.webp){kind=icon}
Тектонски промени се случуваат на македонскиот пазар на трудот, кои може да предизвикаат сериозни негативни последици по економијата. Според податоците на Државниот завод за статистика, пописот покажа дека за околу 218.000 лица се намалило работоспособното население во изминативе години, а за околу 136.000 лица има пад кај активното население. Истовремено, бројот на вработени се намалил речиси за 100.000 лица.
Македонија подолг период имаше континуиран пад на невработеноста, која достигна рекордно ниско ниво од 14,3 проценти во третото тримесечје од годинава. Сепак, последните податоци на Агенцијата за вработување откриваат дека веќе има мал раст на бројот на невработени, што веројатно се должи на енергетската криза.
Ако се земе предвид дека во Македонија веќе има хроничен недостиг од различни профили работници во повеќе дејности, како и дека работодавците веќе најавија затворање на капацитетите поради зголемените трошоци за работа, извесно е дека потресите на пазарот на трудот ќе стануваат посилни во 2023 година. Но и дека работодавците што сакаат квалитет и квалификуван кадар ќе мораат да размислуваат како да станат поконкурентни во очите на работниците.
За трендовите на пазарот на трудот во 2022 година разговаравме со Благица Петрески, главна економистка во институтот за економски истражувања и политики „Фајненс тинк“ (Finance Think). Таа вели дека случувањата на пазарот на трудот што се забележуваат годинава може да се опишат како да преовладува разочарување.
„Бројот на вработени е стагнантен, додека падот кај стапката на невработеност се должи на тоа што населението се пасивизира, односно не бара активно работа, поради што излегува од формулата за пресметка на невработеноста. Оваа тенденција започна уште за време на пандемијата, имаше мала корекција на трендот, односно активација, но веднаш запре, веројатно под влијанието на почетокот и интензивирањето на другите кризи. Ако тој тренд продолжи, што веројатно ќе се случи, во 2023 година нема да видиме зголемување на невработеноста во техничка смисла, меѓутоа економијата тешко ќе креира нови работни места“, вели Петрески.
Таа додава дека одредени сектори веројатно ќе искусат и поинтензивно нето-губење работни места, од кои индустријата е прва на удар, под влијание на зголемените трошоци за производство, особено на енергијата.
„Тоа веќе ги доведува индустриските капацитети на точка во која ќе проценуваат дали е подобро да го запрат производството, барем привремено, наместо да продолжат со неподносливи трошоци и, оттука, загуби. Да забележиме дека за ваквите големи индустриски капацитети, од кои голем дел не се оние што се во слободните зони, нема ниту особени владини мерки за помош, со исклучок на прехранбената индустрија, иако тие се најизложени на ценовните варијации со тоа што енергентите и, особено, струјата ги набавуваат на отворен пазар“, вели Петрески.
Растот на платите ќе продолжи
Карактеристично за Македонија во изминативе неколку години е континуираниот раст на просечната плата, која ја надмина границата од 500 евра и продолжи да расте. Петрески очекува трендот на зголемување на платите да продолжи и да биде придвижен од променети извори.
„Досега, еден клучен двигател на растот на платите беше субвенционирањето на придонесите за пораст на платата во рангот од 600 до 6.000 денари, кое заврши во ноември 2022. Секако, големо влијание, особено во 2022 година, вршеше и порастот на минималната плата, кој исто така беше субвенциониран од државата. Кај одредени сектори, како кај ИТ-индустријата, порастите беа движени и од пазарни фактори. Во 2023 година, главен извор за пораст на платите ќе биде притисокот што зголемените цени и поскапиот животен стандард го вршат врз работниците и оттука тие побаруваат повисоки плати. Дури и да не е особено изразен тој притисок од страна на работниците, свесност постои и кај работодавците, бидејќи тие оперираат во услови на тесен пазар на трудот, особено за одредени вештини и занимања, и тоа придонесува платите да имаат поголема флексибилност нагоре“, вели Петрески.
Благица Петрески/Фајненс тинк
Таа укажува дека Владата во буџетот веќе има предвидено средства за пораст на платата кај одредени сектори од јавната администрација, како и дека во март ќе треба да се усогласи и минималната плата со порастот на просечната плата и со порастот на цените.
„Секако, ова креира своевиден поттик за спиралата плати-цени, што ќе биде своевиден ризик за засилување на инфлациските очекувања и тоа ќе биде тема што ќе налага понатамошни реакции на монетарната политика. Сепак, да забележам дека и со овие порасти, очекувам дека растот на реалната просечна плата, односно онаа што се добива кога номиналната плата ќе се коригира за порастот на цените, ќе остане негативен, како што е веќе неколку месеци, што значи дека примателите и домаќинствата ќе забележат и понатаму пад на нивниот реален доход“, потенцира Петрески.
Недостиг од работници
Од „Фајненс тинк“ укажуваат дека недостигот од работници е особено актуелен во последните неколку години, со тенденција на интензивирање.
„Ние сè уште имаме релативно висока стапка на невработеност од 14,3 проценти, како и висока неактивност на работната сила, главно кај жените, што сè уште крие потенцијал за пазарот на трудот, но, од друга страна, се соочуваме со недостиг од работна сила, и во смисла на број и во смисла на квалитет (вештини и компетенции)“, вели Петрески.
Истражување на институтот покажало дека до оваа ситуација довеле два тренда од претходната деценија.
„Првиот е интензивната емиграција, а вториот е отворањето на странските фабрики во слободните зони, но и генералното засилено креирање работни места во периодот пред пандемијата. Емиграцијата ја испразни земјава. Истражувањето покажува дека не станува збор ексклузивно за одлив на мозоци (brain drain), односно иселување само на висококвалификувани работници, туку на секакви работници, особено на оние што имаат средни вештини. Истовремено, и странските фабрики засилено побаруваа ниски до средни вештини, зајакнати со нивни процеси на доквалификација и преквалификација. Тоа го испразни пазарот од работници и вештини од средно до високо ниво“, вели Петрески.
Таа додава дека моментално палетата на вештини и занимања што се под ваков притисок е широка, од општи работници и работници со вештини за ракување со машини до кадри со технички вештини и инженерски занимања во поширока смисла на зборот и со варијации од регион до регион во рамките на Македонија, што е важно и од перспектива дека работниците се слабо склони кон прифаќање работа далеку од своето место на живеење.
Натпревар за квалитетните
На прашањето дали веќе има своевиден натпревар меѓу македонските компании за квалитетни и дефицитарни кадри преку нудење различни поволности, Петрески вели дека тоа веќе се случува во многу дејности кај услугите.
„Тој натпревар е строго детерминиран од глобалните фактори и веќе е присутен на пример кај информатичката дејност, кај консултантските услуги, кај креативните дејности. Кај голем број од овие услуги веќе е забележителна променетата преференција на работниците, како на пример да работат од дома и да ја зголемат продуктивноста со тоа што нема да трошат време во патување од и до работното место, со распоред на работното време по свое видување итн. Мислам дека и работодавците започнуваат да гледаат одредени користи од овие промени. Меѓутоа, за македонскиот контекст, не смееме да заборавиме дека сè уште имаме сектори и дејности што имаат ниска продуктивност и за кои не може да се очекуваат нагли промени во начинот на кој се извршува работата. Тоа се работните места во земјоделството, индустријата и градежништвото, каде што промените се случуваат побавно по дефиниција, но и затоа што во македонскиот контекст имаме ниска продуктивност на работната сила, која не може да се смени прекуноќ“, вели Петрески.
