Ќе ја запустиме ли земјоделската земја за енергетски цели: Веќе почнавме

Како да се постигне рамнотежа меѓу производството на енергенти и храна? Ова е клучното прашање пред кое се исправени еколозите, кои од една страна предупредуваат на неопходноста од остварувањето на климатските цели за нулта емисија на стакленички гасови до 2050 година, а од друга страна бараат заштита на земјоделското земјиште за цените на храната да се задржат под контрола.

Дали тоа што е добро за климата е добро и за почвата? Дебата што во последниот период се одвива по ова прашање во Калифорнија покажува дека наоѓањето рамнотежа може да биде незгодно. „Калифорнија го пренасочува маслото од соја од пазарите на храна кон својот пазар на гориво, што е и изненадувачко и вознемирувачко“, вели Џереми Мартин, научник што се занимава со ова прашање.

Состојбата ескалира, што ги натера еколозите да бараат ограничување на употребата на горива што се произведуваат од земјоделски култури. Биогоривата најчесто се произведуваат од маслото од соја, кое во исто време е и главен производ за готвење. Научниците тврдат дека е неопходно да се добие гаранција дека нема да се влоши состојбата со гладот.

Индустрискиот сектор, пак, предупредува дека намалувањето на производството на биогорива ќе ја врати земјата во времето кога употребата на обичниот дизел беше многу поголема, што не му оди во прилог на исполнувањето на климатски цели.

Употребата на биогорива во земјава допрва ќе расте

Македонија е далеку од дебатата за производство на биогорива од земјоделски производи. Во земјава употребата на биогорива е занемарлива. Тоа значи дека и користењето земјоделски производи за производство на биогорива е незначително. Најчесто за таа намена се користи пченката, но тоа сè уште е во многу мали количества.

Сепак, сегашната состојба нема да трае долго. Според енергетската стратегија на земјава, употребата на биодизел од 0,15 отсто во 2022 година треба да стигне 7,6 отсто во 2040 година.

Употребата на нафтата, која најчесто се користи во земјоделството, од 50 отсто во 2017 година треба да падне на 40 отсто до 2040 година. Од друга страна, учеството на биомасата во земјоделство треба од нула отсто во 2017 година да стигне до 16 отсто.

Тоа значи дека наскоро ќе бидат потребни многу поголеми количества земјоделски производи за производство на биогорива. Европската Унија веќе 15 години работи на директиви со кои ги поставува основите на циркуларната економија. Земјава сè уште нема таква регулатива што ќе спречи, на пример, земјоделските површини, наместо за храна, да станат главни производители на суровини за биогорива.

Она што може да биде поголем проблем за производството на храна во земјава е сè поголемата потреба од струја што ќе биде произведена од обновливи извори на енергија (ОИЕ). Според стратегијата, употребата на струја за возилата, пак, од 0,13 отсто во 2022 година треба да стигне до шест отсто до 2040 година.

Вкупно, употребата на струја од ОИЕ до 2040 година треба да изнесува меѓу 35 и 45 отсто, што значи дека веќе силното поставување фотонапонски централи уште повеќе ќе забрза.

РКЕ

Фотопанели на нивите

Новиот закон за земјоделско земјиште наведува дека земјоделското земјиште од четврта до седма категорија може да биде пренаменето за изградба на централи за производство на струја од обновливи извори на енергија. Во оние региони  во кои нема земјиште од пониска класа може да се пренамени и земјиштето од трета класа.

Ова, според експертите, може да доведе до натамошно намалување на земјоделските површини затоа што таму ќе се поставуваат фотонапонски централи. „А површините и досега во континуитет се намалуваа“, вели во изјава за „Блумберг Адрија“ професорот на Земјоделскиот факултет Миле Маркоски. Според анализите што ги прави оваа високонаучна институција, во периодот од 2012 до 2021 година намалувањето кај земјоделската површина изнесува 7.873 хектари, кај пасиштата 13.798 хектари и кај ливадите 1.140 хектари.

