, со кои стратегијата за реконструкција се замени со долгорочна стратегија за реновирање. Во нашиот закон немаше правен основ за изработка на истата таа. Од таа причина, се направени соодветните измени во последниот предлог-закон за измени на Законот за енергетска ефикасност, со што се даде правен основ за изработка на долгорочната стратегија за реновирање“, велат од Министерството за економија.

Димитров вели дека услов за изработка на стратегијата беше да се направи список на згради кај кои треба да се интервенира со цел да се зголеми енергетската ефикасност.

„Законот предвиде годишно три отсто од сите згради во државна сопственост, според катастарските податоци, да подлежат на енергетска контрола. Целта беше да се види колку од нив можат да добијат оценка Ц. За сите со пониска категорија требаше да се направи план за да ја подобрат ефикасноста. Такви категоризации направија и Србија и Босна и Херцеговина“, вели Димитров.

Иселениците градат објекти со поголема енергетска ефикасност

Според пописот од 2021 година, 182.274 згради имаат енергетска фасада. Постои голем диспаритет меѓу општините каде што жителите вложуваат во објектите. На пример, во некои општини дури 60 отсто од фасадите се енергетски, во други такви се под 20 отсто, покажуваат наодите на Институтот за дигитализација, економија и иновации (ИДЕИ).

Наодите уште сугерираат дека постои поврзаност со процентот на нерезидентно население по општина и процентот на општини со енергетски ефикасни фасади.

„Со други зборови, оние општини што имаат значителен процент на иселени, најверојатно градат или вградуваат енергетски ефикасни материјали во живеалиштата што ги имаат во Македонија. Сепак, просторната анализа покажува дека во некои општини каде што има висок процент на отселено население (над 28 отсто живее надвор), тоа не соодветствува со висок процент на енергетски ефикасни фасади, што пак може да биде показател дека тие не вложуваат повеќе во своите живеалишта дома во Македонија“, вели Александар Костадинов, претседател на ИДЕИ.

Приватна архива

Тој смета дека треба дополнително да се истражат можностите за да се зголемат вложувањата во енергетски ефикасни објекти. Во овој случај треба да се размислува за повеќе субвенции од општините или Владата, нискокаматни кредитни линии и слично.

„Во оваа насока, домашните институции, вклучувајќи ги и општините, во текот на минатата декада обезбедија голем број субвенции и грантови за соларни колектори, ПВЦ-прозорци, енергетски ефикасни фасади“, вели Костадинов.

Министерството за економија секоја година има програма за субвенционирање на домаќинствата што ја подобруваат енергетската ефикасност во домот преку замена на греењето со купување високоефикасни инвертер клима-уреди, вградување ПВЦ-прозорци, поставување сончеви термални колектори.

За купување клима-уред државата субвенционира до 25.000 денари, за ПВЦ-прозорци субвенциите се до 50 отсто од инвестицијата, не повеќе од 500 евра, за сончеви колектори поддршката изнесува до 30 отсто од цената, максимум до 300 евра.