Сè додека нема регулатива, и цвеќарницата ќе биде стартап компанија

Кога во далечната 1976 година во гаража во Калифорнија, Стив Џобс и Стив Возниак го основаа „Епл“, беше основан и првиот стартап воопшто. Беа потребни две децении за стартапите да доживеат бум и тоа преку така наречените dotcom или онлајн компании, тогаш – на средината на деведесеттите години, почна трендот на брз раст.

И уште три децении подоцна стартап сцената, посебно во земјава, е неразвиена. Македонија, според рангирањето во извештајот на Глобал стартап-екосистем за оваа година е на 70–то место на листата од 100 земји. Од земјите во регионот подобро рангирани се сите земји освен Босна и Херцеговина.

Успешна стартап приказна од регионот е „Римац ауто“, кој веќе не е стартап затоа што постигна вредност од над една милијарда евра. Најмногу милијарди сепак, вртат стартап екосистемите од развиените земји. Топ пет на листата се САД, Велика Британија, Израел, Канада и Шведска.

Експертите велат дека во последните години повеќе европски земји постигнаа напредок на планот на развој на стартапите, пред сè затоа што усвоија регулатива која го регулира нивото работење. Во регионот Адрија, земјите немаат регулатива за стартапи.

Регулативата предуслов за развој

Синиша Пекевски, докторант- истражувач, неодамна во Белград, на 12–тата Меѓународна научна конференција „Вработување, образование, претприемништво“ (Employment, Education and Entrepreneurship – EEE2023) го презентираше истражувањето за стартап сцената во регионот.

Според него, економскиот напредок на една земја може да се мери според тоа колку е развиена стартап заедницата и колку државата вложува или овозможува развој на оваа заедница.

Тој вели дека клучно за развој на стартап сцената е усвојувањето на законска регулатива која ќе разграничи што е стартап, а што новоотворена компанија.

Синиша Пекевски, приватна архива

„Дефинитивно секој новоотворен бизнис не е стартап, ама во сегашните услови секој може да се нарекува стартап макар отворил и цвеќарница или пекарница. Клучните разлики помеѓу стартап и новоотворен бизнис се повеќе, и ако ги следиме државите кои имаат законска легислатива ќе видиме дека јасно се дефинира што е тоа стартап. Во кратки црти стартап компанија може да се нарече некоја компанија која е новоотворена, нуди нови и иновативни услуги или продукти, постои помалку од пет години, или седум во случај да се работи за биотехнолошки, енергетски и индустриски компании. Стартапите имаат иновативен карактер и технолошка основа, не котираат на берзата и не делат дивиденди, се наоѓаат во пазарна ниша, сегмент кој претходно не постоел, инвестираат најмалку 15 отсто од својот профит во истражување и развој, итн.“, вели Пекевски.

Неговото истражување покажа дека на територија на поранешна Југославија ни една држава нема правна легислатива за стартап компании и секој поединечно различно си толкува што е стартап и кои се критериумите за дефинирање на стартап.

„Најпрво треба да се донесе регулатива за стартап компании и потоа да се изработи стратегија и програми за поддршка на стартап екосистемот. Без регулатива и дефиниција тешко може да се развие овој екосистем и да се измери вредноста која ја дава. Преку јасна правна регулатива и стратегија ќе се добијат повеќе корист, како младите ќе се поттикнуваат да основаат иновативни компании, младите нема да мигрираат во странство, ќе се развијат продукти и  услуги кои ќе се продаваат глобално а со тоа и ќе се остваруваат големи девизни приливи, ќе се поттикне соработка со други компании и слично“, објаснува Пекевски

Европски искуства

Законска регулатива за дефинирање на стартапите имаат Шпанија, Литванија, Франција и Латвија.

Една од првите земји во Европската Унија која усвои закон за стартап компании е Латвија. Законот во Латвија, кој беше усвоен во 2017 година, го дефинира стартапот како иновативен бизнис со висок економски потенцијал. Исто така, опишува три механизми за поддршка за стартапи во рана фаза. Стартапот мора да исполни некои основни критериуми за да се квалификува за еден од даночните планови.

Франција усвои неколку програми и проекти за поддршка на стартап компании. Законот, кој беше усвоен во мај 2019 година, им обезбедува на компаниите средства да растат побрзо и подобро, благодарение на рационализираната правна рамка. Франција исто така усвои неколку програми и проекти со цел да ја промовира земјата како посакувана стартап земја и во исто време да привлече вложувања, таленти и технологија.

„Според Глобал стартап индекс 2023 најдобри земји за стартап компании се Чешка, Финска и Шведска, ама според мене најдобар и најразвиен систем има Литванија. Транспарентноста и јасноста во податоците и регулативата е толку добро дефинирана и направена да секој еден во било ој момент може да види која стартап компанија колку данок платила, колку вработени има, колку е просечна плата и сл., и покажува колку е вистинскиот придонес на стартап компаниите во економскиот развој на една држава. Ако гледаме во технолошка смисла, Израел е најдобрата држава која помага и придонесува во развој на иновативни решенија и производи во секоја област“, вели Пекевски.