Седум предизвици што ќе ја обликуваат македонската економија и во 2026 година

Оптимизмот за перформансите на македонската економија следната година расте. Проекциите се дека БДП ќе се зголеми за 3,8 отсто. Ова се темели на очекувањата за раст на домашната побарувачка, водена од растот на платите и пензиите и интензивирањето на јавните инвестиции.

Сепак, економските експерти и бизнисмените велат дека за испорачување повисоки стапки на раст ќе биде потребно повеќе. Меѓу клучните предизвици со кои се сочува економијата се инфлацијата, индустријата, која покажува особена нестабилност, реформите за кои се зборува со години, недостигот од работа сила, дигитализацијата, која останува на хартија.

Оптимизмот што преовладува може да биде умерено оправдан, но е условен, вели во изјава за „Блумберг Адрија“ Виктор Митевски, извршен директор на Здружението за истражување и анализи (ЗМАИ). Според него, оптимизмот може да биде реален само ако „се испорача висококвалитетна реализација на капиталните проекти и реформи што ќе овозможат раст на платите и продуктивноста, бидејќи надворешната побарувачка останува кревка“.

Владанка Трајкоска, управителка на „Раде Кончар-Сервис и поправки на електрични производи“ и претседателка на Организацијата на работодавци, вели дека македонската економија има потенцијал – луѓе со знаење и компании што можат и имаат голем потенцијал да создаваат додадена вредност. „Само треба еднаш да направиме напор, да се ослободиме од бирократијата, да имаме малку поповолна цена на струјата и многу повеќе реалност“, вели таа за „Блумберг Адрија“.

1. Високата инфлација е проблем број еден

Стапката на инфлација останува висока, 4,5 отсто во октомври. Прогнозите дека годинава ќе се смири до три отсто паднаа во вода. НБРМ во последната ревизија очекува 2025 година да заврши со просечна стапка на инфлација од 3,9 отсто. Власта за следната година предвидува 2,5 отсто инфлација. Сите очекуваат дека на среден рок инфлацијата ќе се врати на целта – 2 отсто.

Според Трајкоска, инфлацијата ни е „новиот стар пријател“, а во ваква ситуација особено се ранливи малите и средните претпријатија.

„Цените растат, материјалите поскапуваат, работната сила е сè поскапа а помалку продуктивна, но сите очекуваат да бидеме поевтини и поконкурентни. Едноставно е: бакарот, челикот и изолацијата не се увезуваат со оптимизам, туку со девизи. Ние сме увозно зависни и од тоа не треба да се срамиме, туку треба да се избориме за да го промениме“, вели таа.

2. Индустријата годинава беше значително нестабилна

Индустријата ќе остане камен на сопнување и следната година, особено поради нестабилноста што трае цела 2025 година. Извозот заклучно со септември порасна за 2, а увозот за околу 3,6 отсто, трговскиот биланс остана слаб, што значи дека нето-извозот не е моторот на растот, вели Митевски.

„Домашната индустрија и понатаму има висок увозен влез и ниска извозна комплексност, па придонесот од нето-извозот до скоро беше негативен по додадена вредност. Потребни се подлабоки врски со домашните доставувачи и диверзификација кон услуги и индустрии со повисока продуктивност. ЕБОР во последната стратешка рамка со земјава нотира дека до 2023 година, поради висок увозен влез, нето-извозот имал негативен придонес во додадена вредност“, вели тој.

Чувствителноста ја зголемува зависноста од европските пазари и од автомобилската индустрија. По суфицитот во 2023 година, тековната сметка во 2024 година повторно премина во дефицит, а за оваа година ММФ очекува продлабочување, што го ограничува нето-извозниот придонес кон растот.

„Истовремено, индустриската активност и трговскиот биланс се влошија во 2024 година поради ниската побарувачка од ЕУ. Клучен показател е тоа што тековна сметка е на −2,3 отсто од БДП (за 2024 година), со проекција за поголем дефицит во 2025 година“, вели Митевски.

3. Работната сила – рак-рана на македонската економија

Македонија има работа сила, ама во Германија, саркастична е Трајкоска.

„Ние тука се бориме со недостиг од кадар и образовен систем што сè уште произведува дипломи, а не професионалци. Сè потешко е да се најдат добро обучени техничари, инженери. Миграцијата и стареењето на работната сила го отежнуваат одржувањето на продуктивноста и иновативноста. Потребни се поголеми вложувања во стручните училишта и дуално образование“, вели таа.

