Владата го усвојува буџетот за 2024 година – што треба да содржи?

Владата денеска ќе го разгледува предлог-буџетот за следната година, дознава „Блумберг Адрија“. Неофицијално, министрите на денешната седница ќе го разгледаат текстот што го подготви Министерството за финансии и ќе го испратат до Собранието во согласност со законските рокови.

Засега нема многу детали за тоа што ќе содржи буџетот за 2024 година. Она што министерот за финансии Фатмир Бесими неодамна го соопшти е дека основните постулати ќе бидат повисок раст, помал дефицит и пониска инфлација.

„Наредната година очекуваме поповолен тренд на раст на БДП од овој во 2023 година и да продолжиме со фискална консолидација, која ја започнавме уште од 2021 година намалувајќи го буџетскиот дефицит од 8 отсто, колку што беше во 2020 година, на 4,6 отсто годинава и тој ќе продолжи да се намалува следната година, коа ќе биде под 4 отсто од БДП. Капиталните расходи, како и годинава, ќе бидат во износ над дефицитот, а средства ќе бидат предвидени и за антикризни мерки“, рече министерот Бесими.

Македонските буџети секоја години си ги уриваат сопствените рекорди. Секој нов буџет е сè поголем од претходниот и за десет години се зголеми за две и пол милијарди евра. Притоа, трошоците растат побрзо од приходите.

Повеќе пари за дигитализација, иновации, едукација

Во пресрет на објавување на предлог-буџетот за наредната година, „Блумберг Адрија“ ги праша економистите, работодавците и синдикатите што очекуваат. Што би им било приоритет доколку тие го прават буџетот? Каде би додале, а каде би скратиле? И колку и да се разликуваат нивните барања, има точки што се заеднички за сите. Првата заедничка точка е инфраструктурата, втората е образованието.

Ова е четврта година по ред како се носи буџет што треба да се справува со криза. Прво беше пандемијата, па енергетската криза. Во сите тие буџети се зборува за „поддршка, консолидација, зајакнување, справување, стабилизација“, вели Александар Костадинов од Институтот за дигитализација, економија и иновации. Тоа значи, како што вели тој, дека „сè поретко се среќаваат буџетски цели поврзани со дигитализација, развој, едукација и иновации. И доколку се предвидени такви буџетски ставки, најчесто се први на удар во буџетските ребаланси“.

Според Костадинов, брзиот развој на вештачката интелигенција нè фати неподготвени, особено делот со јавната администрација, кој е во мала мера дигитализиран, а државата поседува слаба дигитална инфраструктура.

Александар Костадинов - Институт за дигитализација, економија и иновации

„Оттука, потребни се долгорочно планирање и градење како на дигитална инфраструктура, така и на квалификуван кадар во јавниот сектор, кој може да се служи и да употребува напредни дигитални алатки“.

Слаба алка во досегашните буџети беа парите за капитални инвестиции, секогаш се проектирани „рекордни“ суми што се топат при првиот ребаланс поради слабата реализација.

„Потребно е зајакнување на капацитетите за имплементација и следење на инфраструктурните капитални проекти. Ова повеќе е важно како за дома, така и за апсорпцијата на донаторските и спроведување на големите инфраструктурни проекти што се во тек или се планираат во иднина“, вели Костадинов, кој потсетува дека неодамна објавениот „План за раст“ од Европската комисија предвидува шест милијарди евра (донации и заеми) за Западен Балкан во периодот 2024-2027.

„Новитет е тоа што планот предвидува редистрибуција на тие средства кон други држави доколку не се исполнат потребните реформи и инвестиции. Тоа значи дека доколку една земја од Западен Балкан не успее да ги искористи средствата од ЕУ, истите тие ќе се пренасочат кон друга земја од регионот на Западен Балкан“, вели тој.

Костадинов предлага предвидливост на буџетите на среден рок, што би било полезно во услови на забрзано намалување на населението. Последниот попис покажа дека бројот на жители во однос на претходното пребројување се намалил за девет отсто.

„Ова треба да послужи како аларм за креаторите на политиките и овде е потребен посебен осврт на креирање повеќегодишни буџети за демографски политики и политики за млади, бидејќи засега се покажува како тешко спроведлива тезата ’ако работниците ни заминат во странство, ќе увеземе нови’“.

