Платите се главна тема, но каков буџет ѝ треба на Македонија в година

Стапка на раст на економијата меѓу 3,5 и 3,7 отсто, дефицит до четири отсто, инфлација под три отсто. Ова се главните точки од буџетот за 2025 година што засега се познати во јавноста.

Приоритет за следната година ќе бидат инфраструктурните проекти, дигитализацијата во министерствата, проектите во здравството и во образованието. Сепак најмногу се зборува за платите. Буџетот ќе обезбеди пари за зголемување на пензиите, а се прават напори и за покачување на платите во основното и средното образование, како и во здравството.

„Фокусот овој пат е на медицинско-техничкиот персонал. Лекарите ги исклучуваме бидејќи тие веќе добија покачување. Можеби во иднина ќе бидат опфатени, но сега се фокусираме на тие што не беа доволно поддржани“, изјави вчера министерката за финансии Гордана Димитриевска- Кочоска.

Од досегашните изјави се препознава и зголемено финансирање за младите. Студентите, како што најави премиерот Христијан Мицкоски, ќе добијат ваучери во вредност од 250 евра за набавка на електронски уреди, а 10 милиони евра ќе бидат наменети за млади до 29 години за да почнат свој бизнис.

Платите да ја следат продуктивноста

Што од ова ќе влезе во предлог-буџетот, јавноста ќе знае можеби веќе утре. Доколку денеска не завршат финалните консултации меѓу буџетските корисници, тогаш министерката ќе го достави буџетот до Владата до крајот на месецов.

Додека се во тек денешните последни натегања каде да се додаде, а каде да се скрати, „Блумберг Адрија“ ги праша експертите, стопанствениците, активистите, синдикатите што треба да биде приоритет во следната година.

За десет години трошењето од државната каса во Македонија се зголеми речиси двојно. Од нешто над три милијарди евра во 2015 година на 5,9 милијарди евра годинава.

И годинава исто како претходно главната битка се води околу платите на јавниот сектор. Пензионерите овој пат се сигурни дека во март ќе добијат дополнителни 2.500 денари линеарно зголемување на своите примања.

Според експертите,  клучно во процесот на кроење на буџетот - за тој да не биде гломазен како сега - е да се исфрлат сите непродуктивни трошења, меѓу нив и ставката поголеми плати во услови на ниска продуктивност.

„Оваа влада најпрво треба да се откаже од расходите што се непотребни. Тоа пред сè значи дека растот на платите мора да биде врзан за продуктивноста“, наведува во изјава за „Блумберг Адрија“ Џевдет Хајредини, поранешен министер за финансии.

Според него, клучно е растот на платите во јавниот сектор да не ја надминува националната продуктивност во производството.

„На времето и кога јас бев министер, ова беше ограничено со стендбај-аранжманите со Меѓународниот монетарен фонд. ММФ не го ограничуваше растот на платите во администрацијата, туку го условуваше со зголемување на производството“, вели Хајредини.

Следен чекор што државата мора да го направи е да не го зголемува дефицитот за да не се зголемува јавниот долг. Битката со сивата економија е од иста важност затоа што во моментов, според некои пресметки, и до 40 отсто од БДП „јаде“ неформалната економија.

Транспарентноста е многу важна, вели Хајредини. „Буџетот мора да биде појасен за граѓаните. Сега описот на ставките е таков што ретко кој може да го прочита“, вели поранешниот министер за финансии.

Ревизија на субвенциите што не даваат резултати и воведување нови

Според Ангел Димитров од Организацијата на работодавци, при кроењето на буџетот власта треба да се води од предизборната програма со која ги доби изборите.

„Тоа што е напишано таму нека го стават во буџетот и нека го реализираат“, вели тој во разговор за „Блумберг Адрија“.

Според него, добри се проектите што овозможуваат поврат на средствата за инвестиции и тие треба да продолжат, а да се види кои ставки треба да се ревидираат.

„Кај земјоделските субвенции мора да има ревизија. За таа ставка се одвојуваат големи средства, а увозот на земјоделски производи постојано расте, значи ги нема очекуваните резултати“, вели Димитров.

Резултат, според него, може да даде мерката што постоеше порано - државна поддршка за зголемување на платите во приватниот сектор.

„Ако се врати таа мерка, ако државата преку придонесите го стимулира растот на платите, работодавците многу посмело ќе ги зголемуваат примањата на работниците и покрај тоа што таа мерка би била од привремен карактер“, објаснува тој.

Капитални инвестиции во енергетска инфраструктура

Проектирањето пари за капитални инвестиции, според Хајредини, е стара болест на македонската економија. Сумите од година на година растат, а реализацијата заостанува.

„Се предвидуваат пари, но Министерствата немаат проекти и така тие пари остануваат неискористени, па потоа со секој ребаланс се префрлаат каде што е потребно“, вели тој.

Димитров вели дека државата веќе не треба да се фокусира на патиштата. Приоритет треба да биде да се завршат почнатите проекти што се влечат со години, пред сè автопатот Кичево-Охрид и „Бехтел и Енка“ да почне со работа.

Нови вакви проекти засега не се потребни затоа што бенефицијата од нив е краткотрајна, додека трае изградбата, потоа единствениот ќар е наплата на патарините, а каматите за кредитите за нивна изградба се многу поголеми.

„Довршување на почнатите проекти и новиот проект со кој се финансираат општините за да инвестираат во локалната инфраструктура е доволно за да се ’вработи‘ домашната оператива. Она што ни треба нам е инвестиција во енергетски објекти, пред сè реверзибилна хидроцентрала за да се балансира производството на струја и тоа да биде добро и од аспект на животната средина“, вели Димитров.

Чист воздух и подобар стандард

Заштитата на животната средина мора да стане врвен приоритет на власта. Во новиот буџет мора да има повеќе пари за таа намена, почнувајќи од обезбедувањето почист воздух, вели за „Блумберг Адрија“ екоактивистот Горјан Јовановски.

„Клучно е да бидат предвидени повеќе пари за субвенции за да можат домаќинствата да го сменат начинот на греење на домовите. Тоа би било прв чекор во правец на подобрување на квалитетот на воздухот“, вели тој.

Следниот чекор, според Јовановски, е јакнење на капацитетите на инспекторатите во сегментот животна средина. Тие мора да се доекипираат и да бидат подобро платени за да можат да се справат со предизвиците.

Повисоки плати, но за сите вработени во јавниот сектор, бараат и синдикатите. Слободан Трендафилов, претседател на ССМ, за „Блумберг Адрија“ вели дека на седницата на Економско-социјалниот совет одржана минатата недела се разговарало за ова прашање, вклучувајќи и за растот на минималната плата како егзистенцијално прашање за работниците во Македонија.

„Владините претставници информираа дека како синдикати ќе имаме можност на наредна седница на Економско-социјалниот совет да дискутираме за можностите во буџетот и за очекувањата и барањата на работниците, водејќи сметка во истиот да бидат предвидени средствата за раст на платите на вработените во јавниот сектор во согласност со Општиот колективен договор за јавниот сектор и потпишаните колективни договори, за раст на минималната плата, како и за додатоците на плата на кои имаат право работниците“, вели Трендафилов.

Според динамиката од претходните неколку години, до средината на ноември предлог-буџетот треба да биде доставен до Владата, а потоа да оди на разгледување во собраниските комисии и на пленарна седница, на гласање.