Енергија од отпад: Етиопија научи како, Македонија сѐ уште не

Во 2018 година Етиопија стана првата земја во Африка што преку јавно-приватно партнерство изгради фабрика во која преку преработка на отпад се добива енергија. Европа со децении ги ползува придобивките од соодветно третирање и искористување на отпадот. На континентално ниво постојат над 500 постројки што произведуваат електрична, а некои и топлинска енергија од отпадот, а сето тоа се спроведува под најстроги правила и законски прописи, како и највисоки стандарди за заштита на животната средина.

Првата термичка постројка за третман на отпад била изградена во Нотингем, Англија, во 1876 година, а целта тогаш била уништување и намалување на ризикот од отпадот по здравјето на луѓето, што претставувало голем предизвик, особено во периоди на епидемии. Оттогаш технологијата значително напредна, а се развија и системи за максимална заштита на животната средина и енергетска ефикасност во работењето.

Денес постројките во Европа што горат отпад за производство на енергија третираат повеќе од сто милиони тони отпад на годишно ниво.

Енергијата се добива преку процес на третман на отпад што е погоден за производство на електрична и/или топлинска енергија или преку обработка на отпадот за да стане извор на гориво за таа намена. Повеќето процеси што користат отпад како алтернативно гориво за производство генерираат електрична енергија и/или топлина преку директно согорување или произведуваат запалив производ од гориво, како што се метан, метанол, етанол или синтетички горива. Наодите сугерираат дека усвојувањето на овој пристап за енергија од отпад може да го намали отпадот од депониите од 11 до 17 проценти.

Со оглед на тоа што е познато дека Македонија „се дави“ во отпад, анализиравме зошто кај нас сѐ уште нема капацитети од кои би се добивала енергија преку преработка на отпадот. 

Bloomberg Mercury

 

Македонците речиси сиот комунален отпад го фрлаат на депонии

Според податоците од Државниот завод за статистика, кои се однесуваат на 2023 година, вкупното количество создаден комунален отпад во земјава на годишно ниво изнесува 878.303 тони или по жител изнесува 503 килограми годишно, што е дури за 7,7 проценти повеќе во споредба со 2022 година. Притоа, најголемото количество на собраниот комунален отпад (дури 99,8  проценти) се исфрла на депонија.

Статистиката пресметала дека во 2023 година биле собрани 621.686 тони комунален отпад, од кој 82 отсто или 507.138 тони се од домаќинствата, додека 18 проценти односно 114.547 тони се од правните и физички лица (комерцијален отпад).

МИА

 

Во 2024 година „Пакомак“ спроведе анкета во врска со тоа колку рециклираат граѓаните. Истражувањата, кои почнаа во 2012 година, се спроведуваат на репрезентативен примерок од 1.100 испитаници од урбаните средини во земјава. Според резултатите, 45 отсто од испитаниците рециклираат. Во однос на првата анкета од пред 12 години, бројот на лицата што рециклираат е двојно зголемен. Сепак, загрижува податокот дека 20 отсто од нив не би го правеле тоа ни доколку се финансиски стимулирани, а ниту ако имаат контејнер во непосредна близина.

„Блумберг Адрија“ веќе пишуваше за тоа дека освен што не се рециклира, големо количество комунален отпад завршува во природата, што придонесува за зголемување на загадувањето. Во Македонија, само скопската депонија „Дрисла“ исполнува минимум критериуми од стандардите на ЕУ пропишани во Директивата за депонии. Речиси секоја општина има своја депонија за отпад, односно вкупно има 44 општински депонии.

„Особено е важно да се нагласи дека има околу 1.000 општински диви депонии, особено во руралните области“, укажуваат од Државниот завод за статистика во последната публикација „Статистика на животната средина“. 

Во неа се додава дека правилното управување со обемното количество отпад што се создава од домаќинствата, индустријата и од стопанството е од огромно значење за добросостојбата на општеството.

„Во изминатиов период лошите практики на управување со отпадот доведоа до деградација на екосистемите, како и до губење драгоцени природни ресурси и до потенцијални здравствени ризици“, се наведува во публикацијата.

Целта на државата е 25 отсто од комуналниот отпад да служи за производство на енергија

Во согласност со Планот за управување со отпад на Македонија 2021-2031, пакетот за мерки за циркуларна економија го ограничува процентот на комунален отпад што може да се отстрани на депонии. Заедно со целта за рециклирање од 65 отсто од комуналниот отпад, јасно е дека за исполнувањето на целите за намалување на отпадот што ќе заврши на депониите ќе биде потребно да се преработуваат околу 25 проценти од комуналниот отпад за добивање енергија. Тоа, според Министерството за животна средина, ќе биде една од клучните долгорочни цели на земјата.

