Милиони за консултанти во државни тендери, а бизнисот не ги „есапи“

Државните институции низ голем број тендери потрошиле милиони евра за консултанти во изминатата деценија, а колкав бил ефектот од овие услуги засега не е мерливо. Дали советите на консултантот биле применливи, дали биле пресудни, колку биле корисни? Анализираме дали оваа индустрија има значајна улога за домашната економија, како што е тоа на Запад, па и во поразвиените земји од регионот. Дали консултантите вртат милиони и кои се најголемите играчи во земјава? Наидовме на интересни сознанија, но на ограничена база на информации - многу голем дел консултанти што биле избрани на државните тендери се всушност странски компании. За разлика од државните институции, пак, малку домашни компании кога било во својата деловна историја ангажирале консултант за да го развиваат бизнисот. Според експерти во оваа област, сега и кризата значително влијае на овој бизнис, па економската неизвесност не е непозната ниту за консултантските куќи, кои очекуваа раст по пандемијата. Економијата не заживеа како што се очекуваше, туку, напротив, постојано се соочува со нови потреси.

Нашите соговорници велат дека иако консултантите и советниците важат за клучни за развој на бизнисот, особено во време на брзи промени, со какви што се соочуваме денес, сепак нивното ангажирање станува сѐ потешко и поретко, особено од приватниот сектор, затоа што по низата кризи фирмите се обидуваат да се консолидираат и да се вратат во нормала. Бизнисот во моментов инвестира само во најнеопходното, одложувајќи ги преостанатите работи, трошоци и инвестиции за понатаму, кога времињата ќе бидат посигурни.

Македонските бизнисмени ретко ангажираат консултанти

Искуството на консултантите покажува дека приватниот сектор во Македонија нема навика да ангажира надворешни соработници за развој на бизнисот.

„Во моментов сметам дека консултантството не е многу важно зашто таков е амбиентот во земјата. Станува збор за сплет на околности што прават консултантите да не се многу значајни во економијата и бизнис-секторот“, вели еден од нашите соговорници консултанти, кој инсистираше да остане анонимен. Но впечатокот е ист кај сите наши соговорници за оваа тема.

„Македонските бизниси, генерално кажано, ретко ангажираат консултанти. Но тие што еднаш ангажирале некаков консултант и ја почувствувале бенефицијата од тоа, во најмала рака продолжуваат со нивно ангажирање, но има и такви што продолжуваат да ангажираат консултанти и за секој посериозен процес во рамките на нивниот бизнис“, вели Јани Павловски, главен извршен директор на „Глобал груп консалтинг“.

Јани Павловски, главен извршен директор на „Глобал груп консалтинг“ Фото: Приватна архива

Искуството на оваа консултантска компанија покажува дека советодавни услуги и консултантска помош најчесто користат средните и големите компании, компаниите што генерираат поголем профит и располагаат со повеќе средства, а особено ги истакнуваат ИТ-компаниите, кои најчесто користат услуги од бизнис-консултанти, бидејќи ја разбираат бенефицијата од нивното ангажирање и пред сѐ можат финансиски да си го дозволат тоа.

„Кај помалите бизниси, пред сѐ традиционалните, ангажирањето консултанти се смета како непотребен трошок и многу ретко издвојуваат средства за тоа“, вели Павловски.

Универзитетскиот професор Гадаф Реџепи вели дека проблемот е што бизнисмените кај нас очекуваат брз поврат на инвестицијата од ангажирањето консултанти, а во реалноста резултатите доаѓаат и се видливи по извесно време. Тој вели дека е важно да се разбере дека консултантството и инвестирањето во консултанти не носи поврат на инвестицијата веднаш.

„Напротив, краткорочно некогаш значајно ќе ги зголеми трошоците на компанијата, но на долг рок ќе ги намали, а тоа е целта. Самото вложување во брендирање, на пример, ќе им донесе на фирмите позитивен резултат на долг рок, а за тоа постојат консултантите, како и за многу други аспекти од работењето. Се чини дека тие не сакаат и не гледаат дека може да имаат корист од консултантите и затоа велам дека консултантството кај нас е во почетна фаза“, вели Реџепи.

Тој како пример ја посочува Јапонија, земјата што токму како резултат на големото инвестирање во консултанти се префрли од масовно производство кон производство на продукти со повисока додадена вредност и поголем квалитет. Тоа помогна Јапонија да го почне својот голем раст, што по извесно време даде големи резултати.

Гадаф Реџепи, универзитетски професор Фото: Приватна архива

„Кај нас консултантството буквално се смета дека ако инвестираме еден долар ќе добиеме назад долар и половина, и тоа веднаш. Таква е бизнис-логиката на компаниите кај нас. Но бенефицијата од консултантството не се гледа директно во самата продажба и не доаѓа веднаш, туку по некое време. На пример, самото внимание на работниците ќе ја зголеми нивната продуктивност, ќе изроди нови идеи од нив, ќе ја зголеми мотивацијата. Тоа не се работи што се гледаат веднаш и директно и нема да донесат резултат на крајот на месецот, но ќе донесат значајни резултати по одреден период, зашто внатре во организацијата ќе се подигне нивото на мотивираност и продуктивност и ќе се подобрат самите услови за работа, а сето тоа ќе даде добри резултати по извесно време, кое, потенцирам, не е веднаш“, вели Реџепи, додавајќи дека искуството покажува дека поголемите компании во земјава ангажираат консултанти, но, според него, тоа уште не е на добро ниво, односно уште е сведено само на површински работи, како на пример надворешни соработници за ангажирање работници, спроведување интервјуа и некои други едноставни работи, а не реално консултантство и скенирање на самата работна организација.