„Проблемот со порастот на необработените површини одамна е согледан и алармиран, меѓутоа никој не презема соодветни мерки за негово комплексно проучување и натамошно запирање. Тука пред сè се мисли дека е потребно да се разграничат површините што се угарат како агротехничка мерка, од оние што се вистински напуштени, бидејќи тоа се два сосема различни система. Угарите се привремено, најчесто, едногодишно оставање на непосеана површина, додека напуштените површини се долготрајно изоставање на нивите и бавчите како капацитет за земјоделско производство“, објаснува Маркоски.

Обработливото земјиште во 2021 година изнесувало 516.733 хектари, а дваесет години порано 665.000 хектари. Но прашање е и колку од ова земјиште навистина се обработува. Главната причина е миграцијата.

„Појавата на миграција и напуштање на населените места е многу изразена во ридско-планинските подрачја, особено во источниот дел на нашата земја и Повардарието, каде што голем број селски населби веќе демографски и физички не постојат. Тоа значи дека површините што сега се обработуваат и од кои се добива земјоделско производство сигурно изнесуваат и помалку од 20,32 проценти од територијата на нашата земја“, вели Маркоски.

Дел од обработливото земјиште настрада поради урбанизацијата и ширењето на градовите, па така, заклучно со 2021 година, само нешто над осум проценти од обработливото земјиште е од прва и втора класа односно најдобро за производство на храна.

Со измени во Законот за земјоделско земјиште обработливите површни и натаму ќе се намалуваат, но, според професорот Маркоски, поставувањето фотопанели на нивите е најмал проблем, затоа што тие се монтажни и може да се отстранат. Многу поголем проблем е тенденцијата на неповратно губење на површините што треба да обезбедат храна.

Криволак би бил идеален за производство на струја

И енергетичарите велат дека колку што е важно да се обезбеди струја од обновливи извори, исто толку е важно површината што притоа ќе биде зафатена да не биде во конфликт со други цели.

„Важно е теренот односно површината да не е погодна за друга намена, како на пример за земјоделство, и да има поволни услови за приклучок на постојната преносна електрична мрежа. Колку е поблиску електромрежата, толку е тоа поповолно. Поволно е ако има некаков пат за пристап на возило, макар теренско, или да се направи односно да се изгради без големи трошоци. На пример ’Криволак’, кој сега се користи како воен полигон, би бил идеална локација за фотоелектрична централа со голем капацитет“, вели професорот на Машински факултет Ристо Цицонков во изјава за „Блумберг Адрија“.

Тој смета дека градењето фотоволтаични централи на земјоделско обработливо земјиште треба да е забрането. Но состојбата на терен покажува нешто друго, токму поради пониските трошоци.

Како замена за нивите, Цицонков вели дека може да послужат напуштените рудници, иако не станува збор за голема површина, на кои би се изградиле фотоволтаични централи со голем капацитет.

„Но има погодности од гледна точка на постојната инфраструктура: постојат пристапни патишта и можност за приклучок на преносната електромрежа“, вели тој.

Токму напуштените индустриски и рударски капацитети во регионот Адрија можат да го доведат регионот до енергетска неутралност до 2050 година, во согласност со климатски цели.

Мате Зец, специјалист за позиционирање на ОИЕ за Југоисточна Европа во „Нејчр конзерванси“, во изјава за ТВ „Блумберг Адрија“ неодамна изјави дека пренамената само на ваквите неконфликтни локации може да обезбеди струја со нулта емисија на стакленички гасови. Истражувањата на неговата организација се вршени и во земјава.

„Во Северна Македонија ние се фокусираме на браунфилд области, пронајдовме потенцијал за над 11 гигавати инсталирана моќност што може да се изгради“, изјави Зец.

Прв ваков пример во земјава е некогашниот рудник Осломеј, каде што сега на 24 хектари се поставени фотопанели што годишно ќе произведуваат околу 15 гигават-часа струја или доволно за цело Кичево.

Проектот е реализиран во соработка со ЕБОР, а банката ќе обезбеди поддршка и за дополнителна централа од 10 мегавати на истата локација и уште една од 20 мегавати до термоцентралата во Битола.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар