Кога децата ги цртаат градовите на иднината

Од Мајнкрафт (Minecraft) во Италија до еко-училишта во Словенија, училниците стануваат урбанистички бироа, наставниците – ментори за одржливост, а училиштата – темел на зелената транзиција. Прашањето е само: дали сите учиме доволно брзо?

Во Тревизо, италијански град познат по велосипедистите и умерениот начин на живот, иднината се гради блок по блок. И тоа не е метафора. Во текот на изминатата учебна година, учениците ја презедоа улогата на урбанисти и архитекти, користејќи ја платформата Мајнкрафт Едукјешн (Minecraft Education) за да осмислат позелен, попаметен и поодржлив град.

Проектот „Училиштата го реосмислуваат Тревизо“ (Le scuole reinventano Treviso), во кој се вклучи овој италијански град, е дел од глобалната иницијатива „Училишта што ги реосмислуваат градовите“ (Schools Reinventing Cities) во рамките на мрежата Г40. Целта е младите самите да ги препознаат еколошките предизвици и, преку уникатна дигитална алатка, да понудат решенија. Учениците нудеа практични идеи за идниот развој на градот, во соработка со локалните власти и заедницата.

Како резултат на тоа, Тревизо ја доби ознаката „Зелен лист“ на Европската унија (EU Green Leaf) за 2025 година – признание што го доделува Европската комисија на најзелените градови во Европа. Учениците, пак, преку игра научија што навистина значи одржливост.

„Зелен лист'“ за Тревизо

Словенија – светол пример на регионот Адрија

Замисли сцена: во Марибор, на јарболот во училишниот двор, се вее Зеленото знаме. Тоа не е украс, туку признание – училиштето е дел од најголемата светска мрежа за образование за одржлив развој. Такви знамиња во Словенија има многу.

„Еко-училиштата во Словенија се еден од најефикасните начини да ги обликуваме младите генерации кои ја разбираат важноста на одржливоста,“ порачуваат од Друштвото за еколошко образование на Европа во Словенија (Doves FEE Slovenia), национален координатор на програмата Еко-училишта (Eco-Schools).

Словенија веќе речиси три децении вложува во образование кое го менува начинот на кој децата учат и размислуваат за светот. Програмата „Еко-училишта“, дел од глобалната мрежа за образование за одржлив развој (Education for Sustainable Development – ESD), се спроведува од 1996 година и денес опфаќа 717 образовни институции – повеќе од третина од сите градинки, училишта и универзитети во земјата. Во неа учествуваат над 130.000 деца и млади, со поддршка на повеќе од 10.000 наставници.

Методологијата се заснова на седум чекори – од формирање еко-одбор и изработка на план за работа, до вклучување на заедницата и интегрирање на одржливоста во наставата. Кога училиштето ќе ги помине сите фази, го добива Зеленото знаме – меѓународен симбол на еколошка извонредност.

Bloomberg Adria

Сето тоа не би било можно без наставниците – а токму тука клучна улога игра проектот „Училница за живот“ (Učionica za život).

„ИакоДруптвото не е формален партнер, ресурсите што ги разви проектот ‘Училница за живот’ се од огромна вредност, затоа што ги поттикнува наставниците да станат лидери во учењето за одржливост преку иновативни, интердисциплинарни и преку практични методи. Наставниците добиваат конкретни примери како да ја вградат одржливоста во секојдневната настава – не само во природните науки. Тие добиваат академска и политичка поддршка која го засилува она што еко-училиштата веќе го практикуваат,“ објаснуваат од организацијата.

Bloomberg Adria

Сите овие процеси се дел од пошироката слика што ја надополнуваат словенечките инвестиции во инфраструктура на одржливост – од енергетски ефикасни јавни згради до обновливи извори на енергија и зелена мобилност. Во такво опкружување, пораката на еко-училиштата добива дополнителна тежина.

„Интегрирањето на одржливоста во наставните планови и во секојдневниот училишен живот помага во развојот на клучни компетенции и промовира активно граѓанство уште од најрана возраст. Учениците се поттикнуваат да преземат иницијатива и да внесат одржливи практики во своите домови и заедници. Благодарение на својот докажан ефект, еко-училиштата прераснаа од иницијатива за рано образование во програма што ги опфаќа сите нивоа на образование – од градинки до универзитети.“

Србија – индустријата бара вештини, училиштата не следат

Во Србија, осум од девет вработени лица немаат ниту една „зелена вештина“, покажува анализата на Програмата за развој на Обединетите нации во Србија (UNDP Serbia) под наслов „Негување на зелените вештини“ за 2024 година.

Додека на светскиот пазар на трудот брзо расте побарувачката за зелени компетенции, Србија се соочува со предизвик: како да ги подготви младите за оваа трансформација?

Според извештајот на Линкдин, од 2022 до 2023 година бројот на вработени со барем една зелена вештина пораснал за 12,3 отсто во 48 земји. Но, побарувачката растела речиси двојно побрзо – 22,4 отсто. Со други зборови, пазарот веќе бара повеќе зелено знаење отколку што се нуди.

„Ако овој тренд продолжи, ќе се соочиме со недостиг на зелени вештини, кои се клучни не само за економската конкурентност, туку и за зелената транзиција на општеството,“ предупредува анализата на UNDP Serbia.

Разликата меѓу потребите на пазарот и она што го нудат училиштата веќе е очигледна. Истражување на Институтот за педагошки истражувања спроведено врз примерок од 900 ученици покажало дека децата во Србија имаат солидни фактички знаења за екологијата, но тешко ги препознаваат проблемите и уште потешко наоѓаат решенија во сложени животни ситуации.

