Меѓу најпрофитабилните бизниси, а каскаат со плати зад државниот сектор

Јавната администрација во секоја држава е во суштина сервис на граѓаните и на бизнисите, а нејзината улога за нормално функционирање на секоја економија и општество е секако исклучително важна. Македонија долго време се обидува да го реформира својот државен апарат со цел да биде поефикасен, а помалку да го чини државниот буџет, но сите обиди се некако јалови: не видовме ништо повеќе од стратегии, акциски планови, евалуации, па повторно стратегии, и така триесетина години во круг. Главните причини за тоа ни се добропознати: ниту една влада не сака да го фати „жешкиот костен“ во рацете и да почне вистинска реформа на државната администрација, затоа што тоа подразбира и кратење на значителен број работни места. Па, кој би сакал да си „пука во нога“  и да ризикува веројатно сигурно губење на следните избори доколку ги почне болните резови во општеството. Наместо тоа, државните служби остануваат место за континуирано вработување на партиските кадри, односно преку непотизам, кронизам, корупција и клиентелизам голем број луѓе добиваат работна позиција што реално не ја заслужуваат, односно не се доволно квалификувани и компетентни за неа.

Иако работното место во државна администрација отсекогаш било доста привлечно поради сигурноста и бенефициите што ги нуди, просечните плати „во државно“, за волја на вистината, традиционално не биле нешто особено високи, освен во неколку „богати“ државни компании, претежно од секторот енергетика, или пак во агенции од типот на Агенцијата за електронски комуникации (АЕК), фамозна по баеги натпросечно високите плати и секогаш атрактивно место за „вдомување“ кадри во блиски релации со највисоките политички врвови во државата. Дури, последниве години имаше и тенденција доста вработени и да си заминуваат од државниот сектор, преминувајќи во приватниот, за подобри плати, но тоа беа професионалци претежно од струки за кои има дефицит од кадри, како информатичкиот сектор и слично.

Меѓутоа, ако го погледнеме предлог-буџетот на Македонија за 2025 година што Владата го достави до Собранието, каде што се наведени просечните бруто-плати во сите државни институции, генералната перцепција дека државниот сектор не е сјаен со платите и каска зад приватниот и не држи баш многу вода.

Прво што ќе забележиме е дека во доста државни институции, особено во разни комисии, совети, агенции за кои ретко кој и слушнал дека постојат,  просечните бруто-плати се движат во рангот од 100 до 120 илјади денари, што значи во нето-износ тоа е од 65.000 докај 80 илјади денари. На пример, во институцијата со веројатно најдолг назив во државата, Комисијата за одлучување во управна постапка, постапка од работен однос и инспекциски надзор во втор степен, просечната бруто-плата предвидена со буџетот за 2025 година е 115.423 денари или 75.748 денари нето. Просечната нето-плата во оваа институција, која има 84 вработени, во 2020 година била 31.784 денари, што значи за пет години е покачена за 138 проценти.

Во Инспекцискиот совет, орган со дваесетина вработени, просечната нето-плата (понатаму во текстот ќе го користиме само нето-износот на платите, заради тоа што во јавноста нето-платата е поразбирлив индикатор) за 2025 година е предвидено да биде 80.414 денари, пораст од 80 проценти за пет години.

Регулаторната комисија за домување, со 8 вработени, има предвидено просечна нето-плата за следната година од 76.261 денар, а пред пет години била 41.462 денари, што значи пораст од 84 проценти.

Ревизорското тело за ревизија на инструментот за претпристапна помош има 34 вработени што ќе имаат просечна нето-плата од 68.565 денари. Овде платите пораснале доста скромно за пет години, само 6,7 проценти.

Но затоа, пак, голем пораст на просечната плата има во Дирекцијата за технолошки развојни зони, каде што од 26.344 денари во 2020 година, стигнала до 72.308 денари, колку што е планирано за 2025 година, односно пораст од дури 175 проценти. Карактеристично е што просекот всушност најмногу пораснал „прекуноќ“ од 2024 во 2025 година, за 78 проценти. Во оваа институција работат околу 80 луѓе.

Прегледот на предлог-буџетот за 2025 година покажува дека има уште неколку државни органи што имаат просечна плата помеѓу 60 и 70 илјади денари, што ако се спореди со просечната нето-плата во Македонија е за 45-70 проценти повисоко.

