Механичко ремек-дело на „Вашерон Константин“ ѝ пркоси на дигиталната ера

Ова е како почетна сцена директно од филмовите за Индијана Џонс. На некој начин успеав да влезам во „Лувр“ додека беше затворен, тивко шетајќи низ неговите огромни сали, кои одекнуваат и изгледаат малку страшно без присуство на луѓе. Внимавам да не ми чкрипат патиките додека се качувам по скалите и стигнувам до еден од најстарите делови на поранешниот дом на француските кралеви. Ѕидовите се крваво црвени, а таваните имаат касетирани златни украси.

Поминувајќи покрај таписериите (толку многу таписерии), кои ги прикажуваат Луј XIV и неговиот двор, и покрај златните маси погодни за Белата куќа на Доналд Трамп, влегувам во просторијата во која е предметот поради кој и дојдов.

Во центарот на салата, пред огромната слика на Луј XIV, стои широка осумаголна пирамида со огледала на секоја страна, со ширина од околу шест метри. Нејзините агли изгледаат речиси вонземски во споредба со барокното опкружување. На нејзиниот врв се наоѓа нешто исто толку нестварно: раскошна конструкција од кристал, деликатни метални запци и блескаво злато, висока нешто повеќе од еден метар. Во нејзината основа се наоѓаат механизми што потсетуваат на внатрешноста на музичка кутија; во средината е часовник што ги покажува часовите, минутите, месеците, деновите, годината, месечевите мени и времето на изгрејсонце и зајдисонце. На некој начин, во оваа справа може да се разликуваат и годишните времиња, ѕвездите на небото... На врвот на часовникот стои златен човек висок околу 28 сантиметри, опкружен со стаклена купола на која се вметнати гравури на констелациите на зодијакот.

Ремек-дело на хорологијата. Vacheron Constantin

Низ главата ми поминаа сцени од филмовите за Индијана Џонс, бидејќи овој предмет изгледа како артефакт што може да отвори портал во друго време или да телепортира одмаздољубиви вонземјани (секако, од некои од оние лоши филмови по 2000-та, не од добрите стари од 1980-тите).

Денот на мојата посета на музејот е 16 септември 2025 година и сум поканет, заедно со мала група новинари, да го запознаам ова механичко чудо, кое се вика „La Quête du Temps“ („потрага по времето“). Иако не доаѓа од вселената, сепак станува збор за долг пат: швајцарскиот производител на часовници „Вашерон Константин“ (Vacheron Constantin) го направил овој часовник во чест на 270-годишнината на компанијата, а целиот проект траел седум години, од дизајнот, преку инженерингот, до завршувањето. Оваа достигнување претставува сè што сакам кај часовничарите: ги обединува знаењето и занаетот собрани низ вековите во едно дело што тежнее кон нови височини.

Златниот човек под куполата е автомат, механичка фигура што ја создаде францускиот уметник за машини Франсоа Жуно, еден од ретките луѓе на светот што и понатаму ја практикува вековната уметност на правење движечки механички уметнички дела. Изгледа малку како статуетка на Оскар, но функционира повеќе како страшното роботско дете од филмот „Хуго“ на Мартин Скорсезе. Часовникот го движат рацете на тој човек, кои го покажуваат времето, упатувајќи на редовите со бројки пред него. Музичката кутија на Жуно на дното свири мелодии од уметникот Вудкид, а кристалното куќиште на целиот уред е изработено во соработка со познатиот производител на авангардни часовници и кинетички уметнички дела „Лепе“ (L’Epée 1839).

Преку долгогодишното партнерство со „Лувр“, „Вашерон Константин“ се договорил „потрага по времето“ да биде изложен таму за да може јавноста да му се восхитува до 12 ноември.
(Годишнините се важни за оваа компанија; тоа е најстариот часовничарски бренд на светот што постои без прекини.)

А музејските куратори ги опкружиле огледалата постаменти со прстен од важни хоролошки драгоцености од својата колекција: часовник за коњска кола што служел за кардиналот Ришелје, прекрасно насликан фрагмент од египетски воден часовник од околу 330 година пр. н.е. и метален паун од околу 970 година н.е., кој некогаш бил дел од сложен часовник во Кордоба, Шпанија. Заедно, тие ја раскажуваат приказната за тоа како човештвото го мерело времето низ вековите, синџир на пренесено знаење. На пример, часовникот од Кордоба го направил христијански занаетчија што го научил занаетот од исламски калфи, кои, пак, го наследиле знаењето од Старите Грци.

Предната страна на „потрага по времето“, на која се прикажани часот, минутата, денот, датумот, месецот и колку енергија е преостаната во неговата 15-дневна резерва на енергија. Vacheron Constantin

Додека шетам низ просторијата, погледнувам во часовникот што го носам – мал „тудор блек беј 54“ (Tudor Black Bay 54). Тој покажува само време – дури ни датум, а камоли мојот хороскопски знак – но припаѓа на истата фамилија како и сите тие чуда. Во главата ми одекнува гласот на Индијана Џонс како вика: „Тоа припаѓа во музеј!“, „И е таму каде што треба!“, помислувам, среќен.

