.webp){kind=icon}
Македонските јавни претпријатија, трговски друштва во сопственост на државата, општински јавни претпријатија се заглавени во милионски долгови, во евра. Некои од тие долгови се постари и од 30 години. Влијаат на рентабилноста, ја доведуваат во прашање исплатата на плати, се почесто, посебно есенва, овие компании се соочуваат со штрајкови и протести. Дел од овие претпријатија се под надлежност на општините, многу од нив во минатото. па и денеска беа плодна почва за расад на партиски кадри па повеќето се и превработени. Кој ги расипуваше со политикатнтство, кој ги направи неефикасни? Скопје минатата недела остана без јавен транспорт, за деновиве е најавен протест и на Пошта на Северна Македонија.
Прво анализираме колку должат јавните и државните претпријатија? Според последните податоци на Министерствто за финансии заклучно со септември годинава, доспеаните, а неплатени обврски на сите субјекти во Македонија надминуваат 400 милиони евра.
Половина од овој долг е неплатени обврски на државата и нејзините фирми кон приватниот сектор. Останатата половина се обврски меѓу нив самите.
Се должи по сите основи: плати, придонеси, надоместоци од плати, данок на додадена вредност, фактури за завршени работи и набавени стоки и услуги...
Инаку во последната колумна, министерот за финансии Фатмир Бесими најави продажба на државните загубари.
„Со планот даваме и мерки и препораки за јавните претпријатија и трговските друштва во државна сопственост, преку изработка на петгодишни финансиски и бизнис планови за нивно рентабилно работење. И тука се препорачува реорганизaција на работниот процес, без да се наруши редовното функционирање. Можноста за штедење на тековни трошоци исто така е голема, со што се предвидуваат заштеди и до 20 отсто од досегашните трошоци. Во однос на одредени претпријатија загубари кои претставуваат товар за буџетот, а може да функционираат на пазарни услови ќе се препорача приватизација или јавно приватно партнерство, вели Бесими.
Железницата – повеќедецениски загубар
Според листата на Министерството за финансии, најголем должник во земјава е АД МЖ Транспорт. По истата листа, компанијата должи 70 милиони евра, според нивните книговодствени пресметки пак, долгот изнесува близу 100 милиони евра.
МЖ Транспорт освен по долговите, во јавноста е познат и по честите штрајкови. До март годинава кога вработените последен пат го сопреа железничкиот сообраќај заради неисплатени плати, во оваа компанија штрајкови имаше секој месец. Сега, Мајан Вејсели, кој на позицијата директор е само два месеци, вели дека компанијата се носи со предизвиците и успева да исплаќа плата навреме, со истата динамика од порано, половина на 15 – ти, половина на 30 – ти во месецот. Сепак, долговите на фирмата влијаат на рентабилноста, вели тој во изјава за Блумберг Адриа.
МИА
Вејсели вели дека МЖ Транспорт должи 10,5 милиони евра кон странски железници за периодот 1991 – 1995 година. „Овој долг стои во сметководство. Не се плаќа. Нема ни на кој да го платиме. Компаниите од тој период не постојат, па се бараат нивните правни наследници. Ќе се бара некое правно решение“.
Потоа, на списокот обврски кои не се платени стојат 8,3 милиони евра, исто така кон странски железници за периодот од 1996 до 2002 година. „За овој долг преговараме, се обидуваме да соработуваме со нашите партнери и да најдеме некое решение да го плаќаме долгот на рати, но да не мора да ги плаќаме каматите“.
Компанијата должи над 22 милиони евра на внатрешни добавувачи. „Овој долг е најтежок. Јас ги разбирам приватните фирми, ама тоа е тоа“, вели Вејсели.
Уште 20 милиони евра МЖ Транспорт должи по основ на кредит од 2015 година кон ЕБРД за набавка на нови вагони. Тој долг, според Вејсели, редовно се плаќа.
„Сите овие долгови ја нарушуваат рентабилноста на компанијата, ама се бориме да издржиме“, објаснува директорот.
Втор на списокот со должници е ЈП МЖ Инфраструктура со долг од 26 милиони евра. Сепак, според дитректорот на ова јавно претпријатие, Хари Локвенец, компанијата нема проблем со ликвидноста.
