Хрватската држава влегува во Македонската берза

Македонската Комисија за хартии од вредност (КХВ) во четврток донесе одлука со која на хрватската Финансиска агенција (ФИНА) ѝ се дава согласност за стекнување на квалификуван удел во „Македонска берза АД Скопје“, односно индиректно преку Загрепската берза за стекнување акции чиј вкупен кумулативен износ не надминува 30 проценти од вкупните издадени акции со право на глас на Македонската берза.

Потсетуваме дека ФИНА веќе доби согласност од Хрватската агенција за надзор на финансиски услуги (ХАНФА) на почетокот на септември за стекнување на директен квалификуван удел во Загрепската берза. Доколку понудата за преземање е успешна, таа може директно да стекне 50 проценти + 1 акција од Загрепската берза и со тоа индиректно удел од 14,99 проценти во Македонската берза.

Доколку ФИНА го достигне максималниот удел од 100 проценти во Загрепската берза, индиректниот удел во Македонската берза ќе изнесува до 29,98 проценти.

Веќе пишувавме опширно за преземањето на Загрепската берза од страна на хрватската држава, или ФИНА. Нашиот аналитички тим го разгледа работењето на ФИНА и откри дека не им недостасуваат пари за аквизицијата, но оперативата е дискутабилна.

„ФИНА работи стабилно и профитабилно, со поголема ефикасност. Главните предизвици остануваат контролата на трошоците за вработените, усогласувањето со регулативите на ЕУ (DORA, eIDAS), дигиталната трансформација и диверзификацијата на приходите за намалување на зависноста од јавните услуги“, нагласи Силвана Милиќ, аналитичар за корпоративни финансии на „Блумберг Адрија“.

Бројките покажуваат дека ФИНА минатата година остварила вкупни приходи од 138,9 милиони евра, од кои 134,7 милиони евра биле оперативни приходи (+14 проценти во споредба со 2023 година). Главните извори на приходи се јавните услуги 36,8 милиони евра (26 проценти), услугите за финансиската индустрија 42,1 милиони евра (30 проценти), дигиталните решенија 19 милиони евра (14 проценти) и услугите за државата 29,1 милиони евра (21 процент).

Вкупните трошоци изнесуваа 129,5 милиони евра, а повеќе од 60 проценти од нив се трошоци за вработените. Бизнисот донесе добивка пред оданочување (EBITDA) од 21,6 милиони евра и нето добивка од 7,6 милиони евра - дури 15 пати повисока отколку во 2023 година. Нето маржата од 5,5 проценти е значително подобра отколку во претходните години, кога профитот се потпираше на финансиски приходи.

Нашата аналитичарка го истакнува како интересен фактот дека ФИНА покажува послаби резултати во управувањето со готовинските сервиси.

„Се надеваме дека Министерството за финансии има тим подготвен да се справи со работењето на берзата. Секако, фокусот е на националниот интерес за развој на пазарот на капитал, но сепак е важно да се гледа на берзата како профитен центар кој можеби не мора да има огромни профити, но мора да има завидни приходи и можност за контрола на трошоците“, порачува Милиќ.

Таа нагласува дека финансиските индикатори покажуваат дека е постигнат напредок, но дека сè уште има простор за рационализација на трошоците, бидејќи износот на трошоците што сè уште треба да ги платат за работна сила укажува на потребата од понатамошно реструктуирање.

Проблемот е квалитативниот фактор што е неопходен за постигнување на целите на интеграцијата на берзите, бидејќи ФИНА и  не се покажа многу во управувањето со своите подружници кога станува збор за финансиски резултати во 2024 година.

„Останува да се види дали одлуката за преземање на Загрепската берза беше добро осмислена во однос на финансиските и човечките ресурси, бидејќи станува збор за јавни пари“, оптимистички заклучува нашата аналитичарка.

Претходно се осврнавме и на амбициозниот проект за интегрирање на регионалните берзи што треба да го претворат Загреб во сериозен финансиски центар, доколку се реализираат плановите на министерот за финансии Марко Приморац и неговите колеги од седум други земји.

Имено, на крајот на август беше потпишан Меморандум за разбирање во соработка насочен кон развој на пазарот на капитал, а го потпишаа министрите за финансии, односно високи функционери на Хрватска, Словенија, Полска, Словачка, Романија, Бугарија, Унгарија и Македонија.

Потпишување на Меморандумот за разбирање и соработка во Загреб, 25.08.2025. Фото: pixsell

 

Декларираната цел на заедничката иницијатива се реформи што ќе овозможат посилен, поефикасен и поконкурентен пазар на капитал во сите земји од Централна и Југоисточна Европа, а седиштето на Загрепската берза ќе биде централната точка на оваа интеграција.

Вреди да се потсетиме дека Загрепската берза, како сопственик на Љубљанската и Македонската берза, доживеа неуспех во својот прв обид за обединување на регионот. Ова е, меѓу другото, една од причините зошто државата, преку ФИНА, се одлучи за „национализација“ на Загрепска берза и сега се впушта во потфат „интеграција на стероиди“.

„Преземањето на берзата и меѓународните договори веројатно ќе ја забрзаат изградбата на регионална платформа за тргување, која потоа треба да стане поинтересна за институционалните инвеститори поради нејзината големина. Веројатно е дека тие паралелно работат на порамнувањето на хартиите од вредност и каде ќе се одвива ‘клирингот’, бидејќи во сегашната ситуација, за да поседуваме хартија од вредност во Полска, мора да ја чуваме на старателска сметка“, изјави нашиот аналитички тим во таа прилика.

Тие исто така нагласија дека успехот на проектот би имал корисен ефект врз домашната економија бидејќи растот на привлечноста на пазарот на капитал би го олеснил финансирањето за компаниите. Во моментов, домашната економија е многу банкарски ориентирана, па затоа компаниите имаат тешкотии да добијат пари за финансирање на проекти и иновации.