Вино и вештачка интелигенција: Како технологијата го менува македонското лозарство

Дигитализацијата, а денес веќе зајакната и со роботизација со интегрирана вештачка интелигенција (ВИ), не е веќе ограничена само на фабричките хали туку на глобално ниво е честа појава и на полињата, особено во лозарството. Тоа вклучува планирање и спроведување потребни мерки во лозјето, а со цел да се максимизира родот и во квантитет и во квалитет. Тоа, на пример, се постигнува и со користење податоци пренесени преку сателити, кои препознаваат одредени климатски услови и на тој начин укажуваат на потребата од вештачко наводнување. Друга примена се сензорните системи со ВИ, кои можат објективно да го проценат вкусот на грозјето и виното и да препознаваат карактеристики што го одредуваат квалитетот.

Во година обележана со екстремни климатски настани, опаѓање на потрошувачката и постојан економски притисок, глобалната винска индустрија лани се соочи со тоа што многу експерти сега го нарекуваат дигитална раскрсница. Според сеопфатниот извештај за минатата година објавен од врвниот вински магазин „Вајнтур“ (Vinetur), секторот се соочува со својот најнестабилен период во повеќе од половина век, туркајќи ја дигиталната трансформација од опционална во суштинска.

Податоците од Меѓународната организација за лозарство и вино истакнуваат мрачна заднина: глобалното производство на вино падна на 60-годишно најниско ниво од 225,8 милиони хектолитри, што е намалување од речиси пет проценти во однос на 2023 година. Потрошувачката, која сега изнесува 214,2 милиони хектолитри, исто така го достигна најниското ниво од 1961 година, предизвикана од чувствителноста на цените и генерациските промени во навиките за пиење. Површината на лозјата продолжи да опаѓа четврта година по ред, достигнувајќи 7,1 милиони хектари. Меѓународната трговија остана релативно стабилна по обем од 99,8 милиони хектолитри, додека нејзината вредност малку се намали, на 35,9 милијарди евра, а цените останаа стабилни на рекордни 3,60 евра за литар.

Во вакви околности винскиот сектор се потпира повеќе на технологијата за стабилизирање на деловните операции, лов на нови потрошувачи и заштита од идни нарушувања. Новите технологии се дел од таа трансформација, но нивното усвојувањето е нерамномерно.

Во извештајот се забележува дека дигиталната зрелост на индустријата останува просечна во споредба со другите сектори, со силно усвојување во секторите за финансии и маркетинг, но побавен напредок во производството и лозарството. Системите за планирање ресурси на претпријатијата ги користат над 75 проценти од бизнисите, ама во делот на сметководство и управување, а околу половина од сите производители користат дигитални алатки за маркетинг и ангажирање на клиентите. Сепак, и покрај растечкиот интерес, помалку од 40 проценти од производителите на вино користат дигитални алатки во директната работа со лозјата.

Depositphotos

 

Меѓу тоа малцинство посветено на инвестиции во иновативни пристапи со нови технолошки решенија се издвојува и една од македонските винарници, „Тиквеш“, која веќе 140 години ги пласира своите вина на гурманските трпези. Со 1.300 хектари сопствени насади и уште 5.000 хектари контролирани лозови насади, винарницата остварува годишна продажба на 15,3 милиони литри амбалажиран производ, а капацитетот за винификација изнесува 32 милиони литри.

Иновативните практики и напредните технологии се клучни за раст во винарството и лозарството

Воведувањето современи стандарди, иновативните практики и напредните технологии се клучни фактори за обезбедување одржлив развој на винарската индустрија во услови на засилени климатски промени. За добри резултати е неопходно континуирано следење на новите трендови и нивна имплементација, но и силна соработка помеѓу индустријата, експертската јавност и институциите. Ова беа главните заклучоци на конференцијата „Иднината на лозарството: Иновации, стандарди и одржлив развој“, која минатиот месец се одржа во Скопје во организација на здружението „Вина од Македонија“, во кое членуваат најголемите производители и извозници на вино од земјава, и на здружението „Повардарски - ВРВ“ (ново здружение за заштита на географската ознака на виното). 

„Само со заеднички напори и координирани активности можеме успешно да се справиме со новите состојби и да обезбедиме опстанок, но уште повеќе сигурен и долгорочен развој на лозарството и винарството. За тоа е потребна финансиска и институционална поддршка, како и регулаторна рамка, имплементација на стандарди, но и соработка со академската заедница во однос на научните факти и воведувањето иновации. На овој начин производителите на грозје и вино на терен ќе ги преземаат вистинските чекори и мерки, со кои ќе се обезбедат квалитетен род и вредност за секој член на индустријата, но и за целокупната економија“, изјави Светозар Јаневски, претседател на здружението „Вина од Македонија“. 

Светозар Јаневски, претседател на здружението „Вина од Македонија“ Приватна архива

 

Според Елена Младеновска-Јеленковиќ, извршна директорка на здружението „Вина од Македонија“, конкурентноста ќе се зголеми само преку научни сознанија и соработка, а стратешка определба е да се дефинираат стандарди за производството на грозје. 

„Ангажирањето на странските експерти на лозовите насади на ‘Тиквеш’ има позитивно влијание врз обезбедувањето одржлив развој на целокупното домашно лозарство и винска индустрија. Со дигитализацијата во производството на грозје, како и преку експертизата што ја добивме, ја подигнавме контролата на лозовите насади на највисоко ниво“, рече Младеновска-Јеленковиќ. 

Во не толку предвидливи услови за земјоделството генерално, секако и за лозарството, а како последица на климатските промени, прецизното лозарство постепено добива на тежина. Со помош на алатки како сензорски технологии, беспилотни летала и соодветно ГИС-мапирање (англ. GIS – Geographic Information System - ГИС е технологија што се користи за креирање, управување, анализа и мапирање на сите видови податоци, поврзувајќи ги податоците со мапа), се обезбедуваат насочено користење на ресурсите и умерени подобрувања во квалитетот на грозјето, при што одредени студии докажуваат зголемена ефикасност и намалување на употребата на хемикалии. Токму тоа се покажува и во случајот со „Тиквеш“.

Клемен Лисјак, енолог и истражувач во Земјоделскиот институт на Словенија, веќе две децении работи на интеграција на иновативни пристапи во производството на грозје и вино во винарската визба „Тиквеш“. Тој истакнува дека патот на квалитетното вино почнува од лозовиот насад, па многу е важно како се наводнува, како се следи зреењето на грозјето, како и кога се одредува точното време на берба, а притоа треба да се имаат предвид и географските и климатските специфики на одредено подрачје. 

Клемен Лисјак, енолог и истражувач во Земјоделскиот институт на Словенија Приватна архива

 

„‘Тиквеш’ инвестира многу напори, средства и енергија во иновативен пристап и во лозарството и во енологијата. Во моментов имаме посебен сектор што го имплементира овој иновативен нов пристап, со цел да се прецизираат енологијата и лозарството, како и да се добие подобар израз на оригиналните типични вина за регионот. Ова вклучува многу различни активности. На пример, винарницата вложува многу во подобро мониторирање на водниот стрес. Потоа, тука е и ДСС – систем за поддршка на одлуки (англ. DSS - Decision Supporting System) како софтвер што помага за подобро и попрецизно наводнување и искористување на водата“, вели Лисјак, додавајќи дека истовремено се инвестира многу енергија и работа во подобро надгледување на процесот на зреење на грозјето. „Тука ги следиме новите индекси т.н. индекс на полнење со шеќер (Sugar Loading Index), кој ни дава точна информација за точното време кога да се бере грозјето за да се добие најдобрата експресија на арома за виното“, вели Лисјак.

Глобалните климатски промени се најголемиот проблем секаде, температурите растат на глобално ниво со присуство на повеќе екстремни временски услови, како поплави и невообичаено обилни дождови, истовремено соочувајќи се и со помалку вода, што изнудува приспособување, вели професорот од Словенија.

„Секој мора да се приспособи, не само тука туку секаде низ светот. Тоа, секако, вклучува многу напори и средства во иднина. На пример, ние треба да донесеме вода ако сакаме да имаме грозје и да одгледуваме на полињата. Оттука, најголемиот предизвик е приспособувањето на новите услови. Па, од една страна тука имаме инвестиции, а од друга ни требаат нови алатки, нови знаења, ДСС-систем што ќе ни покаже како прецизно со минимална употреба на вода да овозможиме одржливо одгледување на виновата лоза и да имаме добри резултати“, вели Лисјак, напоменувајќи дека токму во тој дел „Тиквеш“ се покажува како успешен имплементатор на иновативните решенија преку долгогодишно инвестирање во знаења, луѓе и лаборатории. „На пример, последната лабораторија за почвата е во контекст на подобрување на знаењата за нејзините состојби и трансферирање на сознанијата и добиените анализи до другите одгледувачи на грозје. Инвестираме во прецизно мониторирање на грозјето, а се сетира и нов сектор за тоа. Имаме сектор за микробиологија за производство на сопствен квасец што ќе се користи во виното. Значи, оваа работа што константно се презема во последните десетина години претставува всушност своевидна адаптација на новите трендови и мислам дека ова е единствениот начин за приспособување, дури и во услови кога немаме баш многу добри прогнози за климатските промени“, вели Лисјак.

Агрономската прецизност директно влијае на цената на грозјето

Според Џовани Бигот, агроном, истражувач и консултант, зајакнувањето на конкурентноста и подобрувањето на позициите на македонските вина на пазарите се детерминирани од следењето на новите трендови во лозарството.

„Цената на грозјето е поврзана со степенот на агрономска прецизност. Потребна е модерна инфраструктура за наводнување, како и поедноставен увоз на агротехнолошки алати и производи. ‘Тиквеш’ веќе го трасира патот за модерното македонско лозарство“, рече Бигот, нагласувајќи ја важноста на континуираното инвестирање во нови иновативни практики во лозарството како основен услов за конкурентност.

Џовани Бигот, агроном, истражувач и консултант Приватна архива

 

Климатските промени нѐ принудуваат да најдеме нови решенија за конкретните услови во кои се наоѓаме за да одгледуваме винова лоза, вели агрономот Бигот, кој посочува неколку сегменти што се важни за обезбедување квалитетно грозје:

• Континуирано мониторирање на виновите насади, односно на процесот на одгледување, за да се разбере што треба да се направи секоја недела. Веќе не е можно да се планира на почетокот на сезоната, па мора да се носат одлуки и среде сезоната, а некогаш и да се променат на една или две недели, бидејќи климата се менува и мора да се реагира навремено и соодветно.
• Користење на ДСС-системот за донесување одлуки заради заштита од штетници. Алгоритамот овозможува да се разбере кога и дали е потребно да се прска против штетници или не.
• Менаџирање со почвата: Искуството во „Тиквеш“ покажува дека со минимална површинска обработка е подобро отколку со традиционалната обработка.
• Користење производи за заштита од оштетувањето од топлотните бранови, кои овозможуваат да се задржи повеќе вода во листовите на растението, со цел да се намали температурата. „Со овие нови пристапи ние ги ублажуваме ефектите од климатските промени на винските полиња и исто така во тешки и различни сезони целта е да се обезбедат продукција и квалитет паралелно, не само едното од нив“, вели Бигот, напоменувајќи дека анализите докажуваат дека со употребата на бела глина или други аминокиселини, како пролин, температурата на растението во одредени случаи се намалува дури до пет Целзиусови степени во однос на атмосферската температура.
   

Споделувањето податоци е клучно за поголема конкурентност

Дигитализацијата значи да се носат одлуки врз база на собраните податоци. Податоците во винарницата „Тиквеш“ се добиваат од една апликација за грозје што е направена за да ги регистрира сите набљудувања што е можно да се спроведат на виновите насади, а со цел да се согледуваат промените навреме и да се реагира на неделно, па дури и на дневно ниво за да се одржи здравјето на растението за максимален род во количество и квалитет. На крајот, сите собрани агрономски информации се поврзуваат со индексот Бигот (именуван токму по неговиот креатор, нашиот соговорник Џовани Бигот), кој покажува каков е потенцијалот на секоја лоза според девет параметри што лесно се набљудуваат за време на сите стадиуми на одгледувањето на лозјето и на крајот ја дава можноста сите тие да се класифицираат според различните потенцијали за квалитет.

Depositphotos

 

Бигот верува дека врвните вина се создаваат пред сè во лозјето, па затоа можноста за мерење на неговиот квалитет на најобјективен можен начин би им била од огромна помош на производителите на вино.

Наводнувањето и потхранувањето се предизвик во услови на климатски промени

„За да се разбере иновацијата и тоа колку е важна за полињата е неопходно да се разгледа наводнувањето, односно колку вода има на располагање, колкаво количество е потребно да се обезбеди при одгледувањето на виновата лоза. Во винарницата ‘Тиквеш’ се аплицираше прецизно наводнување, но исто така и потхранување со водата. Тоа е нешто ново за истовремено да се комбинираат двете многу важни практики: вода и потхранување. Со системот што го користиме обезбедуваме прецизно наводнување според анализите за водата во лисјата на растението, бидејќи кога лозата има доволно вода и хранливи материи, врвот продолжува активно да расте, но кога има воден стрес (хидрични ограничувања), тој раст забавува или целосно запира“, вели Бигот.

Тоа подразбира справување со уште еден предизвик: достапна вода за наводнување во секој период од годината, а не само во жешките летни денови. „Многу е важно да се има доволно вода на располагање во текот на целата сезона за да се следи точно колку и што е потребно за продукција на квалитетно вино“, вели Бигот.

Според неговото мислење, времето за поврат на инвестициите за кои зборувавме погоре е околу три години.

„За сето тоа да се аплицира, да се верифицира, да се постави и нагоди и на крајот да се спроведат методите за следење во следните години, потребни се три години да се врати инвестицијата и мислам дека повратот на ваков тип инвестиции е многу висок. На пример, ако имплицираш вода и дохрана, може да го зголемиш квантитетот за четири пати. Без тоа ние губиме многу и во однос на квантитетот и во однос на квалитетот“, заклучува Бигот.