„Планот исто така предвидува дека по воспоставувањето на основната инфраструктура за одделно собирање на отпадот што може да се рециклира или да се преработи за добивање енергија, регионалните претпријатија за управување со отпад треба да започнат меѓурегионална соработка за да управуваат со овие материјали, а тие, пак, со колективните или самостојните постапувачи“, посочуваат од Министерството за животна средина и просторно планирање (МЖСПП) во одговор за „Блумберг Адрија“.

Depositphotos

 

Кај постапките за рециклирање и преработка значајна е економијата на обем. Со оглед на количествата што се создаваат, односно се собираат одделно за рециклирање или преработка, евидентно е дека еден централен капацитет може да служи за три-четири региони, посочуваат од ресорното министерство, додавајќи дека веќе постојат и приватни иницијативи за преработка на сувата фракција од отпадот во РДФ (RDF) - гориво добиено од преработен отпад - и оваа можност треба да се земе предвид од страна на регионите за управување со отпад.

„Клучна улога за оваа фракција од отпадот ќе имаат и колективните постапувачи што треба да ја финансираат инфраструктурата за одделно собирање и да ја воспостават соработката помеѓу сите чинители во процесот. Со воведувањето на проширената одговорност на производителите и за дополнителните текови на отпад, како гуми, текстил и друго, ќе се создаде можност за одделно собирање и на оваа фракција што може да се рециклира или, пак, да се преработи во РДФ. Ова ќе биде многу значајно и за намалување на количествата на отпад што ќе се депонира на идните регионални депонии и ќе ги намали трошоците, од една страна, на јавните комунални претпријатија за собирање и транспорт на отпадот, а и ќе придонесе во развојот на нови индустриски гранки за рециклажа на материјали или за производство на енергија“, велат од Министерството за животна средина.

За секој од осумте региони во земјава мошне е значајно воспоставување систем за управување со биоотпадот, со оглед на количеството што се создава, но и последиците што ги има врз животната средина од една страна и губењето на суровина или енергија од друга, која може да се добие од овој вид на отпад.

Планот предвидува регионите да направат соодветни одредби за управување со остатоците од отпад, со оглед на тоа што постојат можности за подобро искористување на остатоците од комуналниот отпад.

МИА

 

„Ќе се испита производството на горивото добиено од преработен отпад (РДФ) и цврстото гориво добиено со преработка на отпад (СРФ - SRF) за добивање на енергијата, вклучувајќи го и користењето на постојниот капацитет за согорување. Постојат две цементни печки во радиус од 30-40 километри од Скопје (групацијата ‘Титан’ има една инсталација во Скопје и во Р. Косово, во близината на границата со РС Македонија). Исто така постои и можноста за искористување на оваа фракција во термоцентралите во земјата (РЕК Битола и ТЕЦ Неготино). За овој пристап ќе биде потребна изградба на инсталации за третман за да се подготви отпадот, но и инвестирање во посебна инфраструктура за добивање енергија од отпад, која би била централна инсталација за да ја опслужува целата држава“, посочуваат од ресорното министерство.

Сепак, тоа се малку далечни планови бидејќи можноста за изведба на таква инсталација ќе треба да се разгледа можеби по ревидирање на овој, односно по подготовка на нов национален план по 2030 година. Сепак, предуслов е во меѓувреме да се направи посеопфатна процена за: 

Потенцијалот на отпадот на национално ниво во поглед на количествата и видовите отпад што може да се преработат за искористување како енергент;

Анализа на достапната инфраструктурата; 

Оптимизирање на мрежата за собирање и подготовка на: комуналниот, комерцијалниот и индустрискиот неопасен отпад за производство на РДФ/СРФ и неговото искористување како алтернативно гориво во соодветни инсталации за согорување.

Bloomberg Mercury

 

Од Министерството посочуваат дека непречено ќе бидат поддржани иницијативите што придонесуваат кон намалување на количествата на комунален и други видови отпад со одржливи решенија, како и за намалување на емисиите на јаглерод диоксид преку намалена употребата на фосилни горива за производство на енергија (на пример во цементната индустрија, термоцентралите и сл.).

