Македонско мени, ама со месо од Бразил, сирење од Германија, грав од Киргистан...

Нашите предци веројатно никогаш не би помислиле дека нивните поколенија наместо тетовски, ќе се јадат грав од Киргистан, наместо галичко, ќе се јадат сирење од Германија, а уште помалку дека месо ќе увезуваме дури од Бразил. Иако Македонија сѐ уште важи за земја на вкусна храна, лесно може да го загуби овој атрибут, со оглед на тоа што паѓа домашното земјоделско производство, а и тоа што се произведува во земјава се извезува, односно завршува на трпезите во странство. Од друга страна, во македонските маркети и на пазарите се зголемуваат присуството и продажбата на увезена храна. 

„Земјоделска Македонија“ не може да се прехрани без ЕУ

Увозот на храна во Македонија континуирано расте и во 2024 година првпат надмина милијарда евра. Се зголемува и извозот, но со побавно темпо, и лани достигна околу 545 милиони евра.

Според податоците на Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство, Европската Унија е најзначајниот партнер на Македонија во трговијата со земјоделско-прехранбени производи. Извозот на земјоделско-прехранбени производи во Европската Унија бележи зголемување од 386,3 милиони евра во 2023 година на 422,3 милиони во 2024 година, што е раст од 9,3 проценти, додека увозот на овие производи бележи зголемување од 563,4 милиони евра во 2023 година на 625,6 милиони евра во 2024 година, што е раст од 11 проценти. Учеството на извозот на земјоделско-прехранбени производи во ЕУ-27 во вкупниот извоз на овие производи во 2024 година изнесува 49,25 проценти, додека учеството на увозот од ЕУ-27 во вкупниот увоз на земјоделско-прехранбени производи во 2024 година изнесува 47,1 проценти.

Каква ни е трговијата со земјите од регионот и пошироко?

Учеството на извозот на земјоделско-прехранбени производи во земјите членки на ЦЕФТА во вкупниот извоз на овие производи во 2024 година изнесува 37,6 проценти. Најзначаен трговски партнер од земјите членки на ЦЕФТА е Србија, со учество од 14,2 проценти во вкупниот извоз на земјоделско-прехранбени производи и учество од 21,6 проценти во вкупниот увоз на овие производи.

Исто така треба да се спомене и Турција, со која Македонија има склучено договор за слободна трговија и е значаен трговски партнер на Македонија, со учество од 0,5 проценти во вкупниот извоз на земјоделско-прехранбени производи и учество од 3,2 проценти во вкупниот увоз на овие производи.

Меѓу најзначајните неевропски партнери во однос на извозот на земјоделско-прехранбени производи се САД, со учество од 2,7 проценти од вкупниот извоз (поради големиот извоз на тутун). Следува Украина, со учество од 1,47 проценти од вкупниот извоз (поради големиот извоз на свежо овошје и зеленчук). Во однос на увозот, најзначаен неевропски партнер е Бразил, со учество од 3,1 проценти од вкупниот увоз. Во 2024 година од Бразил се увезени големи количества на живинско месо, замрзнато говедско месо, шеќер и кафе.

Што извезуваме, а што увезуваме од ЕУ?

Најзначајна дестинација во ЕУ за извоз на македонските земјоделско-прехранбени производи во 2024 година е Грција (со учество од 18,2 проценти од вкупниот извоз во ЕУ-27). Таму најмногу извезуваме тутун, јагнешко месо, масло од сончоглед, пченка, пченица, бисквити и вафли и различни видови конзервиран и свеж зеленчук. Следна е Хрватска (со учество од 13,3 проценти од вкупниот извоз во ЕУ-27), со вино, бисквити и вафли, конзервиран зеленчук, разни видови на зеленчук, свеж или разладен, јагнешко месо како најзначајни извезени производи. На трето место е Германија, со учество од 12,6 проценти од вкупниот извоз во ЕУ-27, со следните производи: вино, тутун, полуприготвен зеленчук и конзервиран зеленчук.

Македонија е зависна од увоз на месо и повеќе други видови прехранбени производи/Извор: DepositPhotos

Во однос на увозот во 2024 година, Германија, Италија, Полска, Грција и Хрватска се јавуваат како најзначајни трговски партнери од ЕУ-27. Најзначајни производи увезени од Германија се: разни видови на сирење, чоколади, свежо свинско месо, разладено или замрзнато и друго. Следува Италија, од каде што најзначајни увезени производи се: говедско месо, свежо, разладено или замрзнато, кафе, тестенини. Од Полска најзначајни увезени производи се: месо од  живина, говедско месо, свежо, разладено или замрзнато, чоколади, бисквити и вафли и некои други производи. Од Грција најмногу се увезува: свежо јужно овошје (портокали, мандарини, грејпфрут, лимони), месо од живина, конзервиран зеленчук (маслинки) и риба. Од Хрватска најмногу се увезуваат: чоколади, месо од живина, сирење,  преработки од месо, конзервирана риба, супи и чорби, алкохолни пијалаци и други производи.

Паѓаат домашното производство и бројот на земјоделци

Статистичките податоци откриваат дека Македонија е далеку од годишните рекорди во производството на различни земјоделски култури остварени во минатото. Всушност, ретки се културите каде што има континуиран раст. На пример, во земјава лани биле произведени 229 илјади тони пченица, што е значително намалување во однос на 2004 година, кога биле произведени над 356 илјади тони од оваа житна култура.

Забележително е дека како што паѓа производството, така расте увозот на житни култури.

Значителни осцилации има и во обемот на производство на различни видови зеленчук, а единствено кај кромидот има континуиран раст.

Слична е приказната и кај повеќето видови овошки.

Карактеристично е тоа што во изминативе години има раст на вредноста на извозот и на увозот на овошките и зеленчукот.

Една од причините за намаленото производство е незаинтересираноста на младата популација за земјоделскиот сектор. Бројот на вработени во секторот „земјоделство, шумарство и рибарство“ во 2019 година изнесувал 91.434 лица, а на крајот на минатата година тој паднал на 62.287 лица. Математиката покажува дека за шест години бројот на вработени во овој сектор се намалил за 29.147 лица.

Милиони за субвенции, но...

Според Националната програма за развој на земјоделството и рурален развој по основ на директни плаќања, поддршка за рурален развој, интервентни плаќања и други програми за годинава се планирани 148,6 милиони евра.

Во услови кога увозот на земјоделско-прехранбени производи континуирано расте, се наметнува дилемата дали силната државна поддршка се исплати и дали треба да се смени нешто. На крајот на минатата година беше извршена среднорочна процена на остварувањата во сите потсектори во земјоделството за период од десет години. Драги Димитриевски, професор на Факултетот за земјоделски науки и храна, кој работеше на процената, неодамна во изјава за „Блумберг Адрија“ рече дека дошле до заклучок дека, и покрај растот на поддршката, производството се намалува.

„За жал, добивме резултати што, кога ги вкрстивме со трендовите на буџетските поддршки (субвенциите), покажаа дека и покрај зголемувањето на субвенциите, производствените капацитети (обработливо земјоделско земјиште и број на добиток) се намалени, што доведува и до намалување на производството. Единствени потсектори во кои има мало зголемување или задржување на состојбата се овоштарството и свињарството. Особено поразителни се податоците за сточарските потсектори (освен кај свињарството). На пример, во говедарството бројот на говедата се намалил за околу 100 илјади или во просек по 10 илјади грла годишно“, рече тој.