.webp){kind=icon}
Владата за следната година испланира рекордни 800 милиони евра за капитални инвестиции. Презентирајќи го Буџетот, министерот за финансии Фатмир Бесими изјави дека при кроењето на сумата за јавните проекти за 2023 година, Владата се водела од „златното“ правило според кое парите за капитални проекти треба да ја надминуваат сумата што е планирана за буџетскиот дефицит.
Минусот во државната каса за идната година е проектиран на 700 милиони евра. Оттука се поставува прашањето дали проектираната сума е напишана само за да стои, во согласност со „златното“ правило, на хартија, или државата ќе ги засили активностите за реализација на проекти што се провлекуваат веќе низ десетина буџети. Ако го одговаравме ова прашање лани, дефинитивно одговорот ќе беше негативен.
„Блумберг Адрија“ во оваа анализа ги споредува сумите предвидени за јавни инвестиции во десет буџети, од 2014 до 2023 година. При секое најавување на буџетот, министрите за финансии се фалат дека токму тој буџет е најразвоен досега, затоа што содржи најмногу пари за инвестиции. Тоа трае сѐ додека не дојде време за ребаланс. Со прекројувањето на државната каса, секогаш први страдаат овие пари. Експертите велат дека Владата одвојува огромни суми за да има комоција, да има каде да посегне кога ќе недостигаат пари за други намени.
Реализацијата на капиталните проекти, пак, е уште попроблематична. Дури ни тие пари, скратени со ребаланс, никогаш не биле реализирани повеќе од 83 отсто. Или најголемата сума што воопшто била потрошена од 2014 година досега изнесува 380 милиони евра во 2021 година (78,36 отсто од тогашниот буџет). Најмалку проекти биле реализирани во 2018 година, за вкупна сума од 197 милиони евра (само 65,59 отсто од буџетот за таа година).
КАПЕФ-механизам – за непотрошените пари се губи правото за трошење
За да ги поттикне институциите да ги трошат парите и да ги реализираат ветените проекти, Министерството за финансии од минатата година почна поинтензивно да го следи процесот на реализација на проектите преку КАПЕФ-механизмот.
Во согласност со овој механизам, на крајот на првиот квартал буџетските корисници треба да имаат реализација од најмалку 15 отсто од планираните капитални расходи, на крајот на вториот квартал 40 отсто и на крајот на третиот квартал 65 отсто. Доколку не ги постигнат овие лимити, средствата се резервираат за капитални расходи во рамките на буџетот на буџетскиот корисник, без право на трошење. Ако не ги достигнат целите, за резервираните пари одлучува Собранието.
Сепак, ниту овој механизам не помогна. Според податоците на Министерството за финансии, заклучно со третиот квартал, наместо 65 отсто, потрошени се 41 отсто од планираните пари. Со буџетот за 2022 година беа планирани 622 милиони евра, со ребалансот тие беа скратени за сто милиони евра. За девет месеци, пак, потрошени се само нешто над 206 милиони евра.
Од министерствата, единствено МВР и Министерствoто за економија до септември имаат реализирано над планираните 65 отсто од проектите. Најмалку има потрошено Министерствoто за локална самоуправа, нешто над седум отсто. Министерството за транспорт, каде што се лоцирани најмногу пари – за гасоводот, за патишта, за водоводи и канализации, до септември нема ни 20 отсто реализација. На исто ниво е и Министерството за труд и социјална политика, кое постојано најавува изградба на нови градинки.
Кои се вечните проекти во сите буџети?
И буџетот во 2014 и буџетот за 2023 година содржат пари за изградба на железничкиот коридор 8. Пругата Куманово – Бељаковце – Крива Паланка ја има во сите буџети. Последните најави дека сега, откако целата финансиска конструкција е затворена, активностите ќе се забрзаат идната година, а краен рок кога треба да тргне возот преку бугарската граница е 2027 година.
Автопатот Кичево - Охрид почна да се гради во 2014 година. По смената на власта во 2017 година, стана предмет за политичко расправање, беа констатирани промашувања на трасата, неправилности во проектирањето. Одговорност не презеде никој. По сите одложувања и анекси на договорот, се очекува до крајот на следната година, конечно, да биде завршен. Тоа ќе ја чини државата речиси 600 милиони евра, или 10 милиони евра за секој километар автопат.
Гасоводот почна да се гради 2015 година, и исто така во буџетот за следната година се планирани пари и за него. Краците Велес - Свети Николе и Гостивар - Кичево веќе третпат се планираат со буџетите. Во моментов, како краен рок за гасот да стигне до домаќинствата и фирмите се наведува 2025 година.