Развојот на инфраструктурата за остатоци од отпад не треба да го спречува напредокот кон целите за рециклирање, велат од Министерството за животна средина.

Селекцијата на отпад е клучна во секој поглед, а одговорни се сите чинители

За воспоставувањето инфраструктура за собирање, транспорт и претовар, преработка, рециклирање и отстранување отпад се потребни значителни инвестиции. Од Министерството за животна средина велат дека сите компоненти на регионалната инфраструктура за управување со комунален отпад треба да се планираат како целина, но финансирањето, изградбата и работењето треба да се спроведуваат во фази.

„Доброто собирање и селекција е од суштинско значење за добро управување со отпадот и, во крајна линија, за високи стапки на рециклирање. Ако отпадот не се собира правилно и не се постигне покриеност со услугата од 100 отсто, отпадот ќе продолжи да се отстранува без контрола врз животната средина, ќе се складира, закопува, фрла или гори незаконски“, велат оттаму, посочувајќи на потребата за фазен пристап за да се овозможи максимална покриеност на собирањето за мешаниот комунален отпад. Целта, како што велат оттаму, е да се обезбеди пристап до места за целото население да може соодветно да селектира. 

Според анализите на Министерството за животна средина, може да се забележи дека процентот на рециклирање на материјалите е различен за поединечни материјали. На пример: рециклирана пластика во однос на пластиката пуштена на пазарот е 33,01 отсто, рециклирана хартија и картон во однос на истата таа пуштена на пазарот е 85,18 проценти, рециклирано стакло во однос на стакло пласирано на пазарот е 18,86 отсто, рециклиран метал во однос на металот пуштен на пазарот е 13,16 проценти.

„Но неопходно е да се анализира влезот на отпадот во капацитетите за третман. Ако се претпостави дека 46.028 тони отпадна хартија се упатени во инсталација за рециклирање, тоа не значи дека 100 отсто од тој отпад се рециклира. Најмалку 10 проценти од ова количество остануваат како отпад од преработка на отпадот. Овој отпад е погоден за добивање енергија. Ова слично би можело да се примени и кај другите видови на отпад од кои може да се произведе РДФ и кои прво одат на рециклирање. Исто така, се зема предвид и отпадот што не може да се рециклира (за него нема лиценцирани инсталации за рециклирање во земјата)“, велат од Министерството за животна средина.

„Во моментов тоа значи дека во Република Северна Македонија минимум 113.193 тони завршуваат на нестандардните депонии наместо да се користат за енергија. Дополнително на ова треба да се земе предвид фактот дека ова не е целото количество на создаден отпад, со оглед на тоа што нема соодветна инфраструктура за собирање на целата територија; сепак ова се само податоци за кои е известено. Се претпоставува дека овие количества се многу поголеми. Доколку се воспостави соодветна инфраструктура за примарна селекција во регионалните системи за управување со отпад, со ова количество на отпадна пластика би можело да се удвои“, посочуваат од Министерството за животна средина.

Производство на струја од отпад кај нас? Може и има повеќе начини, велат експертите

Експертите се децидни дека во земјава може да се лансираат постројки за производство на електрична и/или топлинска енергија од отпад, а постојат и повеќе начини како да се спроведе тоа, за што одамна постојат и научни истражувања, документи, проектни документации и анализирани идеи.

„Секој проект е посебен и има посебни калкулации како за висината на инвестицијата така и за капацитетот и исплатливоста за воспоставување на проектот. И затоа секој проект одделно се разгледува, анализира и реализира“, вели Константин Димитров, професор и експерт за енергетика, во разговор за „Блумберг Адрија“.
За исплатливоста да биде што поголема, постројките, покрај за производство на струја, би било идеално да се користат и за производство на топлина. Тоа подразбира дека треба да бидат лоцирана околу поголемите градови, како што беше и една од идеите РЕК Битола да се пренамени за производство на струја и топлина од отпад.

„Ако постројката произведува и топлина, тогаш е важно да биде лоцирана блиску до поголем град за да не се губи дел од топлината при процесот на снабдување, а ако станува збор само за производство на електрична енергија, тогаш воопшто не е важна локацијата. Заклучокот е дека може да се направат такви постројки и има повеќе начини за реализација“, вели професорот Димитров.

Работата е во тоа што за да се стигне до процесот на производство на струја од отпад е потребно да се направат уште многу нешта.

