.webp){kind=icon}
Ќе направев сè поинаку. Моите инвеститори вложија повеќе од милион евра во моето образование, така што тоа е доста добро“, коментира за неговите претприемачки почетоци Мате Римац, хрватски иноватор, претприемач и основач на компанијата за производство на електрични спортски автомобили „Римац Автомобили“. Новинарот на „Блумберг Адрија“, Марко Перожиќ разговараше со него на меѓународната конференција „Од кризниот менаџмент до новиот оптимизам“ која се одржа во Блед.
Многу работи брзо се променија во последните години, колку ви е тешко идеите да ги претворите во производство и како ги комуницирате?
Промените се секојдневни, кога компанијата рапидно расте изгледа како да водите различна компанија секој ден. Кога почнав, бев само млад ентузијаст за автомобили и се што можев да размислувам беше моторот, неговиот звук и слично. Кога почнав да работам на електричен автомобил во мојата гаража, сите ме прашуваа дали сум луд. Неверојатно е колку многу се промени во последните години. Во тоа време немавме ниту еден електромобил регистриран во Хрватска.
Сè се промени во последните три години. Не знам точно зошто и дали е виновна Грета (Тунберг, шведски еколошки активист, оп. у.), но сите зборуваат за електрификација, транзиција од фосилни горива, а особено во нашата индустрија не прашуваме дали, туку колку скоро. Сите брзаме по Тесла. И јас пред 15 години бев убеден дека сакам цел живот да го вложам во овој сегмент. Веројатно е потребна малку среќа, но пред се желба.
Дали треба да бидете малку луди за да тргнете по овој пат?
Како стартап компанија, па и подоцна, бевме пред колапс или банкрот, постојано се боревме за опстанок, односно да не бидеме избркани од изнајмените простории поради неплаќање. Бев млад, немав што да изгубам, па бев целосно посветен на тоа од првиот ден. Треба да се биде луд и мотивиран, но не со пари, бидејќи тогаш имало полесни патишта по кои можеш да одиш. Тешко е да се претворат идеите во реалност, за тоа треба да имате внатрешна мотивација.
Исто така, мора да комуницирате со инвеститори, клиенти, технолози... Колку беше тешко да се артикулираат тие идеи?
Тогаш изгледав како дете и доаѓав од мало место. Не познавав никого во автомобилската индустрија. Сега практично секој ден разговарам со главните играчи на овој пазар, со луѓе од „Бугати“, „Порше“, „Ферари“. На почетокот никој не ни обрнуваше внимание, но потоа со малио чекори успеавме. Треба да се докажуваш секој ден, и како што тоа го правевме постојано, тие почнаа да ме почитуваат. Почнуваат да ве следат кога ќе почнете да ја победите конкуренцијата. Нашите инвеститори ни даваат и кредибилитет.
Колку често сте морале да продадете идеја за која не сте сигурни дека можете да ја постигнете?
Мислиш да го лажираш додека не го направиш? Бев многу оптимист и ентузијаст. Бидејќи немав искуство, верував дека сè може да се направи побрзо и со помалку пари отколку што всушност се покажа. Еден добар колега во автомобилската индустрија ми рече дека треба да ги помножиш проценетото време и пари со пет за да се приближиш до реални, остварливи рамки. Факт е дека да го знаев сето ова од почеток, немаше ни да ја започнам оваа приказна. Затоа, розовите очила се донекаде здрави за еден претприемач на самиот почеток, инаку тој воопшто не би започнал бизнис.
Дали би промениле нешто на вашето патување со денешното искуство и знаење?
Се разбира, јас би направил се поинаку. Моите инвеститори вложија повеќе од милион евра во моето образование, така што тоа е доста добро. И денес ѝ претставуваме на јавноста кога нешто успеваме да реализираме. Денес секако би направил различни работи од техничка страна и од аспект на водење на компанијата, тимот.
Дали вашиот тим навистина ви е многу лут?
Ова е можеби разликата помеѓу мојата компанија и другите, бидејќи јас сум сопственик и директор, што е различно од другите, каде што директорот го назначува сопственикот. Тогаш не би ме интересирал тимот, би ме интересирале само бројките. Јас сум посветен на моите вредности, поточно заштита на планетата. За време на пандемијата, имавме практично неповторлив експеримент кога никој не правеше шоуа бидејќи сè запре. Таков ефект веројатно е невозможно да се повтори. Тогаш постигнавме намалување на емисиите од пет проценти.