Според Митевски, иако бројките покажуваат дека невработеноста достигна историски најниско ниво, загрижуваат активноста и понудата на пазарот на трудот, особено ако се погледнат бројките за учеството на жените и неформалната вработеност.

„Тоа ја притиска потенцијалната стапка на раст и ја зголемува чувствителноста на платите. Според нашето последно истражување, кое го спроведуваме заедно со Виенскиот институт и „Тинкјуроп“ (ThinkEurope), податоците зборуваат дека македонскиот работник постигнува 53 отсто од европската продуктивност, а е платен само 33 отсто од европскиот просек. Тоа јасно покажува дека постои простор за покачување на платите, но за тоа е потребна поодлучна борба со неформалната економија, како и сериозни вложувања во технолошки напредни процеси и дигитализација“, вели тој.

4. Дигитализација со потпис и печат

Според Трајкоска, дигиталната трансформација во земјава се одвива само на хартија.

„Сите зборуваме за четвртата индустриска револуција, за автоматизација и за иновации, но најголем дел компании сè уште чекаат фактури со печат и потпис. Да не зборуваме дека во некои институции дигитализацијата е апстрактна именка. Сè уште печатиме во 10 примероци, сè уште чекаме заверени налози од банка во оригинал“, набројува таа.

Немањето функционален интегриран ИТ-систем е проблем и за управувањето со јавните финансии и создава многу предизвици и пречки за спроведување сериозни реформи и сузбивање на корупцијата во јавните финансии, вели Митевски.

5. Енергетика – менаџирање на непредвидливост

Стабилизацијата на енергетскиот сектор, исто како минатите години, ќе остане предизвик и во 2026 година. И в година ќе зборуваме за зелена енергија и за модернизација на инфраструктурата, а потоа „ќе ја чекаме следната“, вели Трајкоска.

„За компании што навистина произведуваат и сервисираат енергетска опрема, ова значи постојано менаџирање на непредвидливост – и цени, и регулативи, и струја. Сè додека ни е поубаво да увезуваме струја наместо да произведуваме, ќе го носиме товарот на скапата струја, сè додека повеќе ги цениме странските производители од домашните, патриотизмот можеме да го користиме само за политички цели. Енергетиката ќе остане во фокусот и на проблемите и на решенијата. Ќе се движиме, но со различна брзина од остатокот на Европа“, вели таа.

6. Нефлексибилна регулатива

Бавните процедури и брзите промени на регулативата се децениски проблем на македонското стопанство и кај бизнис-секторот нема оптимизам дека овие варијабли нема да го кочат растот и в година.

„Законите и правилниците се менуваат побрзо од времето, а административните процедури траат подолго од поправка на трансформатор од 1950-та. Кога државата ќе научи дека индустријата не може да чека – тогаш можеби ќе зборуваме за вистинска економија“, смета Трајкоска.

7. Системот е многу зависен од политичките процеси

Во 2025 година, со изминати три квартали, капиталните расходи се реализираат со стапка од 36,8 отсто од планираното за година, сигнал што јасно зборува за слабости во подготовката, набавките и извршувањето на капиталните проекти на терен, вели Митевски.

„Делумно, причина за слабата реализација може да се каже дека беа изборите, но како економија и општество мора да сфатиме дека треба да градиме систем што ќе биде отпорен на политички процеси и наместо да зборуваме за блокирани институции за време на изборен циклус, да зборуваме за политики што ќе го штитат јавниот интерес и ќе поттикнуваат менаџерска одговорност од највисокиот до најнискиот степен на управа“, објаснува тој.

                      

Решението за сите проблеми лежи во политичката волја Искуството покажува дека македонската администрација може да го испорача тоа што ќе се побара од неа, потребна е само политичка волја. Митевски потсетува дека до пред неколку години реализацијата на средствата од ИПА-фондовите изнесувала и до 98 отсто, а сега се реализираат одвај половина од овие таканаречени бесплатни пари. „Кога реформите се фокус, тогаш јас сум убеден дека администрацијата, особено таа што го носи поголемиот товар, е способна да го испорача тоа што е од интерес на земјата“, вели тој. Трајковска го објаснува тоа попластично: „Ние што секојдневно работиме со реална енергија добро знаеме дека струја има – само треба правилно да се насочи“.