.webp){kind=icon}
Даночни намалувања, ограничувања на цените, построга контрола. Битката на Европа со најлошата криза со трошоците за живот во една генерација е далеку од завршена, а храната е најновата точка на фокус. Дури и кога вкупната инфлација почнува да се намалува, нагорниот притисок врз цените на храната останува цврст. Тоа значи дека голем дел од потрошувачката на домаќинствата бргу станува сè поскап.
Да земеме само еден пример: шеќерот, кој се користи во огромен број производи. Тој производ минатата недела се искачи на највисоко ниво во повеќе од една деценија. Владите се соочуваат со итност да дејствуваат со оглед на тоа што притисокот на инфлацијата веќе остави многу семејства да се борат да врзат крај со крај, што предизвика штрајкови и протести низ Европа додека работниците бараат зголемувања на платите.
Вкупна инфлација во еврозоната и раст на цените на храната / Bloomberg Mercury
Дури и поскапата храна претставува ризик дополнително да ги влоши социјалното незадоволство и фрустрацијата кај властите. Во некои делови на еврозоната цените на храната растат со темпо што не е забележано во повоената историја, според високиот економист на групацијата „Рабобанк“ (Robobank), Мартје Вифелаарс.
Податоците минатата недела покажаа дека инфлацијата во еврозоната се намали на 6,9 проценти во март. Во Франција забави на 6,6 отсто. Но растот на цената на храната се забрза на околу 16 проценти. Слична е приказната и во Германија, каде што инфлацијата на храната е над 20 отсто. Тоа ги поттикнува повеќе европски влади да ги засилат мерките за да го запрат темпото на раст на цените, политики што обично ги спроведуваат земјите со пониски приходи. Португалија ги укина даноците за основните артикли, Франција ги натера супермаркетите да ги намалат маржите, а Шведска ја засили контролата на намирниците.
„Мислите дека тоа нема да се случи на место како Европа, но со цените на храната, кои се зголемени од 15 до 20 отсто, а за некои прехранбени производи и уште повеќе, владите стануваат сè понервозни. Инфлацијата на храната е навистина штетна, а особено во пресрет на избори таа навистина ги лути луѓето“, рече Ангел Талавера, раководител за европска економија во „Оксфорд економикс“ (Oxford Economics).
Справувањето со инфлацијата на храната е покомплицирано од интервенциите на порегулираните енергетски пазари. Повеќе фактори ги зголемија цените, од сушите и нарушувањата на трговскиот тек до трошоците за ѓубрива и болести како птичјиот грип. Згора на тоа, повисоките трошоци за енергија и работна сила се дополнителен притисок за производителите и одгледувачите на храна. Иако досегашната интервенција е мала во споредба со огромниот обем на енергетската поддршка, таа сепак сигнализира зголемена ангажираност.
Главните мерки за целните цени на храната преземени од европските влади во последните месеци се:
Даночни намалувања
Португалија, каде што цените на храната досега се зголемија за повеќе од 20 отсто на годишно ниво, привремено ќе го намали данокот на додадена вредност на нула за кошницата со основни прехранбени производи. Тоа е последната земја што презема таква акција откако претходно истото тоа го направија Полска и Шпанија.
Во Шпанија даночните мерки ги опфатија основните производи, како лебот и маслиновото масло. Но тие не беа доволни да го запрат немилосрдниот раст на цените. Тоа врши притисок врз премиерот Педро Санчез, кој се соочува со избори кон крајот на годината, да направи повеќе за да ја заузди инфлацијата на храната. Неговиот помал коалициски партнер, екстремно левичарската партија Унидас подемос, повика на ограничување на цената на храната и попуст од 14 отсто на 20 основни артикли.
Полска планира да го задржи во сила својот нулта данок на храна до првата половина на оваа година, а најави дека може и дополнително да го продолжи.
Италијанската влада ги разгледува даноците за основните производи, како тестенини, леб и млеко.
Ограничување на цените
Ограничувањата на цените на храната се агресивна интервенција што многу влади не сакаат да ја спроведат, зашто секогаш постои ризик да има контраефект. Таков е примерот со Унгарија, која на почетокот од 2022 година воведе ограничувања, но инфлацијата на цените на храната оттогаш се забрза на речиси 50 проценти. Ограничувањето значеше дека трговците на мало мораа да продаваат одредени стоки со загуба, па за да ги надоместат негативните резултати, тие ги зголемија цените на другите производи.
Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) минатиот месец ги критикуваше мерките што го забавуваат растот на цените, нарекувајќи ги „неоптимални“ бидејќи се скапи, а од нив имаат корист дури и тие што немаат потреба. Според ММФ, целната финансиска помош е најисплатливиот начин за ублажување на товарот на ранливите домаќинства.
Раст на цените на храната во Европа (по држави) / Bloomberg Mercury
Притисок на малопродажбата
За многу влади предизвикот е да откријат како да ги заштитат потрошувачите без да ги нарушат пазарите. Во Франција, каде што зголемените трошоци за храна помогнаа во февруари инфлацијата да достигне рекорд од воспоставувањето на ерата на еврото, претседателот Емануел Макрон е под дополнителен притисок од масовните протести против пензиските реформи. Неговата влада преговараше за договор со супермаркетите што им овозможува да покажат поволни цени со официјална етикета во боите на националното знаме за основните артикли со намалени цени. Се проценува дека компаниите ќе претрпат маргинален удар во износ од неколку стотици милиони евра во текот на три месеци.
Социјалистичката влада на Португалија исто така работи со трговците на мало и производителите на храна за да се обиде да ги намали цените. Од „Модело континенте“ (Modelo Continente), најголемиот синџир супермаркети во земјата, рекоа дека се подготвени да прифатат пониски профитни маржи за да се апсорбираат некои од зголемувањата на цените што ги принудија клиентите да ги намалат трошењата.
Построг надзор
Со оглед на тоа дека потрошувачите се притиснати, а многу компании уживаат во здрав профит, има обвинувања дека болката од инфлацијата паѓа врз купувачите. Синџирите на супермаркети во Португалија беа цел на проверки на цените, а Шпанија започна месечни состаноци со продавниците, транспортните фирми и производителите на храна за да се увери дека даночните намалувања ќе ефектуираат со пониски цени за потрошувачите.
Во Шведска маркетите се соочија со зголемена контрола откако податоците покажаа дека цените на храната се зголемуваат со најбрзо темпо од почетокот на 1950-тите години. Тоа поттикна повици за ограничувања на цените, а трите најголеми трговци на храна беа посебно повикани од страна на министерот за финансии на земјата. Имено, со тоа што речиси 90 отсто од шведскиот сектор за трговија со производи доминира од само три трговци на мало, владата ќе го зголеми финансирањето на националниот надзорник за пазарна конкуренција.
Норвешка прави слични потези и вели дека на своето „куче чувар“ ќе му даде „поголеми мускули“ за да интервенира навреме и пошироко, секаде каде што гледа проблеми со конкуренцијата.
Текстот е напишан со помош на Хенрике Алмеида, Жоао Лима, Вилијам Хоробин, Никлас Роландер, Пјотр Сколимовски, Алонсо Сото, Золтан Сајмон, Џереми Дајмонд, Родриго Орихуела, От Умелас, Џонас Екблом и Томас Хол.
