.webp){kind=icon}
Пред три децении, Европа одлучи да ги отвори своите енергетски пазари за да ја поттикне конкуренцијата, потег што требаше да донесе пониски цени за потрошувачите низ целиот континент.
Денеска, во 2022 година, сметките се зголемија додека некогаш цврстите добавувачи се борат да останат на површина. Како резултат на тоа, владите сфаќаат дека не можат да ја остават енергетската безбедност само во рацете на пазарите. Берлин е во преговори за спасување на Uniper SE, Франција ја разгледува можноста за национализација на Electricite de France SA, додека Британија го стави под своја контрола снабдувачот со гас и електрична енергија Bulb Energy Ltd.
„Ова е само почеток на растечката владина интервенција на пазарите“, вели Лесли Палти-Гусман, претседател на консултантската компанија Gas Vista LLC со седиште во Њујорк.
Основните причини за секое спасување можеби варираат, но секоја од нив е вкоренета во едноставна вистина: веќе нема доволно енергија во циркулација. Русија сериозно го ограничува снабдувањето во Европа, францускиот претседател, Емануел Макрон, се бори со застарената флота на нуклеарни реактори, а недостатокот на регулаторен надзор ги ослободи британските снабдувачи на гас и електрична енергија да продаваат евтина енергија, без да размислуваат за враќање на суперциклусот што донесе високи цени.
Bloomberg
А работите би можеле да се влошат уште повеќе. Со текот на годините, Европа стана зависна од рускиот гас, кој рускиот претседател Владимир Путин сега го претвори во еден вид оружје како одговор на глобалното противење на неговата инвазија на Украина. Gazprom го ограничува извозот преку сите главни гасоводи до Европа, комплицирајќи ги напорите на континентот да складира доволно гас пред зимската грејна сезона.
Цените на гасот во Холандија, која се смета за европски репер, веќе се осум пати повисоки од нормалните, а трговијата со електрична енергија сигнализира дека кризата може да трае до следната година. Моќта за испорака во 2023 година се менува по цени шест пати повисоки од петгодишниот просек во Германија, најголемиот пазар во Европа.
Тоа ги зголемува трошоците не само за потрошувачите, туку и за енергетски интензивните индустрии, од челични печки до топилници за метали, цементарници и хемиски фабрики.
„Постои ограничување колку долго може да се одржи оваа ситуација, пазарот нема да се балансира до 2024 година. Дотогаш ќе преовладуваат овие финансиски тензии“, вели Гергели Молнар, енергетски аналитичар во Меѓународната агенција за енергија.
Претпоставените тесни грла и зголемените цени ги поттикнуваат владите да стапат во акција. Европа им нареди на земјите да ги надополнат складиштата, а државите како Австрија и Германија плаќаат високи цени за да складираат гас во нивните магацини.
Германската влада доделува еднократни исплати на домаќинствата овој месец за да го ублажи ударот од сметките за енергија што министерот за економија Роберт Хабек ги нарече горки вести за потрошувачите. Франција планира да ги удвои 25 милијарди евра што веќе ги намени за да ги заштити потрошувачите и бизнисите од зголемените трошоци за енергија.
Италија треба да потроши речиси 40 милијарди евра за субвенционирање на сметките за енергија за потрошувачите, додека Британија издвои околу 37 милијарди фунти (44,7 милијарди долари) за да го олесни влијанието врз потрошувачите. Само национализацијата на Bulb ќе ги чини потрошувачите околу 2,2 милијарди фунти.
Во Чешка, државно контролираното претпријатие CEZ е во разговори со владата за мерки кои би можеле да ја заштитат ликвидноста при екстремни ситуации, како што е прекинот на испораките на природен гас од Русија. Со сето ова во план, некои аналитичари проценуваат дека широките меѓународни пакети за поддршка за потрошувачите ќе достигнат вкупна помош од 100 милијарди евра.
„Тоа што владите сè повеќе мораат да ги спасуваат енергетските компании е знак за нивниот неуспех да го разгледаат влијанието на ценовните шокови врз нивните политики“, вели Кетрин Портер, консултантка која работела за Centrica Plc и EDF Trading. „Ова е сериозен превид кој ќе ги зголеми и онака високите трошоци со кои се соочуваат потрошувачите“, додава таа.
Покрај директната финансиска помош, Германија ги зајакна своите овластувања за стабилизирање на енергетските пазари. Законот усвоен во мај ѝ дава на владата можност да ја искористи критичната енергетска инфраструктура во итен случај. Хабек рече дека таквите драматични овластувања се потребни за земјата да се спротивстави на руската употреба на енергијата како одмазда кон Европа за санкциите поради војната во Украина.
Bloomberg
Мерките кои веќе се на маса вклучуваат спасување на комуналните услуги, ограничувања на цените на гасот и течниот природен гас, како и субвенции за заштита на куповната моќ на граѓаните.
Пред една генерација, на европските енергетски пазари доминираа монополи кои им даваа малку избор на потрошувачите. Дури во 1996 година, Европската унија одлучи постепено да ги отвора пазарите бидејќи владините политики беа под поголемо влијание од верувањето дека поголема конкуренција ќе ја зајакне безбедноста на снабдувањето, ќе ги намали трошоците и ќе ја реши енергетската сиромаштија.
Таа проекција не се одвиваше точно како што беше планирано. Со текот на годините, Германија стана сè позависна од рускиот гас, ситуација дополнително влошена со нејзината одлука да ги затвори сите нејзини нуклеарни централи. Британија беше крајно попустлива во дозволите за формирање на снабдувач со енергија, што доведе до хаотичен пазар што резултираше со колапс на повеќе од 20 компании само во изминатата година.
Владите сега одат дотаму што планираат да ги оданочуваат енергетските компании на нивните профити. Шпанија и Португалија ставија ограничување на цената на гасот што се користи за производство на електрична енергија, а Британија размислува да ги одвои пазарите на електрична енергија од цената на гасот. За време на состанокот на лидерите на Групата седум во Германија минатиот викенд, Макрон го нарече апсурден начинот на кој се поставуваат цените на електричната енергија и побара реформа на пазарот.
„Можеби нема да дојде до целосна национализација, но не би исклучувал владите да преземат значителни удели во некои компании, особено ако овие цени продолжат уште една или две години“, вели Џонатан Стерн, истражувач во Оксфордскиот институт за енергетски студии.
