.webp){kind=icon}
Пазарот на трудот во Македонија има голем јаз меѓу понудата и побарувачката на работна сила и тоа е ситуација што го одликува со години. Но додека на хартија има 115 илјади невработени, или 14,3 отсто од населението, во практика бизнисот не може или многу тешко наоѓа работници. Одамна е вклучен алармот дека е потребно целосно реформирање на образовниот систем во земјава, со цел да продуцира кадри според потребите на бизнисот. На тој начин и работниците кратко по завршување на образовниот процес би се вработиле по струката, а бизнисот лесно би дошол до кадар, односно би можел да го планира развојот знаејќи дека има потенцијал во работната сила што е на располагање.
Во такви услови на нерамнотежа, се поставува прашањето дали бегалците во Македонија може да се интегрираат на пазарот на трудот и колку тоа може да помогне и да го намали долгогодишниот проблем.
Проблемот е во статусот на бегалците, не во можноста за нивно интегрирање на пазарот на трудот
Јасно е дека бегалците многу повеќе транзитираат низ Македонија отколку што остануваат тука. Тоа значи дека имаат и различен статус за време на нивниот престој во државата. Оттука произлегуваат дискусиите за тоа дали и како може да стапат во работен однос во земјава.
„Бегалците имаат свои права, но многу зависи од тоа дали во државата влегуваат како туристи и транзитираат од каков и да е аспект или имаат статус на бегалци што остануваат тука подолго, бидејќи тогаш станува збор за сосема различни правила. Затоа, прво е прашањето за регулирање на нивниот статус, а потоа дали и како да влезат на пазарот на трудот“, објаснува нашиот соговорник Лазар Јовевски, професор по трудово право, кој е дел од листата експерти на Советот на Европа за мигрантски труд.
Лазар Јовевски, универзитетски професор
Фото: Приватна архива
Според него, дали нешто може да се промени на пазарот на трудот со вклучување на бегалците зависи и од бројката, но и од желбата за работа на луѓето.
„Ние со законски акти може да ги интегрираме, но прашање е дали тие сакаат да работат, бидејќи сите се со различен економски статус и во различна позиција“, вели професорот Јовевски, истакнувајќи дека сме сведоци и на тоа како мигранти фигурираат како туристи во официјалните статистики на институциите, а во реалноста се дел од сивата зона.
Најголем број бегалци не се задржуваат долго во Македонија
Според информациите што ги добивме од Министерството за внатрешни работи (МВР), официјално е мал бројот на бегалци во Македонија. Иако се знае дека низ годините илјадници транзитирале оттука, сепак главната цел најчесто им се поразвиените западноевропски држави.
Во јануари и февруари годинава се поднесени 29 барања за признавање право на азил за 36 лица, велат од МВР и додаваат дека денес во Центарот за баратели за азил во Визбегово се присутни 19 баратели.
„Барателите на право на азил треба да се стекнат со статус, и тоа статус на бегалец или статус на лице под супсидијарна заштита, за да се интегрираат целосно во општеството“, објаснуваат од МВР. Оттаму истакнуваат дека не може да се определи во просек колку време бегалците престојуваат, бидејќи најчесто брзо по поднесувањето на барањето го напуштаат местото определено за нивно сместување.
Од Министерството за труд и социјална политика (МТСП) велат дека лицата што добиле статус на бегалец или се под супсидијарна заштита имаат право на работен однос.
„Постојните законски решенија во целост го уредуваат правото до пристап на пазарот на трудот за лицата што се стекнале со меѓународна заштита во РСМ, односно се стекнале со статус на бегалец или лице под супсидијарна заштита“, велат од МТСП, додавајќи дека тие што имаат право на работен однос во поглед на правата што произлегуваат од тоа, како здравствено, пензиско и инвалидско осигурување, се изедначени со државјаните на Македонија.
Постапките за пристап до пазарот на трудот на лицата под меѓународна заштита прецизно се дефинирани во Законот за вработување и работа на странци. Според тоа, право на работна дозвола, која се издава за определен временски период до една година и е обновлив или постојан облик на работна дозвола што му овозможува на странецот пристап до пазарот на трудот, имаат странците баратели на азил, тие со признаен статус на бегалец, странците под супсидијарна или тие под привремена заштита.
„По однос на олеснување на целокупниот процес на интеграција на бегалците, државата уште во 2008 година донесе стратегија за интеграција на бегалци и странци во Македонија“, информираат од МТСП, потенцирајќи дека во согласност со потребите на новите текови работат на ажурирање и подобрување на претходно подготвената работна верзија од 2015 година, која своевремено воопшто не беше донесена.
Некои Украинци сакаат, но не можат да работат со статусот што го имаат
Со оглед на актуелната војна во Украина, која веќе навлезе во втората година, за бегалците оттаму и нивното интегрирање на пазарот на трудот во Македонија разговаравме со Александар Урбанович, претседател на Здружението на Украинци во Македонија „Лесја Украинка“.
Александар Урбанович, претседател на Здружението на Украинци во Македонија „Лесја Украинка“
Фото: Приватна архива
Според информациите со кои располага тој, во Македонија има околу 6.000 бегалци од Украина. Од нив, моментално има само 389 што добиле лична карта од хуманитарни причини, која овозможува привремен престој, но без право на засновање работен однос.