Ќе бидат потребни години, можеби дури и децении и многу пари за да се постигне истиот ефект. Кога го велам ова, не можам да верувам дека една толку паметна земја како Германија ги затворила сите свои нуклеарни реактори. Сега некои други земји полека го следат тој пример. Како некој што профитира од револуцијата на електрификација, чудно ми е што најпаметните луѓе во Европа прават такви потези.
Што се случи, а што немаше да се случи ако се откажевте од вашиот пат?
Еден од моите најголеми проблеми беше што немаше таленти во Хрватска, таленти во однос на искуство, имавме знаење. Тоа го заменивме со ентузијазам и мотивација, дека можеме да успееме во Хрватска, не само во САД и Германија. Беше тешко да се најде некој кој може да го изгради синџирот на снабдување или да управува со логистиката, производството, човечките ресурси, сето тоа. Дополнително, на самиот старт немавме ниту капитална ниту државна поддршка. Затоа моравме да размислуваме глобално од самиот почеток. Знаевме дека не можеме да сметаме на домашниот пазар бидејќи нема да опстанеме. Дури и сега, како инвеститор во млади стартапи, фокусирањето на локалниот пазар за мене е црвено знаме.
Што би им порачале на носителите на одлуки? Какви законски измени ви се потребни?
Ништо, собравме огромен капитал, пазарната вредност на компанијата лани надмина две милијарди евра. Во моментов разговараме за одредена можност со Европската комисија. Тешко ми е кога луѓето ме прашуваат зошто да не ја преселам компанијата на друго место. Затоа, би бил најсреќен доколку нема прашања зошто развивам компанија во Хрватска, која можеби не е земја од соништата за претприемачите. Исто така, би бил среќен доколку воопшто не се потребни државни и други стимулации.
Но, некои проекти немаше да се реализираат без таа помош?
Проблемот е што, штом почнете да се поврзувате со организации на државно ниво, сè станува многу бавно, комплицирано, доаѓа бирократијата, но тоа е нешто со што треба да се справите. Така функционира светот.
Според мене, владите треба да инвестираат првенствено во образованието, да привлечат странски кадри, да им дадат причини да дојдат кај нас за образование. Истовремено, треба да се поедностават процедурите за странците, бидејќи мора да знаеме дека нашето население старее, па ни требаат кадри од оние економии кои го немаат овој проблем.
Дали бирократијата и другите работи што ги споменавте е и причината поради која не се решавате да влезете на берза или ИПО?
Мислам дека сè уште не е вистинското време. Во моментов не ме интересираат цените на акциите, повеќе ме интересира каде ќе биде мојата компанија за неколку години, што ќе можеме да постигнеме и надминеме. Ќе дојде време да излеземе на берзата. Моментално сме доста добро финансиски покриени. Сакаме да бидеме лидери во она што го работиме, им помагаме на другите компании да се електризираат, на потрошувачите им ја даваме најдобрата понуда. Дополнително, градиме нов кампус во Хрватска, кој ќе биде еден од најголемите развојни и производствени центри на автомобилската индустрија во Европа.
Рековте дека сè уште не сте постигнале сериозен успех. Што значи тоа?
Две работи: го знам потенцијалот што го имаме како компанија и дека се уште сме далеку од таа точка. Можеме да постигнеме многу повеќе. Второ, мислам дека компанијата мора финансиски да се издржува, да не зависи од парите на инвеститорите, се уште не сме стигнале до тој момент. Знам што пишуве во деловните книги и што можеме да правиме во иднина. Што се однесува до мене, сè уште го пишуваме првото поглавје од книгата.
Значи, книгата ќе биде многу дебела.
Се надевам.
На крајот на минатата година повторно го срушивте рекордот, „Римац Невера“ веќе некое време е електричното возило со најбрзо забрзување во светот. Илон Маск, пионер на индустријата за електрични возила, напиша LOL на Твитер.
Конкуренцијата е секогаш здрава. Се прашувам кога ќе ни го срушат рекордот. Натпреварот започна, сите се зад нас, но ова не е последната финта што ја имаме во ракав. Шегата на страна: Тесла има најмногу продадени автомобили во првиот квартал од оваа година, неверојатно и неразбирливо. Нашето производство на луксузни автомобили нема да го промени светот. Но, ние веруваме дека можеме да развиеме компанија во Хрватска која ќе се натпреварува со светските конкуренти. Меѓу нив се и технолошките гиганти како „Мета“, „Гугл“ и „Епл“, кои влегуваат на нашиот пазар.