„Не е тоа само така веднаш од камион истури го ѓубрето и гори го“, вели Филип Ивановски, директор на „Пакомак“, непрофитна компанија основана во 2010 година, чија дејност е управување со отпадот од пакување, во согласност со тогашниот нов закон за управување со пакувањето и со отпадот од пакување.

Објаснувајќи го процесот, Ивановски вели дека прво треба да се извади тоа што вреди од отпадот, а да се елиминира преостанатото, на пример органскиот отпад е влажен и тој не треба да гори, мора да се тргнат пластиката, лименките, стаклото, хартијата, електронскиот отпад исто така, бидејќи тој може да експлодира при транспорт итн. Заклучокот би бил дека рециклирањето е базата за сите натамошни процеси со управувањето со отпадот и ползувањето од него.

МИА

 

„За да се исплати, една постројка треба да има капацитет од околу 200.000-250.000 тони годишно и да произведува струја и топлина“, смета Ивановски. „Притоа, тука мора да се има предвид дека транспортот, односно носењето отпад се плаќа по околу сто евра од тон. И сега замислете, 200.000 тони по 100 евра, тоа се од старт 20 милиони евра годишно само за спроведувањето на отпадот до постројката“, вели Ивановски.

Според него, две такви постројки би биле доволни за да ја покријат Македонија бидејќи пресметките на компанијата со која раководи покажуваат дека во земјава има околу 700.000 тони таков отпад.

„Кога едната би била во Битола, а другата во Скопје, би се покриле и околните градови, на пример Тетово, Велес, Куманово, и тоа е сосема доволно“, вели Ивановски, посочувајќи дека самата инвестиција за конкретната постројка сигурно би надминала 100 милиони евра и затоа таквиот зафат не е евтина работа и бара длабински анализи и, што е особено важно, претходно обезбедена инфраструктура.

„Е сега, во однос на конкретната локација, постројката е најдобро и треба да биде лоцирана на места каде што биле поранешни фабрики, на пример ако е тоа Скопје, тогаш да биде кај Железара да речеме, каде што има целосна инфраструктура, од вода до цевки за парно, далноводи, па дури и железница, зашто секогаш е подобро отпадот да се транспортира со вагони наместо со камиони. На пример може и ТЕЦ Неготино да се пренамени за тоа, ама таму нема голем град во близината, а топлината што би се транспортирала ќе се губи ако се носи до подалеку. Во таков случај постројката би требало да произведува само струја“, вели Ивановски.

И тој е согласен дека производството на струја од отпад во земјава не е невозможна мисија, туку, напротив, би било не многу тешко остварлива цел, ама тој смета дека е потреба политичка волја зашто ниту една приватна компанија не би се нафатила тукутака на толкава инвестиција.

„Секоја компанија би барала минимум 30 години да има корист односно концесија за таа инвестиција, а дополнително ќе бара и по околу 100-120 евра од тон како што веќе рековме за транспорт на отпадот“, посочува Ивановски.

Depositphotos

 

Тука во игра влегуваат и општините што стопанисуваат со јавните претпријатија за управување со отпадот. За да им се исплати на општините да го носат ѓубрето на горење наместо во депонија, според Ивановски, ќе треба да се зголемат и цените за депонирање отпад, на пример на 150-200 евра по тон.

„Така на општината ќе ѝ биде поевтино да го носи ѓубрето на горење наместо на отпад. Ама тоа ќе имплицира и повисоки сметки за граѓаните, на пример од сегашни околу пет евра на десет на пример, како што Љубљана за тие цели ги зголеми сметките за отпад на граѓаните на 20 евра“, вели Ивановски, кој како дополнителен проблем во целата оваа приказна ја наведува и недовербата од страна на граѓаните кон институциите.

„Знаете, кога ќе кажете горите отпад, па какви и да ставите најсовремени филтри, секогаш ќе постои сомнежот во јавноста за загадувањето, особено во услови на недоверба кон институциите. Така што прво треба да се работи и на тоа поле, да се врати довербата кај луѓето“, советува Ивановски.

Заклучокот е дека сė почнува од дома, од првичното селектирање на отпадот, но и соодветно инсталирана инфраструктура за таа намена, па потоа преку поскапување на сметките за депонирање на отпадот за општините, на сметка на тоа да се стимулираат за да го носат на горење, па дури потоа доаѓаме и до потребата од политичка волја и стимул за изградба на такви постројки за да се реализира целиот тој проект, а притоа да биде исплатлив.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар