Водоводџиите, фризерите, молерите остануваат човечки професии: До кога во Македонија?

И покрај брзиот напредок на автоматизацијата, голем дел професии ќе опстанат, особено оние што бараат човечки вештини што машините тешко ги имитираат. Истражувањата на „Мекинзи“ (McKinsey) покажуваат дека целосна автоматизација е можна кај помалку од пет отсто од сите занимања – повеќето работни места содржат задачи што само делумно можат да ги извршуваат машини.

Наместо целосно заменување, во поголемиот број индустрии ВИ ќе биде алатка што го дополнува човекот, преземајќи ги монотоните задачи и ослободувајќи им на луѓето време за покреативна и покомплексна работа, посочуваат од „Голдман Сакс“ (Goldman Sachs).

 

На среден рок, се очекува човечкиот труд и ВИ да коегзистираат, при што најголема корист од оваа транзиција ќе имаат работниците што се преквалификуваат за соработка со ВИ. Навистина, историјата покажува дека новите технологии обично создаваат нови работни места што ги надоместуваат изгубените, наведуваат од „Голдман Сакс“.

Општо земено, најотпорни на автоматизацијата се професиите што вклучуваат физички труд во непредвидливи средини, директна работа со луѓе (каде што се неопходни емпатија и човечка комуникација), креативност и уметност, како и стратегиско размислување и донесување одлуки во несигурни околности. На сите овие профили се надоврзуваат и занаетчиите, без кои светот нема да може да функционира.

Професии отпорни на ВИ-автоматизација Занаетчии и теренски работници – градежници, водоводџии, електричари, механичари Потребни се физички вештини и адаптација во променливи и средини без ред, а ВИ-роботите, засега, тешко се снаоѓаат на градилиште или при поправки во домот. Возачи на камиони и достава  Потребни се приспособување кон сообраќајот и динамична околина; автономните возила сѐ уште се во развој. Всушност, се очекува пораст, а не пад на овие работни места до 2030 година.  Медицински сестри, негуватели  Потребни се емпатија, грижа и човечки допир. Иако медицинската администрација може да се автоматизира, негата на пациентите бара доверба и човечка интеракција, која машините не ја обезбедуваат.  Наставници и професори  Улогата подразбира емоционална интелигенција, менторство и приспособување кон индивидуални потреби. ОЕЦД (OECD) проценува дека само околу 10 проценти од задачите во образованието може да се автоматизираат до 2040 година. Човечкиот фактор во образованието останува клучен.  Психолози, терапевти, социјални работници  Овие професионалци работат со комплексни човечки емоции и општествени ситуации – област во која човечката поврзаност е суштинска. Машините немаат вистинска емпатија или социјална интуиција.  Менаџери и деловни лидери  Нивната работа вклучува сложено одлучување, креативно решавање проблеми, визија и инспирирање луѓе. ВИ може да даде анализи, но стратешкото лидерство и преземањето одговорност во неизвесни услови остануваат човечки домен.

  

Како што покажуваат примерите во визуелниот приказ, човечките интерактивни професии и вештини остануваат неприкосновени. 

„Врз досегашното искуство што го имаме можам да кажам дека занаетчиството како дејност не е загрозено од вештачката интелигенција, бидејќи ВИ и роботиката најмногу заменуваат задачи што се рутински и се повторуваат. Додека, пак, занаетчиството комбинира рачна работа, уметност, креативност и персонализирана услуга“, вели Анета Атанасовска, извршна директорка на Занаетчиска комора Скопје.

Анета Атанасовска, извршна директорка на Занаетчиска комора Скопје Приватна архива

 

Сепак, вештачката интелигенција не е комплетно непознато нешто во светот на занаетчиството. „Напредокот на технологијата се аплицира во одредени занаети така што растт интересот и потребата за вклучување на занаетчиите во користењето дигитални алатки (CAD/CAM, е-платформи, онлајн нарачки) и зелени практики“, вели нашата соговорничка, додавајќи дека европското искуство со мајсторски испити покажува тренд на дигитализација на наставни материјали и внесување на CNC во стандардите за стручно усовршување. (Компјутерското нумеричко управување (CNC) е автоматизиран процес на производство, кој преку компјутер контролира и управува со машини - како што се стругови, мелници, дупчалки и друго.)

                      

Ако зборуваме за комбинација на нова технологија и занаети во кои вреди да се инвестира, извршната директорка на Занаетчиската комора дава неколку предлози што повеќе се во делот на машинството и електропрофилите: 1. Механика/автоелектрика на возила  2. Заварување и CNC/обработка на метал  3. Инсталација на фотоволтаици  4. Столарство/ внатрешен интериер – произвотство по нарачка до користење на CNC/3D „Во делот на личните услуги фризер/козметичар повеќе се поврзани со социјални платформи за е-маркетинг“, вели Анета Атанасовска, извршна директорка на Занаетчиската комора Скопје.

  

Споделувајќи ги информациите од терен, Атанасовска вели дека голем број лица што поминале процес на средно и високо образование се преквалификуваат преку најразлични обуки и програми и пројавуваат интерес за занаети.

„Особено се заинтересирани да работата во секторот лични услуги - фризерство, козметика, декоративен маникир, масажа на тело, дизајн на облека, дизајн на накит, во производство на мебел, поправка на автомобили итн.“, вели Атанасовска.

Пандемијата го зголеми недостигот од занаетчии

„Стручното образование беше во фокус на конкурсот за запишување во средните стручни училишта 2025/2026 година“, смета Атанасовска, посочувајќи дека од предвидени 27.600 ученички места за упис во прва година, 7.900 беа за гимназиско образование, а околу 18.000 за стручни училишта. „Тоа значи дека во занаетчиството доаѓаат младите, кои ќе се образоваат и ќе бидат подготвени со вештини и компетенции за да се вклучат на пазарот на трудот“.

Depositphotos

 

Но, таа посочува дека по пандемијата има огромен дефицит на работна сила во занаетчиството во сите сектори. „Се надеваме дека со зголемен број на ученици во стручното образование дефицитот на работна сила во занаетчиството ќе се намали и ќе се зголеми бројот на активни занаетчиски бизниси“, заклучува Атанасовска. 

Технолошкиот напредок функционира двонасочно – укинува, но и создава нови работни места 

Интересно, извештаите на Светскиот економски форум (СЕФ) укажуваат дека во апсолутни бројки некои традиционални занимања ќе бележат раст и покрај молскавичниот продор на ВИ. На пример, до 2027 година се предвидува глобално да се отворат околу два милиони нови работни места за возачи на тешки камиони и автобуси, околу два милиони нови работни позиции за механичари и поправачи на машини, а се очекува и значаен пораст на бројот на професори по стручно образование. Овие се меѓу најбрзо растечките занимања во апсолутни бројки, што покажува дека не секоја индустрија ќе биде веднаш автоматизирана.

Историјата на технолошкиот развој покажува дека секоја индустриска трансформација функционира во две насоки, односно уништувањето на некои работни места е проследено со создавање на сосема нови професии. ВИ револуцијата не е исклучок – дури напротив, веќе гледаме појава на цел спектар нови занимања и улоги кои пред само една деценија не постоеја. 

 

„Голдман Сакс“, на пример, проценува дека 60 отсто од работниците денес се вработени во занимања што не постоеле во 1940 година, што укажува на тоа дека огромен дел од растот на вработеноста доаѓа од иновациите и новитетите. Слично, една третина од сите нови работни позиции отворени во последниот четвртина век во САД се целосно нови улоги создадени од технолошки напредок. Овој тренд веројатно ќе продолжи или ќе се забрза со ВИ. Водечките глобални извори прогнозираат балансирана слика на создавање наспроти укинување работни места во ерата на ВИ. 

„Блумберг Адрија“ веќе пишуваше за прогнозите во најновиот извештај за иднината на работните позиции (Future of Jobs Report 2025) на Светскиот економски форум, според кој до 2030 година се очекува да се создадат 170 милиони нови работни места поврзани со новите технологии (или околу 14 проценти од сегашната глобална вработеност), додека истовремено ќе бидат заменети или комплетно истиснати околу 92 милиони работни места. Тоа претставува нето-пораст од околу 78 милиони работни места на глобално ниво за пет години отсега, односно до 2030 година. 

Најзагрозени професии од вештачката интелигенција 

Повеќепати пишувавме за тоа дека вештачката интелигенција почнува драстично да го трансформира пазарот на трудот и дека најзагрозени од нејзиното имплементирање се работните места чија главна карактеристика е рутинска, повторувачка работа или обработка на податоци, бидејќи тие задачи лесно се автоматизираат.

Depositphotos

 

Според СЕФ, административните и канцелариските занимања ќе претрпат најголеми намалувања – особено службениците за внесување податоци, административните секретари и банкарските службеници. На пример, според „Експлодинг топикс“ (explodingtopics.com), компанија што анализира милиони пребарувања, разговори и спомнувања низ целиот интернет-простор, само во следниве пет години се очекува бројот на оператори за внесување податоци глобално да се намали за над 7,5 милиони (што, според анализите, би претставувало најголем пад од сите професии).

СЕФ предвидува дека традиционалните улоги како банкарски шалтерски службеници, поштенски службеници, благајници и продавачи на билети исто така ќе опаднат за над една третина до крајот на декадата. Овие пет професии се меѓу најзагрозените бидејќи сè почесто нивната работа ја извршуваат банкомати, онлајн услуги и софтверски ботови.

                      

Светскиот економски форум очекува најголемо намалување на потребата за следните работници: Оператор за внесување податоци - најголемо намалување од околу осум милиони работни места до 2027 година; Банкарски службеник (шалтерски работник) - пад од околу 40 проценти до крајот на декадата поради онлајн банкарство; Административен/извршен секретар - глобално значително намалување од речиси 30 проценти во следните пет години;  Сметководител/книговодител - силно загрозени – рутинските сметководствени задачи се автоматизираат; Касиер (малопродажба) - пад од над 33 проценти во наредните години (најмногу заради терминалите за самонаплата).

 

  

 

Во финансискиот сектор, книговодството и финансиските анализи се високо подложни на автоматизација – напредните алатки можат да обработуваат бројки и да генерираат извештаи побрзо од човек. Големите банки веќе планираат да ги намалат вработените поради ВИ: анкета на „Блумберг интелиџенс“, со која се опфатени 93 банки, покажа просечно намалување на работната сила од три отсто, или околу 200.000 работни места најдоцна до 2030 година, како резултат на автоматизацијата. 

Правните асистенти и помошниците во правни служби се исто така на удар – ВИ-алатки за анализа на документи (на пр. Харви или Кокунсел) можат да вршат правно истражување и да подготвуваат договори со висока точност, што ја намалува потребата од помошен правен персонал.

Depositphotos

 

Важно е да се нагласи дека ефектот на ВИ прво ги погодува почетните и помалку сложените позиции. Почетничките работни задачи на груба работа (од англ. grunt work - особено тешка, повторувачка или без многу размислување за нејзино извршување)  во многу области (од финансии до новинарство) веќе се автоматизираат, што ја намалува потребата од млад кадар за основни задачи. Истражување објавено од „Блумберг“ покажува дека работниците на почетно ниво се повеќе изложени бидејќи ВИ може да замени над половина од нивните типични задачи, кај аналитичарите за истражување на пазарот се автоматизираат 53 проценти од задачите, додека кај претставниците за продажба дури две третини, односно 67 отсто од задачите. Наспроти тоа, нивните менаџери имаат далеку помала изложеност на автоматизација (само една петтина, или до 21 отсто од задачите), што, според СЕФ, укажува дека ВИ повеќе ги загрозува извршните отколку раководните улоги.

Какви се прогнозите на среден и долг рок?

Временската рамка на овие промени варира во блиска и долгорочна иднина. На краток рок (следните 5–10 години), се очекува најголем удар врз средно и нискоквалификувани позиции што извршуваат рутински задачи. „Дилојт“ (Deloitte) забележува дека ниските и средните позиции најмногу ќе се променат бидејќи мануелните задачи ќе ги преземат алгоритми.

Сепак, на долг рок, како што вештачката интелигенција станува сè понапредна и „почовечка“, спектарот на загрозени улоги се шири. Експертските прогнози сугерираат дека до 2045 година 50-60 отсто од тековните работни места би можеле да се автоматизираат, а до 2050 година процентот може да достигне и 80 во услови на континуиран технолошки напредок. Со други зборови, ако развојот продолжи со ова темпо, за две децении ВИ потенцијално би автоматизирала повеќе од половина од сите тековни работни задачи.

Меѓутоа, овие долгорочни сценарија зависат од многу фактори – технолошки пробиви, економска исплатливост, регулативи и прифатеност од општеството. Различни пречки (легални, технички, етички) може да го забават ширењето на автоматизацијата, па затоа се проценува дека ќе бидат потребни барем 20 години за да се автоматизираат само половина од тековните задачи дури и со достапна технологија.