„ЈП МЖ Инфраструктура има долг од 50.000 евра кон доверители. 260.000 е долг за ДДВ. Ние редовно плаќаме, но во моментот кога Министертсвто го прави пресекот, тие пари останале како долг. Останатите 25,6 милиони евра се кредити кои редовно се плаќаат преку Министерството за финансии. Компанијата нема проблем ниту со исплата на плати, ниту со некакви други обврски“, вели за Блумберг Адриа, Хари Локвенец.
АД Пошта и клучните скопски јавни претпријатија - на колена
Минатата недела Скопје прв пат во историјата остана без граски превоз заради штрајкот на вработените во Јавното сообраќајно претпријатие (ЈСП) кои не ја зедоа навреме септемвриска плата. Градот Скопје ја прфрли топката на државата, државата на градот, скопјани не стасаа на работа и училиште.
Проблемот овој месец беше надминат со пренамена на 133 милиони денари од буџетот на град Скопје за исплата на плата. Сепак, компанијата останува со долг од пет милиони евра заклучно со септември. Директорот Александар Стојкоски вети дека ќе одговори на прашањата на Блумберг Адриа, но потоа не одговараше на телефонските повици.
На прашањата на Блумберг Адриа, иако првично вети, не одговори ниту директорот на АД Пошта, Васко Стефанов. Ако денеска на сметката на работниците не легне септемвриската плата, тие утре ќе излезат на протест пред Владата. Во писмото кое Сојузот на синдикатите на Македонија (ССМ) го испрати до премиерот Димитар Ковачевски и Владата, се вели дека бараат итна средба за надминување на проблемите во кои се наоѓа компанијата.
„Со години синдикалните организации бараат реформи за стабилизација на друштвото, но до ден денес ништо не е сторено, продолжува лошата кадровска политика, а работници работат во супстандардни услови. Во таа насока, потребно е итно изготвување на нова систаматизација на работните места и реонизација која е од суштинско значење за воведување професионално работење и целосна реорганизација на Пошта со цел да се врати довербата на граѓните и сјајот на поштата“, стои во писмото на ССМ до премиерот Ковачевски.
Државата исто како ССМ, смета дека во овој случај е неопходна реформа.
„Има модели на јавно-приватно партнерство коишто ние не сме ги испробале доволно во нашата земја, а можат да го дадат истиот ефект. Сметам дека во Македонски пошти пристапот е многу јасен: Треба да поставите добар менаџмент и волја од сите страни и да признаеме дека ваков модел не генерира добар резултат. Кога ќе добиете во градот Скопје писмо или пратка после шест до седум дена тоа укажува колку е ефикасно и затоа луѓето не се склони да ја користат таа услуга кога има подобри и поефикасни начини на дистрибуција. Мора се свестиме дека на работа се оди да се работи и да се испорача услуга“, изјави неодамна вицепремиерот задолжен за економски прашања, Фатмир Битиќи во интервју за ТВ Клан.
Реформи се заговараат и во АД Водостопанство Скопје. И во овој случај под притисок, со штрајк, беше издејствувано вработените да ги земат заостанатите три плати.
Синдикатот се закани и со штрајк во скопски Водовод и Канализација доколку директорот не постапи по решенијата на државните инспекциски служби и не престане со преместување работници. Компанијата должи над седум и пол милиони евра. А, евентуалниот штрајк, ќе ги остави скопјани без вода.
Пет милиони евра долг за плати и придонеси
И општините се на листата должници. Најзадолжени се Тетово, Гостивар и Охрид. Заедно должат над 30 милиони евра.
Од доспеаните, а неплатени обврски на јавните и државните фирми, над пет милиони евра се по основ на неисплатени плати и придонеси на работниците. Дури седум милиони евра се долг по основ на различни надоместоци. Долгот кон ангажираните како времени вработени изнесува над 400.000 евра.
До крајот на годината, според податоц ите на Министерство за финансии, за плаќање достасуваат уште 150 милиони евра. Над 80 милиони кон приватните фирми, остатокот ќе влезе во ѓаволскиот круг на преживување во јавниот сектор.
