Каматите се главен ризик за долгот: Имаме ли кризно сценарио?

Македонија е доведена во незавидна ситуација кога е во прашање финансирањето на буџетските трошоци поради зголемување на каматите за задолжување на глобалните пазари, што следуваше по растот на инфлацијата, енергетската криза и војната во Укрина. Анализата на „Блумберг Адриа“ покажа дека земјава има најнеповолни услови за задолжување на странските пазари.

Во државната стратегијата за управување со јавниот долг 2023-2027, промената на каматните стапки е посочен како еден од главните ризици за портфолиото на долгот. Имено, промената на каматните стапки на домашните и на меѓународните пазари влијае врз трошоците на долгот. Нашата држава го мери просечното време до промена на каматните стапки според индикаторот АТП (Average time to re-fixing). Поголемата вредност на овој индикатор покажува дека поголем дел од портфолиото на долгот нема да подлежи на сериозна промена на каматната стапка и таквото портфолио е помалку ризично портфолио.

„Во периодот 2023-2027 година се очекува умерено ниво на ризик од промена на каматните стапки, при што индикаторот АТП ќе се движи на ниво од околу 4,5 години. Овие проекции укажуваат дека во периодот 2023-2027 година просечното време до промена на каматните стапки е значително над утврдениот минимален праг за 2023 година, којшто изнесува 3 години“, пишува во стратегијата.

Дополнително, во рамки на стратегијата се подготвуваат и сценарија за влијанието на промената на каматните стапки врз трошоците за сервисирање на надворешниот државен долг. Еден од главните заклучоци што може да се извлечат од оваа анализа е дека доколку каматните стапки во 2023 година пораснат за 1 процентен поен во однос на основната проекција, тоа би предизвикало пораст на каматните трошоци за 5,7 проценти односно за 7,4 милиони евра, со слични ефекти и во периодот од 2024 до 2027 година.

„Со цел заштита на портфолиото на државниот долг од евентуалните идни пазарни шокови односно од неповолните промени на каматните стапки што директно влијаат врз зголемување на трошоците на Буџетот на Република Северна Македонија, една од целите на управувачите со долгот е одржување оптимална каматна структура на портфолиото на државниот долг. Оттаму, за периодот 2023- 2027 година се утврдува лимит за каматната структура на државниот долг - минималниот праг на долгот со фиксна каматна стапка да изнесува 60 проценти. Имајќи ја предвид моменталната структура на портфолиото на државниот долг, како и проекциите на среден рок, во периодот 2022-2027 година долгот со фиксна камата се движи значително над поставениот минимален праг“, пишува во стратегијата.

Повеќе ќе се задолжиме во странство

Македонската Влада е подготвена да плаќа поскапи камати за нови задолжувања во странство за да не го „испразни“ домашниот пазар на капитал со прекумерно издавање државни хартии од вредност.  Со ребалансот на буџетот за 2022 година, Владата неодамна го зголеми буџетскиот дефицит од 33,5 на 42,7 милијарди денари (694 милиони евра). Отплатата по основ на главница на надворешен долг во износ од 6,23 милијарди денари (101 милиони евра) и отплатата на домашен долг во износ од 5,54 милијарди денари  (90 милиони евра) се предвидува да се финансираат преку задолжување на меѓународниот и домашниот пазар.

„Со оглед на актуелните економски и надворешно-политички состојби, оваа година поголем фокус ќе биде ставен на финансирање од меѓународните пазари. Ваквата определба ќе овозможи повеќе пари од домашниот банкарски сектор да бидат искористени во македонската економија, а дополнително, преку надворешните извори за финансирање ќе се зголемат девизните резерви на државата“, се вели во ребалансот на буџетот.

Ваквата одлука на Владата доаѓа во услови на континуиран раст на задолженоста на државата и раст на каматите на кредитите на меѓународните пазари.

Сепак, тоа не значи дека Владата ќе престане со издавање државни хартии од вредност. Во рамки на домашното задолжување, кое е предвидено на ниво од 26,62 милијарди денари (432 милиони евра) предвидено е задолжување на домашниот пазар на државни хартии од вредност и/или заем.

„Задолжувањето со државни хартии од вредност на домашниот пазар ќе биде со истовремена отплата на државни обврзници во износ од 5,09 милијарди денари (82 милиони евра), при што ќе се реализира максимален износ на нето задолжување преку државни хартии од вредност во износ од 21,53 милијарди денари. (350 милиони евра). Овие средства ќе бидат искористени за финансирање на потребите во тековната 2022 година како и за делумно финансирање на 2023 година.“, пишува во ребалансот на буџетот.  