Но, чекај, дали тоа е добра работа? „Лувр“ е музеј што гледа во минатото, не во иднината.
Практично целата негова колекција потекнува од периодот пред 20 век – од времето кога измисливме, меѓу другото, кварцни часовници, компјутери и паметни телефони. Дали мојот часовник е реликвија на историјата?

Во крајна линија, хоролошката традиција што е претставена во тој салон всушност и не завршува со мојот мал „тудор“, па дури ни со „потрага по времето“. Таа завршува со „епл воч“ (Apple Watch).

Не знам ниту половина од работите што може да ги направи мојот „епл воч“, но знам дека може да ми покаже многу повеќе отколку „потрага по времето“. Во техничка смисла, тој дефинитивно го направи мојот механички часовник застарен. Кога им кажувам на луѓето колку обожавам старомодни часовници, многумина вака-така ми укажуваат на овој факт: „Не ми треба часовник, имам телефон“, честа е оваа реченица. Или: „Мојот ‘касио’ е попрецизен отколку што ќе биде ‘ролекс’“. До пред некое време само се смеев на таквите коментари.

„Тие луѓе едноставно не разбираат“. А, инаку, има и многу што разбираат.

Механичките часовници уживаа невидена популарност во последните пет години, откако пандемијата ги прилепи луѓето за екраните и им даде доволно време да истражуваат мали луксузи што би можеле да си ги дозволат додека светот е затворен. Причината поради која „Вашерон Константин“ може да ги изложи своите дела во „Лувр“ и да организира гламурозна вечера за 270 гости во музејот, на која потоа вечерта присуствував, е тоа што е осмата најголема швајцарска луксузна часовничарска марка што  во 2024 година продала механички часовници во вредност од над милијарда швајцарски франци, според „Морган Стенли“ и „Лукс консалт“ (LuxeConsult). (Брендот број еден, „Ролекс“, продава околу 10 милијарди франци, а потоа следува „Картие“ (Cartier) со околу 3 милијарди.)

На задната страна од часовникот се прикажани мапа на ѕвезди и хороскопски знаци. Vacheron Constantin

Но растот што започна во 2020 година сега забавува, бидејќи производството на нови часовници ја достигна побарувачката, а продажбата во 2025 година практично се урна поради глобалните трговски тензии и царини. Во август извозот на часовници од Швајцарија падна за 16,5 отсто во однос на претходниот месец, во сите региони, со сите материјали и ценовни категории, според швајцарската финансиска фирма „Вонтобел“ (Vontobel). САД се најголемиот пазар за повеќето луксузни производители на часовници, а откако Трамп воведе царина од 39 отсто за швајцарскиот увоз, извозот во САД падна за застрашувачки 24 отсто во истиот месец.

Луксузот е, по дефиниција, нешто што не ти е потребно, но нешто што сакаш, драгоценост за која си подготвен да платиш повеќе. Во ерата на производи „епл“, механичките часовници се токму тоа: прекрасно непотребна екстраваганција, која зависи од желбата и страста. Но во еден момент, како и секој луксуз, ако стане премногу скап за повеќето луѓе, самата желба повеќе не е доволна.

Да бидам јасен, не верувам дека механичките часовници ќе исчезнат. Но, повторно, ни луѓето што ги сакале таписериите не мислеле дека ќе исчезнат. Затоа, кога го напуштив музејот, седнав да разговарам со Оливие Габет, директор на Одделот за декоративни уметности во „Лувр“, кој исто така девет години бил на чело на соседниот Музеј на декоративни уметности. Тој е совршена личност да го прашам како часовниците и мерењето на времето се менувале низ историјата.

Кураторот на „Лувр“, Оливие Габет, стои пред „потрага по времето“ (лево) и „создавањето на светот“ (десно), сребрен и бронзен часовник подарени на Луј XV во 1754 година. Ова комплексно часовничарско дело беше реставрирано од „Вашерон Константин“ за „Лувр“ во 2016 година, со што започна партнерство меѓу двете институции. Vacheron Constantin

Времето се мерело со сончеви и примитивни водени часовници сè до средниот век. Но околу 1300-1400 година, технологијата напредувала со огромни чекори, вели Габет, и кралските дворови започнале да прават раскошни механички изуми, кои ги прикажувале во палатите и црквите. Во тој период биле создадени астрономски часовници во Прага и во Стразбур.

„Тоа е многу универзална приказна“, објаснува тој. „Не е само европска туку и кинеска, и многу присутна во исламскиот свет. Знаеме дека уште во 800 година Ал-Рашид (владетелот на Багдад) му подарил на Карлеман автомат што бил поврзан со времето.“

На почетокот на 16 век, среде ренесансата, занаетчиите започнале да гледаат на часовниците како на уметност, а не само како на инструменти. Од тој период потекнува и најбогатиот дел од колекцијата на часовници и покажувачи на времето во „Лувр“. Во просторијата со „потрага по времето“, на пример, се наоѓа најстариот познат часовник направен од француски занаетчии, преубаво украсена топка од 1551 година. Тој е мал; мора да се наведнеш и да посветиш момент за да го видиш навистина.