Во Владата просечната плата покачена за  172 процента за пет години

Ако споредиме, пак, со просечните плати во приватниот сектор, ќе забележиме дека некои државни институции имаат подобри плати и од банките или телекомите, на пример бизнис-сектори што долго време важеа за најпривлечни за вработување. Очигледно повеќе не е така, затоа што просечната плата во секторот телекомуникации за септември е 55.394 денари, додека во секторот финансиско-услужни дејности (освен осигурување и пензиски фондови), каде што доминираат банките, просекот е 58.192 денари. Не е баш за пофалба кај овие два сектора, кои се меѓу економски најмоќните и најпрофитабилни во државата, тоа што просечните плати пораснале за 25 проценти за пет години во телекомуникации и за 26 проценти кај банкарскиот сектор, што не може да ја покрие ниту базичната инфлација, односно порастот на основните трошоци за живот во тој период.

 

Се наметнува дилемата како е можно приватниот сектор, кој „го храни буџетот“, и тоа во дејности што традиционално се економски најмоќни, да каска зад плати во државни институции, кои остваруваат приходи од државната буџетска сметка, во држава што е задолжена до гуша?! Да не зборуваме за државни агенции и други тела што не се финансираат директно од буџетот, туку остваруваат „сопствени“ приходи како веќе споменатата АЕК и слични, и каде што често платата на обична секретарка знае да биде поголема и од платата на раководител во министерство или локална самоуправа.

Инаку, висок процент на зголемување на платите за пет години има и во поголемите државни институции. Па така, во една од најголемите, самата Влада, каде што работат 359 луѓе, просечната нето-плата  за 2025 година е 89.877 денари, што е зголемување од дури 172 процента за пет години. Тука треба да потсетиме дека платите на избраните и именуваните функционери (премиерот, вицепремиерите итн.) пораснаа за 78 проценти во 2023 година, откако Уставниот суд практично го одмрзна 12-годишното замрзнување на платите на функционерите, кои требало да се покачуваат по 6,5 проценти годишно. Тоа покачување на платите, освен министрите, нивните заменици и сл., опфати и 120 пратеници во парламентот, 80 градоначалници, околу 600 судии, 300 обвинители итн.

Предлог-буџетот за 2025 година покажува дека најголеми плати меѓу министерствата се планирани во новоформираното Министерство за енергетика, рударство и минерални суровини, со 63 вработени, кои ќе имаат просечна нето-плата од 105.628 денари. Зошто токму ова министерство има и повеќе од двојно поголема просечна плата од други министерства не е објаснето. На пример, просечната плата во Министерството за транспорт в година е планирано да биде 43.263 денари, што е 2,5 пати помалку во однос на Министерството за енергетика.

Во Министерството за социјална политика, демографија и млади се уште „поутепани“: таму просечната плата е проектирана на 35.742 денари, но затоа, пак, нивните колеги од Министерството за образование и наука ќе имаат просечна нето-плата од 64.627 денари, речиси двојно повеќе. Секако дека „просветарите“ се еден од столбовите на општеството како одговорни за обликувањето на децата и младите во здрави и одговорни личности, но зошто, пак, оние што треба да кројат политики како тие млади да не си заминат од земјава „заслужуваат“ двојно помала плата, исто така, не ни е познато. 

Нето-плати под просекот на ниво на држава имаат и таму каде што го пресметуваат тој просек, во Државниот завод за статистика, каде што за 2025 година е планирана просечна нето-плата од 39.899 денари, за 12 проценти поголема во однос на 2024 година, а во Државниот архив просекот е уште понизок, 36.099 денари. Најниски плати пак меѓу буџетските корисници имаат во Управата за водење матични книги, 33.878 денари, а тука некаде се и Министерството за односи меѓу заедниците, со 34.129 денари, и Агенцијата за вработување, со 36.793 денари.

Сепак, сите овие износи на просечна месечна нето-плата, колку и да се недоволни за покривање и на минималната синдикална кошница, пресметана на 61.249 денари за октомври, се идентични или поголеми од износите што ги земаат голем број вработени во индустријата, услугите и други дејности од приватниот сектор. На пример, просечната нето-плата во производството на облека е 27.744 денари, во производството на кожа е 27.038 денари, во преработката на дрво е 30.122, во производството на мебел е 30.040, во трговијата на мало е 34.452, во хотелскиот сектор е 33.522, во туристичките агенции е 34.846, во социјалната заштита е 32.000 денари итн.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар