Инфраструктура или скапи станови – што ќе го движи македонското градежништво в година?

Градежништвото во првата половина од годинава оствари солиден раст од над седум отсто во однос на лани, а власта очекува дека до крајот на годината бројките ќе бидат уште подобри, со оглед на тоа што во летните месеци се забрза реализацијата на некои од поголемите јавни проекти.

Овој сектор треба да биде двигател на растот и во следната година. Буџетот за 2026 година ги набројува капиталните проекти на кои ќе се работи: патната инфраструктура по должината на коридорот 8,  и тоа делницата Тетово – Гостивар (проширување на автопатот), изградба на делницата Гостивар – Букојчани, но и на делницата Прилеп – Битола како дел од коридорот 10д.

Исто така, предвидена е изградбата на автопатската делница Скопје – Блаце (граница со Косово), која се финансира со заем од ЕБОР и грант од инвестициската рамка за Западен Балкан - ВБИФ, а подобрувањето на патната инфраструктура на општините во Македонија се реализира преку Проектот за поврзување на локалните патишта, финансиран со заеми од Светската банка. 

„Се очекува забрзување на реализацијата на капиталните проекти што се во позрела фаза, а се финансирани од буџетот, но истовремено се очекува и започнување на реализацијата на најавените проекти во патната и железничката инфраструктура, како и во здравството и во образованието. Позитивен придонес кон инвестициите се очекува и од реализацијата на инфраструктурните проекти во општините во следниот период. Очекуваме токму овие капитални проекти да бидат главен двигател на економскиот раст во 2026 година“, рече министерката за финансии Гордана Димитриеска-Кочоска образложувајќи го буџетот за следната година.

Помалку пари за капитални инвестиции

Министерката истакна дека во буџетот посебен акцент е ставен на развојната компонента, која е поткрепена со високо ниво на капитални инвестиции од 40,5 милијарди денари (660 милиони евра).

Сепак, оваа сума е над 15 отсто пониска од проектираната за оваа година. Намалувањето се должи на лошата реализација на капиталните инвестиции во претходните години. Поради нереализирањето на проектите, парите предвидени за оваа намена редовно беа кратени со ребалансите.

Токму затоа власта одлучи да проектира толку пари колку што ќе може да се реализираат, рече во разговор за ТВ „Блумберг Адрија“ членот на собраниската комисија за финансирање и буџет Бојан Стојаноски, пратеник од владејачката партија.

„Токму затоа оваа година предвидуваме капитални инвестиции толку колку што оваа година имаме реализација. Претходно се кратеа средства затоа што системот бил во неможност да бидат реализирани. Сега ситуацијата е малку поинаква. Се одлучивме во капиталните инвестиции да влезат само оние проекти што се зрели за реализација. Истовремено, очекуваме да почнат и големите проекти како брзата пруга и болниците во Штип и во Кичево. Тоа се зрели проекти за кои се преземени финансиски обврски и ова ќе биде прва година кога средствата од капиталните инвестиции нема да се кратат со ребаланс“, објасни Стојаноски.

Кратењето на сумата наиде на поддршка

Заклучно со 25 ноември годинава реализацијата на капиталните инвестиции не стигна ни до половина (49,64 отсто). Токму затоа експертската јавност ја поддржа одлуката на Владата да предвиди помалку пари за капитални инвестиции.

„За првпат, предлог-буџетот 2026 прави намалување на годишната проекција за капиталните расходи за 15,1 отсто во однос на проекцијата од минатата година, со што се напушта флоскулата ‘рекордни капитални расходи’, а кои никогаш не се реализираат во тој предвиден обем. Нема никаква општествена корист јавниот дискурс да се интоксинира со наводно рекорден износ на капитални расходи што потоа се кратат и не се реализираат во целост ниту сметано според скратениот износ. Сепак, и вака пореално проектираните капитални расходи се за околу 19,2 отсто повисоки од веројатното извршување во 2025 година“, напишаа експертите од институтот „Фајненс тинк“ во коментарот за буџетот за следната година.

Од Фискалниот совет се на иста линија - пониската проекција е многу пореална за основен буџет отколку високи проекции на капитални расходи што потоа резултираат со ниска реализација и нивна пренамена во тековни расходи подоцна во годината.

„Ниската реализација на капиталните расходи се поврзува и со нискиот капацитет на јавната администрација за реализација на капитални инвестиции. Во тој контекст, при правење на буџетот особено треба да се внимава во која фаза на проект се капиталните инвестиции што се ставаат во буџетот, односно дали имаат не само идеен туку и изведбен проект, потребни одобрувања и слично, за да може да се очекува дека во тековната година одреден проект ќе има и реализација. Во буџетот да се планираат само оние капитални инвестиции што се во среднорочниот план и кои имаат значителни изгледи за реализација во тековната година“, се наведува во мислењето на Фискалниот совет за буџетот за следната година.

Градежната оператива не стигнува да сработи сѐ 

Пратеникот Стојаноски вели дека слабата реализација не се должи само на капацитетот на администрацијата туку и не градежната оператива, која не стигнува да одговори на предизвиците.

„Се соочивме со проблем. Градежната оператива не може да ги прифати сите тие проекти што се финансирани од општините и државата. Токму затоа одлучивме оваа година тие 250 милиони евра што им ги доделуваме на општините да не ги доделиме, затоа што сакаме да им оставиме 12 месеци да работат на конкретни проекти што градежната оператива ќе може да ги заврши. Се соочуваме со проблем на терен, сите активни проекти имаа избран изведувач, но доцнат затоа што изведувачите не можат да ги изведат тие проекти. Затоа имавме состанок и со градежната комора, за да видиме колку можат да изведат тие, затоа што во моментов имаме изградба и на пруга и на автопатишта и помали проекти во општините на кои се работи“, вели тој.  

Кај изградбата на станови нема застој

Сепак, се чини дека инвеститорите во станбени згради немаат проблем со градежната оператива. Според податоците за септември што ги објави Државниот завод за статистика, издадени се 314 одобренија за градење, што е за 6,1 отсто повеќе во однос на истиот месец од претходната година. Предвидената вредност на објектите за кои се дадени дозволи изнесува околу 116 милиони евра или 5,2  отсто помалку во однос на истиот месец лани.

„Од вкупниот број издадени одобренија за градење, 220 (70,1 отсто) се наменети за објекти од високоградба, 38 (12,1 отсто) за објекти од нискоградба и 56 (17,8 отсто) за објекти за реконструкција. Во извештајниот период е предвидена изградба на 727 стана, со вкупна корисна површина од  69.411 квадратни метри“, наведе ДЗС.

Најголем дел од проектите што се наведени во буџетот за 2026 година се постари и за нив веќе одамна се издадени одобренија за градба. Но во однос на новите одобренија, податоците на статистиката за минатата и оваа година покажуваат дека не само што е поголем бројот на издадени одобренија за високоградба туку и вредноста на преведените објекти е значително пониска во делот на патната инфраструктура.

Според статистичките податоци, од вкупно 727 стана за кое се дадени дозволи за градба во септември, 332 се во Скопскиот Регион, а следен е Полошкиот со 150 стана.

Освен овие станови, кои допрва треба да почнат да се градат, заклучно со крајот на септември во изградба биле 26.463 стана, покажува извештајот на Агенцијата за катастар.