„Тоа како процес е сосема различно од тоа за азил. Со азилот има друга пречка поради која Украинците не се одлучуваат на такво барање. Во таков случај бегалецот не смее да ја напушти државата, а Украинците имаат имоти и некогаш одат да проверат што се случува со нивниот дом и имот. Но со азил тие не смеат да ја напуштат државата. Односно, ако излезат од земјата и потоа пак се вратат назад во Македонија, ќе треба одново да бараат азил. Во ЕУ не е така, оттаму можат да одат до дома да го проверат имотот и пак да се вратат назад“, објаснува Урбанович. Според него, тоа е причината зошто поголемиот дел Украинци не бараат азил и остануваат само привремено во Македонија, односно најмногу 90 дена во согласност со законот, а потоа ја напуштаат упатувајќи се кон други земји.
Сепак, тој истакнува дека тие што веќе добиле лична карта во Македонија од хуманитарни причини сакаат да можат да работат со неа.
„Тие бараат и добиваат лична карта од хуманитарни причини со свој матичен број, која ја добиваат на период од една година. Сега, на пример, може да ја продолжат за уште една година, но таа не овозможува вработување“, вели Урбанович.
Еден од начините да се вклучат на пазарот на трудот е да поднесат целосна лична документација, со дипломи и сертификати, и на тој начин да добијат дозвола за привремена работа. Притоа, документите треба да ги имаат во оригинал и да се нотарски преведени, што, според претседателот на Здружението на Украинци во Македонија, не можат да го сторат сите, бидејќи или ги немаат сите оригинални документи со себе или не можат да го платат целиот процес, кој патем е и долготраен, бидејќи прво се поднесува барање до МВР, а потоа и до Агенцијата за вработување.
„Ние бараме со личната карта што веќе ни е издадена од хуманитарни причини, нели имаме матичен број со неа, најнормално да добиеме вработување, односно да може да се вработиме како и секој Македонец. Ако Украинците се вработат, тие ќе можат добро да живеат, ќе плаќаат даноци и придонеси и ќе имаат право на здравствена заштита со плаќањето на тие придонеси. Сега, за да имаат здравствено осигурување, треба преку своја сметка тука да плаќаат 1.720 денари месечно, а немаат сите за тоа. И затоа многу од тие што дојдоа тука на почетокот си отидоа во други држави“, објаснува Александар Урбанович.
Bloomberg Mercury
Според универзитетскиот професор Лазар Јовевски, бројката на бегалци многу влијае и ја менува целокупната слика. Додека кај нас има околу 6.000 Украинци, од кои помалку од 400 имаат лична карта од хуманитарни причини, тој прави споредба со Полска, каде што мигрирале неколку милиони Украинци.
„За разлика откај нас, во Полска, каде што има над четири милиони Украинци, тие веќе се интегрирани во многу аспекти, не само на пазарот на трудот туку во целокупниот систем, вклучувајќи и градинки и училишта за децата“, вели Јовевски.
Бизнисот е сѐ погласен за увоз на работна сила
На почетокот веќе споменавме дека бизнисот во практика тешко доаѓа до соодветно квалификуван кадар и компаниите одамна бараат да се зголемат квотите за издавање работна дозвола за странци.
Во услови на недостиг од работна сила, и Владата неодамна најави отворање на пазарот на трудот за работниците од странство.
Според актуелната законска регулатива, квотата за странски работници на пазарот на трудот во Македонија е 5.000 и за годинава е непроменета во споредба со лани.
„За 2023 година е донесена квота за 5.000 дозволи за странци што може да бидат работно ангажирани на територијата на РСМ, и тоа: 4.500 ангажмани за вработување странци (од кои 1.800 се ангажмани по првпат, а остатокот за продолжување на ангажманите за странците што веќе се присутни на пазарот на трудот тука), потоа 300 дозволи се за упатени странски работници, 100 за сезонски работници и 100 за ангажмани за поединечни услуги“, информираат од Министерството за труд.
Притоа, квотата не ги опфаќа странците на кои им е дадена еднаквост со државјани на Македонија врз основа на договор за реципроцитет со Европската Унија, тие што тука ќе вршат активности врз основа на меѓународни договори, професионалните спортисти и спортски работници, привремено упатените од странско правно лице во регистрирана филијала во Македонија, како и тие што се вклучени во реализација на проекти за развој поддржани од Владата.
Неизбежно е Македонија да се отвори за странските работници
„Ние уште не сме актуелна земја за мигранти за работа, но во многу скоро време може да правиме сосема друг муабет, дури можеби и уште следната година“, вели нашиот соговорник, професорот Јовевски.
Според него, процедурата за добивање работна дозвола во Македонија не е многу сложена и најчесто работодавецот оттука си наоѓа персонал и за тие работници поднесува барање за добивање работна и дозвола за престој, по што тие ќе може да дојдат во земјава.
„Досега немаше потреба таа квота за странски работници да се проширува, од причина што не сме атрактивна земја за тоа и никогаш целосно не се исполнуваше, но, како што тргнало, очигледно ќе станеме атрактивни. Засега уште сме земја што извезува човечки потенцијал, а истовремено се соочуваме со недостиг и брзо ќе дојде до тоа странци од Африка, Блискиот Исток, Пакистан, Малезија, Индија и други земји да доаѓаат кај нас на работа. Одиме натаму и тоа е сигурно и многу веројатно дека ќе се случи“, вели професорот Јовевски.
„Блумберг Адрија“ неколкупати досега пишуваше за потребата за увоз на работници, при што ставот на бизнис-заедницата е дека тоа може да биде едно од решенијата за недостигот од работници, но, секако, треба да се земе предвид и преквалификацијата на работниците што се долго невработени.
Пишувавме и за тоа колку е успешен процесот на преквалификација во Македонија за намалување на јазот меѓу понудата и побарувачката на пазарот на трудот. И тогаш Дарко Велков, основач и директор на „Вработување.ком“, апелираше државата итно да ги отвори квотите за работници од странство, за да има неограничена можност за флуктуација на работна сила и да има конкуренција.
