.webp){kind=icon}
Важечка лична карта односно документ за идентификација и активна денарска или девизна банкарска сметка се условите што еден македонски граѓанин мора да ги исполнува доколку сака да купи акции од некоја домашна или странска компанија. Акциите се можеби единствената стока што во Македонија не може да се плати директно во готовина, со која во земјава може да се купи буквално сè - од стан, преку автомобил, до каква било услуга. Тоа е донекаде ограничувачки ако се земе предвид дека иако има тренд на континуиран раст на безготовинските плаќања, готовината во земјава сè уште има голема улога во платниот промет.
Колку кеш се врти во земјава?
Според податоците на Народната банка, со состојба на 31.12.2023 година, вкупниот износ на издадените пари во оптек e 57,1 милијарди денари и во однос на крајот од 2022 година тие бележат зголемување од 3,3 милијарди денари или 6,2 проценти. Структурата на парите во оптек укажува дека на крајот на годината книжните пари учествуваат со 97,8 проценти, а кованите пари со 2,2 процента од вкупната вредност. Од аспект на бројот на издадени пари во оптек, учеството на книжните пари изнесува 27,7 проценти (124,1 милиони парчиња), а на кованите пари 72,3 проценти (323,7 милиони парчиња). Најголемо учество во вкупната вредност на емитираните книжни пари имаат книжните пари во апоен од 2.000 денари (47,4 проценти), 1.000 денари (38,5 проценти) и 500 денари (8,7 проценти). Преостанатите книжни пари учествуваат со 5,4 проценти во вкупната вредност. Во структурата на парите во оптек, според бројот на парчиња, најголемо учество имаат книжните пари во апоен од 10 денари – полимер (27,1 проценти), 1.000 денари (17,3 проценти), 100 денари (15,2 проценти) и 10 денари (13,6 проценти). Преостанатите книжни пари учествуваат со 26,8 проценти во вкупното количество на книжните пари во оптек.
МИА
Народната банка во текот на 2023 година изврши издавање готовина на банките и центрите за готовина во износ од 20,6 милијарди денари (зголемување од 9,8 проценти во однос на 2022 година). Истовремено, примена е готовина од банките и центрите за готовина во износ од 17,3 милијарди денари (зголемување од 5,8 проценти во однос на 2022 година).
„Анализата на апоенската структура на книжните и кованите пари укажува дека кај книжните пари најголемо учество во вкупниот промет се забележува кај апоенот од 100 денари, од 23,3 проценти во 2023 година (односно 23 проценти во 2022 година), а кај кованите пари преовладува апоенот од 2 денара, со учество од 30,4 проценти во 2023 година (наспроти 21,2 проценти во 2022 година)“, се наведува во годишниот извештај на Народната банка.
Какви се трендовите кај безготовинското плаќање?
Во 2023 година граѓаните и компаниите во Македонија извршиле 218 милиони безготовински платежни трансакции (во вредност од 6.691 милијарда денари), со користење на платежните услуги што ги овозможуваат давателите на платежните услуги во земјата. Во споредба со 2022 година, овој број е зголемен за 12,4 проценти, а нивната вредност забележала годишен раст од 20 проценти.
„Плаќањата со платежните картички забележаа годишен раст од 17,3 проценти, придонесувајќи за високо структурно учество од 65,2 проценти на бројот на трансакциите со платежните картички во вкупниот број платежни трансакции во земјата, кое го потврдува фактот дека сѐ почесто се ползуваат придобивките од дигитализацијата на пазарот на платежните услуги, како резултат на промените во навиките и културата на граѓаните и компаниите при извршувањето на плаќањата во земјата“, посочуваат од Народната банка.
Истовремено, забележан е годишен раст од 4,2 проценти во вкупниот број кредитни трансфери, при што кредитните трансфери иницирани електронски забележале годишен раст од 6,8 проценти, но се забележува намалување на нивното учество за 1,1 п.п. во вкупниот број плаќања (19,4 проценти), додека, пак, кај кредитните трансфери иницирани на хартија е остварен годишен пад од 1,1 процент, што придонесе за намалување од 1,7 п.п. на нивното учество во вкупниот број плаќања (15,4 проценти).
Сè почесто се користат придобивките од електронското банкарство
Во вкупната вредност на плаќањата во 2023 година и натаму преовладуваат кредитните трансфери со 97,9 проценти, при зголемено структурно учество за 1,6 п.п. (учество од 65,9 проценти) на кредитните трансфери иницирани електронски на сметка на намалувањето на кредитните трансфери иницирани на хартија за 1,5 п.п. (или учество од 32 проценти), а незначително намалување на структурното учество на вредноста на плаќањата со платежни картички за 0,1 п.п. (2,1 проценти), во вкупната вредност на остварени безготовински платежни трансакции. Вкупниот број плаќања извршени со кредитни трансфери иницирани од страна на физичките и правните лица во земјата во 2023 година изнесуваше 67,2 милиона трансакции и забележа годишен раст од 5 проценти. Во структурата на кредитните трансфери од аспект на корисникот, исто како и во 2022 година, преовладуваат со еднакво структурно учество правните лица со 64,3 проценти, додека, пак, остатокот од 35,7 проценти се иницирани од физичките лица.