Прашањето е како да се стигне до ниво на пазарите каде вештините за електрични возила веќе стануваат норма.
Во глобални рамки, процентот на вработени со овие знаења пораснал за 6,1 отсто меѓу 2018 и 2023 година. Во Србија, пак, тој изнесува само 2,5 отсто. Добрата вест е што родовиот јаз е мал – жените и мажите ги изучуваат овие вештини речиси подеднакво.

Проблемот е едноставен: ги нема доволно.

Еден од клучните предизвици во стекнувањето зелени вештини е недостатокот на наставен кадар кој може да ги пренесе тие знаења. Екологијата сè уште е маргинална во однос на основните дисциплини, а општествените науки ретко ја разгледуваат врската меѓу човекот и природата, предупредуваат од Институтот за педагошки истражувања.

„На програмите за наставници по природни науки, темата заштита на животната средина е прилично запоставена. На мастер-програмите за наставници по општествени науки, пак, воопшто нема предмети поврзани со екологијата. Таа област едноставно не си го пронашла местото во курикулумите. Потребни се промени во образованието на наставниците – за природата да се зборува континуирано, и од аспект на нејзино зачувување. Би им било многу полесно кога би имале можност да спроведуваат практична настава и активности поврзани со заштитата на животната средина, и кога би можеле лично да ги искусат тие процеси,“ нагласуваат од Институтот.

И додека во Европската унија и САД бројот на стручњаци за пресметка на јаглерод и за системите за трговија со дозволи за емисии на штетни гасови драматично расте, во Србија нив едвај ги има – премалку за да се прикажат и статистички. Истражувањето на УНДП Србија го сумира тоа со јасна порака:

„Зелените вештини стануваат новата валута на пазарот на трудот.
Тие не значат само поголеми шанси за вработување, туку и можност да ја обликуваме економијата на иднината.“

Bloomberg Adria

Зелени вештини и знаења – новата валута на пазарот на трудот

Образованието за одржлив развој повеќе не е само педагошка иновација, туку стратешка неопходност и за општеството и за економијата. Во Хрватска таа врска особено ја нагласува Хрватскиот деловен совет за одржлив развој (HR BCSD – Croatian Business Council for Sustainable Development), организација која веќе со децении ги поврзува компаниите со одржливите практики.

„Бидејќи сме организација што ја промовира одржливоста во стопанството, логично е што токму интеграцијата на одржливоста ја сметаме за клучна за развојот и долгорочната конкурентност на економијата во целина,“ порачуваат од Хрватскиот деловен совет за одржлив развој.

Недостатокот на знаење за придобивките и можностите што ги носи одржливоста и понатаму е една од клучните пречки, па образованието е препознаено како централна алатка за промена.
Затоа најголемиот дел од активностите на Советот се насочени токму кон јакнење на капацитетите на стопанството за одржлив развој. Хрватскиот индекс на одржливост (HRIO) стана методологија што им помага на компаниите да ја проценат сопствената одржливост преку учење, самоевалуација, а во последните години и преку сертификација.

Но, се поставува прашањето – дали стопанството навистина го препознава значењето на образованието за одржлив развој?

„Компаниите кои се обврзани со регулативата за известување за одржливост ја препознаа важноста на стручњаците за ЕСГ и одржливост, па некои вработија, а некои го обучија постоечкиот кадар. Без сомнеж, таа регулатива значително ја зголеми побарувачката за оваа професија, но не сметаме дека стопанството во Хрватска целосно ги препознало придобивките што интеграцијата на одржливоста може да ги донесе за работењето. Сметаме дека овие стручњаци најчесто се ангажирани само за подготовка на извештаи. Веруваме дека повеќето компании сè уште не препознале дека управувањето со ризиците што ги носи одржливоста и препознавањето на можностите од одржливо работење може да донесе економска корист,“ истакнуваат од Хрватскиот деловен совет за одржлив развој.

Bloomberg Adria   Клучното прашање е колку формално образование за одржливост постои и може ли да одговори на растечките потреби на пазарот.

Според проценките на Советот, понудата и понатаму е недоволна.

„Во Хрватска сè уште не постои доволна понуда на специјализирано образование во оваа област, а слична е ситуацијата и во регионот. Тоа овозможува појава на непроверени и самопрогласени стручњаци за одржливост, што го отежнува воспоставувањето јасни критериуми за избор на експерти со потребните знаења.“

Поради тоа организацијата со години се залага за воведување специјализирани студии за одржлив развој во високото образование. Регулаторниот притисок може да биде катализатор, но знаењето останува клучна вредност.

„Планетата на која живееме се менува… Мудрото раководство ќе препознае дека единствено интеграцијата на одржливоста е начинот да се зачува конкурентноста во времињата што доаѓаат. Компаниите што ќе вложат во знаење што ќе им овозможи подобро разбирање, а потоа и подобро позиционирање на пазарот на иднината, ќе бидат оние што ќе успеат.

За тоа треба да почнеме да се подготвуваме уште денес.“

Од училниците во Тревизо до бизнисите во Загреб и Марибор, пораката е иста: Зелените вештини и знаења се новата валута.

Тие отвораат можности за вработување, ја зголемуваат конкурентноста на економијата и му овозможуваат на општеството да одговори на климатските предизвици.

Колку порано ги воведеме во училиштата, универзитетите и деловните едукации, толку побрзо ќе бидеме подготвени за економијата на иднината.