Подобро образование, фер третман и даноци што го следат стопанството

За бизнисот е важно буџетот да создаде рамнотежа помеѓу различните потреби и приоритети, но исто така е важно компаниите што во најголем дел ја полнат државната каса да бидат вклучени во неговото креирање.

„Секоја година при креирањето на буџетската политика Организацијата на работодавци на Македонија (ОРМ) како членка на Економско-социјалниот совет се обраќа до Владата со интенција да биде дел од телото што го креира и го разгледува предлог-буџетот, сметајќи дека најсоодветно и најтранспарентно ќе ги пренесе ставовите на работодавците. За жал, никогаш досега не сме биле консултирани“, вели претседателката на Организацијата Владанка Трајкоска.

Таа вели дека буџетот треба да ја подобрува деловната клима, преку намалување на административните бариери и „создавање исти услови за функционирање на македонските компании со ’привилегираните’ странски инвеститори“.

Работодавците сметаат дека буџетот треба да содржи инвестициски стимулации, преку поддршка на производствените компании што својот успех го темелат на инвестиции и иновации. Важни се правната сигурност и даночните реформи. „Даноците треба да ги следат економијата и стопанството, а не дневнополитичкиот пристап на институциите“.

Владанка Трајкоска - Организација на работодавци на Македонија

Во услови на недостиг од работна сила, Трајкоска вели дека државата треба да пристапи кон постепено внесување на социјално згрижените поединци во системот.

„Односно да се инвестира во општество што ќе ги направи вработливи сите оние што се наоѓаат во системот на невработени луѓе во државата, а работодавците мака мачат да најдат работници“.

И за работодавците, исто како и за експертите, најважен дел од буџетите треба да биде образованието. Последните пет буџети покажуваат дека парите за образование и наука растат, но тие пари како процент од вкупните буџети се намалуваат. Од некогашните 11 отсто, лани сумата се спушти под девет отсто од буџетот.

„Она што е сериозен проблем, каде што ние алармираме, е образовниот систем. Денес  имам чувство дека во државата имаме комплетно запоставен образовен систем. Создаваме луѓе со дипломи, а не луѓе со знаење. Создаваме квантитет, а не квалитет. Ги следиме желбите на децата и на родителите, а не потребите на стопанството и на државата. Немањето концепт во образованието води кон пропаст. Буџетот треба да посвети особено внимание на инвестирањето во програми за обука и образование на работна сила за потребите на стопанството, кое и е финансиски креатор на буџетот“, вели Трајковска.

Трајковска вели дека треба да се разговара и за ревизија на начинот на распределба на парите во земјоделството. „Потребен ни е сериозен пристап кон создавањето храна. Затоа е потребно да се направи анализа на потребите на земјата. Да се буџетираат произведените земјоделски култури, а не она што би се произвело (без никаков увид во крајниот резултат)“.

Трајковска вели дека не е едноставно да се дефинира што да се скрати за да се обезбедат пари за приоритетните цели. Но за почеток би можело да има „намалување на бројот на административно згрижените, бројот на државните комисии и совети, намалување на социјалната програма, преку објективно проценување на сериозните потреби на државата, на субвенционирањето непродуктивни активности и на енормното трошење на државните компании“.

Синдикалците би скратиле од функционерските плати

Многу поконкретни во тоа каде треба да се крати од буџетот за следната година се синдикалците. „Тоа што треба веднаш да се скрати, доколку е предвидено во буџетот, е делот на средствата за исплата на функционерските плати. Ако се скратат платите колку што беа зголемени годинава (78 отсто), тогаш ќе останат повеќе средства за помош на ранливите категории на граѓани и работници“, вели Слободан Трендафилов, претседател на Сојузот на синдикатите на Македонија (ССМ).

Слободан Трендафилов, претседател на ССМ

Ако ССМ како единствен репрезентативен синдикат во земјава учествува во креирање на буџетот, во него ќе имаат приоритет работниците и нивниот стандард.

„Приоритет би ставиле на обезбедувањето најмалку 30 отсто дополнителни средства за плати, надоместоци и додатоци на плата за вработените во јавниот сектор. Во буџетот би предвиделе повеќе средства за помош на ранливите категории, но пред сè би се насочиле кон создавање систем што ќе врши правилна распределба на тие средства“, вели Трендафилов.

И од ССМ, исто како и експертите и работодавците, сметаат дека државната каса во 2024 година треба да содржи повеќе пари за инвестиции за економски развој, но тие пари да не стојат само на хартија туку и да се реализираат.