Потоа, Габет сам, без да го прашам, се осврнува на нешто за што размислував додека шетав низ празниот „Лувр“: каков луксуз е да се исклучиш и да посветиш време за восхитување на убавите нешта.

Можам да поминам денови гледајќи ги само деловите што го опкружуваат часовникот. Vacheron Constantin

„На крајот, луѓето сакаат да дојдат во ‘Лувр’ сами“, вели Габет. „Просечно поминуваат меѓу два и пол и три часа овде, што во денешниот свет е навистина многу. Го губат чувството за време додека се во музејот. Слободни се на момент во свет во кој не сме баш толку слободни“. Интересно, токму така се чувствувам и јас наутро кога решавам да носам механички часовник. Полесен сум. Го нема она постојано „титкање“ на мојот „епл воч“: потсетници, пораки, мајлови, четови, фитнес-известувања, состаноци, упатства, па дури и пораки да станам и да се протегнам. (Што само ме тера да прилегнам.) Кога го носам мојот механички часовник, слободен сум.

Пред некој ден читав книга, која ја објави „Рисенс“ (Ressence), авангардна независна часовничарска куќа од Белгија. Книгата „Пред времето“ (Ahead of Time: 20 Leading Minds Shaping the Future) содржи интервјуа со големи мислители, вклучувајќи ги Сам Алтман, коосновачот на „Опен еј-ај“ (OpenAI), и Ајви Рос, главна директорка за дизајн на потрошувачки уреди во „Гугл“ (Google). Во книгата, човекот што го создаде ајподот, Тони Фадел, вели дека еден од клучните уреди на иднината ќе биде наметката на невидливоста. „Никој уште не измислил таков уред, но во иднината ќе сакаме сè повеќе приватност“, вели тој. „А кој уред ќе ти помогне да ги избегнеш сите оние што се обидуваат да те фатат?“

Дали посетата на музеј е нешто како носење наметка на невидливост на некое време? Дали е исто кога го ставам мојот „тудор“? Можеби малку.

Го купив тој часовник, како и многу други, за да одбележам важен момент во животот – во мојот случај, ново поглавје на работа. Механичките часовници се одлични за такви пригоди, бидејќи во нив чука сè што се постигнало со векови истражувања, труд и мајсторство.

Мајстор ја склопува предната плоча од „потрага по времето“, на која е прикажан вечниот календар. Сонцето и месечината на медалот означуваат ден и ноќ. Vacheron Constantin

Човек би помислил дека одамна сме откриле сè што треба да знаеме за тоа како функционира часовникот, уште од кога оној француски занаетчија ја завршил својата мала топка во 1551 година, но не!

Секоја година се појавуваат стотици иновации во ова поле: нови материјали, подобрувања на точноста, нови начини за прикажување на времето. Часовникот е одличен начин да се одбележи професионален успех или годишнина, бидејќи не гледа само назад. Тој претставува постојано стремење кон нови достигнувања. „Вашерон Константин“ преку изработката на „потрага по времето“ научил толку многу што компанијата поднела дури 15 нови патенти.

Како што технологиите од светот на суперавтомобилите или Формула 1 шампионите влијаат на сериските автомобили, така и проектот како „потрага по времето“ влијае на идните часовници на „Вашерон Константин“. Кристијан Селмони, директор за стил и наследство на брендот, ми рече дека една од новите технологии развиени за овој голем часовник е пренесена и на серијата на рачни часовници, исто така направени во чест на годишнината. Ограничената колекција од 20 парчиња ја прикажува истата златна фигура на едната страна од бројчаникот, која покажува часови и минути, додека на задната страна се наоѓаат астрономски компликации. Овие часовници користат уникатен диференцијален ретрограден систем за следење на резервата на енергија, технологија директно преземена од „потрага по времето“.

Предната и задната страна на часовниците создадени како придружна колекција на „потрага по времето“. Vacheron Constantin

Овој автомат, часовник, музичка кутија, полн со вековни механизми, во себе носи и технолошки напредок. Тој припаѓа во музеј поради сè што претставува. Но мојот часовник, не. Тој му припаѓа цврсто на мојот зглоб, за да можам тоа наследство да го носам со себе.

Тој е истовремено мојата наметка на невидливост и медал на чест. Зашто постојат бескрајно многу годишнини што треба да се одбележат, достигнувања што треба да се прослават и нови иновации што нè поттикнуваат да гледаме напред, а не назад. На крајот, мојот мал „тудор“, кој покажува само време, ќе продолжи да работи и за сто години. За мојот „епл воч“ не можам да го кажам тоа.