„За жал, многу сопственици не сметаат дека универзитетски професори се соодветни консултанти, зашто мислат дека повеќе се занимаваат со теорија, а помалку со практика“, вели Реџепи, истакнувајќи уште една многу важна работа.
„Мора да се разбере дека консултантството мора да се однесува и да ги вклучува сите во организацијата, од топ менаџментот до обичните работници, со цел да даде добри резултати на долг рок“, вели Реџепи.

Државните институции редовно ангажираат консултанти, но повеќе формално отколку реално

За разлика од приватниот сектор, каде што фирмите или не се доволно запознаени со бенефицијата од ангажирање консултанти за различни работи или можеби имаат поважни трошоци за покривање со ограничените ресурси што ги имаат на располагање, државните институции често ангажираат надворешни соработници.

Јани Павловски, главен извршен директор на „Глобал груп консалтинг“ Фото: Приватна архива

„Во Македонија државните институции и јавниот сектор неретко користат консултанти од разни области. Пред сѐ, според мене, чести се консултантите за правни прашања, даночни прашања, технички консултанти и слично. Но сметам дека во јавниот сектор изостанува интересот за ангажирање т.н бизнис-консултанти или консултанти за подобрување на резултатите од работењето, правилна алокација на човечките ресурси, намалување на трошоците, модернизација на услугите за зголемување на приходите и пронаоѓање поповолни услови за кредитни задолжувања. Наедно, кај државните институции, особено кај тие што се директно или индиректно поврзани со развојот на приватниот бизнис, недостига ангажираноста на консултанти за подобрување и забрзување на процесите и постапките што бизнисите ги водат пред нив за различни прашања од редовното работење“, вели Јани Павловски од „Глобал груп консалтинг“.

Професорот Реџепи вели дека без разлика дали станува збор за јавниот или приватниот сектор, мора да се разбере дека искуството од консултантите нема да даде резултати ако не се инвестира добро во тоа.

„Што се однесува до јавните институции, во некои организации што се попрофитабилни и кои се понезависни, како на пример Народната банка, ангажирањето консултанти дава некаков придонес, но генерално не е на професионално ниво и немам позитивно мислење околу тоа. Ангажирањето консултанти во јавниот сектор повеќе е формално отколку реално“, вели професорот Гадаф Реџепи.

Консултантите се тука да учат за вас

Улогата на консултантите и надворешните соработници воопшто не е наивна. Тие се тука за да го покријат недостигот од стручност и аналитика буквално во секој сегмент од работата на компаниите: почнувајќи од најосновните, правни, економски и сметководствени совети и анализи, па до процени на ризик, совети за инвестирање, инволвирање на вештачката интелигенција во работата, заштита од сајбер-напади, имплементација на нови технологии, анализа на конкуренцијата на пазарот, нови производи, пазарни можности, софтверски системи, блокчејн, 5Г и буквално сѐ што ви е потребно за бизнисот и ќе ви падне на памет.

„Ние постоиме да учиме наместо вас“, вели универзитетскиот професор Гадаф Реџепи. Според него, консултантите и нивните услуги во Македонија, како и секаде во светот, се многу важни.

Гадаф Реџепи, универзитетски професор Фото: НБРМ

„Во понеразвиените земји се перципираат како помалку важни, а тоа е поради помалата конкурентност на пазарот. И самите организации кај нас се различни од тие во развиените земји. Но, како што растат компаниите, така сфаќаат и дека е потребно да имаат нешто различно во својата работа, развојот и самата организација за да бидат чекор пред другите. И мора да се каже дека во такви услови невозможно е секој сопственик самиот да следи сѐ и да знае сѐ. Затоа се тука консултантите. Логиката на консултантите е дека ние постоиме да учиме наместо вас“, вели Реџепи.

Според Јани Павловски, за да создадете успешен бизнис, потребни се добра бизнис-идеја, добар бизнис-план за нејзино спроведување, финансии за спроведување на планот, добар тим и добар бизнис-консултант, кој ќе ви помогне правилно да го изберете горенаведеното.

„Важноста на ангажирање консултанти во развојот на бизнисот е од суштинско значење доколку се стремите да имате што поуспешен бизнис, кој би генерирал што поголема добивка. На пример, даночниот консултант ќе ве советува како да изберете најсоодветен даночен модел со цел да платите што е можно помалку даноци, притоа почитувајќи ги сите даночни регулативи; финансискиот консултант ќе ве советува за отворени можности за грантови за подршка на бизниси, најповолни кредити за вашиот бизнис или други извори на финансиски средства; консултантот за човечки ресурси ќе ви помогне да го регрутирате најдобриот тим за спроведување на вашиот бизнис-план итн.“, вели Павловски. Неговата фирма нуди „уан стоп шоп“ (One Stop Shop) деловни консалтинг-услуги, со што практично нудат помош за започнување и развој на бизнис од сите области што се потребни за една стартап-компанија