Готовински бафер за следната година

Се предвидува задолжувањето во странство да се реализира преку повлекување на средства од поволни кредити од странски финансиски институции наменети за финансирање на одделни проекти како и задолжување заради финансирање на буџетскиот дефицит. Имено, за финансирање на буџетскиот дефицит се предвидени средства од ММФ, како и средства од меѓународниот пазар на капитал преку издавање на должнички хартии од вредност.

„Притоа, во услови на енергетска криза, здравствена пандемија и војна во Украина, условите на меѓународните пазари на капитал се променливи и тешко предвидливи. Затоа, со цел да се обезбеди непречено финансирање на буџетските потреби, како и да се намалат ризиците за рефинансирање, оваа година во буџетот се става готовински бафер, којшто нема да биде потрошен во тековната година, односно истиот ќе обезбеди средства за претфинансирање на следната година“, се вели во ребалансот на буџетот.

Простор за развој на домашниот пазар на капитал

Фискалната власт во Северна Македонија влева голема надеж во развојот на домашниот пазар на капитал во услови кога се затегнуваат условите за кредитирање и растат каматите за издавање на државни обврзници на меѓународните пазари. Пари ќе и бидат повеќе од потребни за да се пополнат дупките од растечкиот буџетски дефицит односно да го рефинансира јавниот долг којшто ги надмина проектираните граници од 60 отсто од БДП за време на пандемијата од Ковид-19 и енергетската криза.

Простор за развој има, но прашање е каков ќе биде интересот на домашните и на странските инвеститори и по која цена ќе се издаваат обврзниците.

Првата аукција на државни хартии од вредност во земјата е реализирана во јануари 2004 година со емисија на 3 месечни државни записи. Оттогаш до денес, има значителен напредок во однос на понудата на краткорочни државни записи и долгорочни обврзници на примарниот пазар. Пред четири години, Северна Македонија прв пат издаде државна обврзница со време на достасување на 30 години, што се покажа како добар чекор со оглед на тоа што кај инвеститорите имаше двојно поголема побарувачка отколку понудениот износ.

Државата денес издава обврзници со и без девизна калузула, а карактеристично е дека во изминатиов период најчести се аукциите на 12-месечни записи. Имено, Министерството за финансии на примарниот пазар во текот на 2021 одржа 47 аукции, од кои 23 аукции на 12-месечни државни записи, а останатите на обврзници со рок на достасување од 2 до 15 години. Забележително е и дека расте и интересот на инвеститорите за тргување со државните хартии од вредност на секундарниот пазар. Заклучно со јуни на пазарот има недостасани државни обврзници вредни 148,7 милијарди денари (2,4 милијарди евра). Во текот на минатата година во неколку наврати имаше зголемување на каматните стапки на обврзниците коишто во просек се движеа од 0,50 до 2,50 проценти. Меѓу, најголемите инвеститори односно сопственици на обврзниците се јавуваат комерцијалните банки, пензиските фондови и осигурителните друштва, додека учеството на компаниите од останатите дејности и на физичките лица е незначително.

Во март, 2021 година Северна Македонија ја издаде осмата еврообврзница на меѓународниот пазар на капитал во вредност од 700 милиони евра со историски најниска каматна стапка од 1,625 проценти и рок на доспевање од седум години. На меѓународниот пазар се тргува и со дел од претходно издадените еврообврзници, а приносите во зависност од времето на достасување се движат од 1,39 до 2,72 проценти.

Македонија со највисоки камати за нови задолжувања

Поради новите глобални текови и задолжувањата, македонската Влада денес може само да сонува за пари од меѓународните пазари по толку ниски каматни стапки. „Блумберг Адриа“ веќе пишуваше дека највисоки камати за нови задолжувања меѓу земјите од регионот во моментов имаат Македонија со 6,7 проценти и Србија со 6,5 проценти. Огромните инфлаторни притисоци и војната во Украина поттикнаа аверзија кон ризици, што предизвика раст на каматите за нови задолжувања насекаде во светот.  

Токму затоа во новата стратегија за управување со јавниот долг и во ребалансот на буџетот се предвидува Министерството за финансии да се фокусира на издавање државни хартии од вредност во домашна валута и воведување таканаречени „Развојни обврзници“, коишто би биле индексирани за стапката на инфлација, со што би требало се поттикне финансирањето на развојните проекти во земјата. Се планира и воведување „Зелени обврзници“ за поттикнување и поддршка на проекти за унапредување и заштита на животната средина, како и „Проектни обврзници”кои би биле алтернативен начин за финансирање на проекти поврзани со инфраструктура.