„Притоа, забележливо е дека правните лица сè почесто ги користеле придобивките на електронското банкарство (учество од 66,1 проценти во вкупниот број кредитни трансфери иницирани од правните лица), додека кај физичките лица сѐ уште преовладува иницирањето на плаќањата на шалтерите на банките (71,4 проценти)“, укажуваат од Народната банка.
Во текот на 2023 година продолжува растот на употребата на решенијата за мобилните плаќања кај граѓаните за иницирање електронски кредитни трансфери со учество од 57 проценти или зголемување за 3 п.п. во споредба со 2022 година, на сметка на намалувањето од 3,1 п.п. или учество од 42 процента на компјутерите и намалување од 0,2 п.п. на учеството на банкоматите. Кај правните лица преовладува употребата на компјутерот (96,9 проценти), но се забележува мал раст на структурното учество на употребата на решенијата за мобилните плаќања за 0,8 п.п. во споредба со 2022 година, кое достигна 3,1 проценти во вкупниот број кредитни трансфери иницирани по електронски пат од правните лица.
Раст кај трансакциите со платежни картички
Трендот на пораст на вкупниот број трансакции со платежни картички издадени од домашни издавачи на уредите лоцирани во земјата продолжи и во 2023 година и тие достигнаа 171,5 милиони платежни трансакции при годишен раст од 14,6 проценти. Притоа, користењето на платежните картички на физичките места на продажба и местата на продажба за е-трговија забележа висок годишен раст од 17,3 проценти.
Исто така, картичките беа користени за повлекување и внесување готовина на банкоматите забележувајќи годишен раст од 3,3 проценти кај бројот на готовинските трансакции. Продолжува и растот на структурното учество на бројот на трансакции на физичките места на продажба за 2,1 п.п., достигнувајќи 74,8 проценти во 2023 година, на сметка на намалениот тренд на учество на трансакциите за повлекување готовина од банкоматите (16,4 проценти).
„Како резултат на промената на навиките и културата на плаќањата на граѓаните и компаниите, употребата на платежните картички на домашните места на продажба за е-трговија забележа годишен раст од 11,3 проценти, иако нивното учество бележи намалување од 0,2 п.п. (релативно мало структурно учество од 8,1 проценти). Бројот на трансакции за внесување готовина на банкоматите забележа годишен раст од 18,3 проценти, но нивното учество во вкупниот број трансакции со платежни картички е сѐ уште непроменето и ниско (0,7 проценти)“, се наведува во извештајот на Народната банка.
И во 2023 година се бележи раст на бројот на трансакциите во земјата со платежни картички од странски издавачи. Така, на уредите лоцирани во земјата се извршени 17,3 милиони трансакции со платежни картички издадени од странски издавачи, при што е остварен значителен годишен раст од 38,2 проценти. Анализирано од аспект на нивната употреба, и во текот на 2023 година сè повеќе се користени за плаќање на физичките места на продажба, што при годишен раст од 41,2 проценти доведе до зголемување на нивното учество од 1,7 п.п., кое достигна 83,6 проценти. При помал годишен раст од 19,9 проценти, учеството на картичките за повлекување готовина од банкоматите се намали за 1,8 п.п. и се сведе на 11,4 проценти, додека учеството на употребата на платежните картички на местата на продажба за е-трговија е стабилно и непроменето (4,9 проценти), при висок годишен раст од 37,7 проценти.
Значителен годишен раст од 33,3 проценти во 2023 година е забележан кај употребата на платежните картички издадени од домашни издавачи на уредите лоцирани надвор од земјата, при што се извршени 16,1 милиони трансакции. Притоа, забележана е зголемена употреба на платежните картички на уредите на физичките места на продажба со годишен раст од 37,8 проценти, што доведе до зголемување на нивното структурно учество за 2,3 п.п., кое достигна 70,4 проценти, и зголемена употреба на платежните картички на местата на продажба за е-трговија на странски субјекти од 24,6 отсто годишно, при пад на нивното структурно учество на 28,4 проценти, односно за 2 п.п.
„Повлекувањето готовина со домашни картички на банкоматите во странство и натаму е ниско (структурно учество од 1,2 проценти, со незначителен годишен пад од 0,3 п.п.)“, посочуваат од Народната банка.
